Από την πρώτη του κιόλας εμφάνιση στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή, ο Μισέλ Φάις μάς συστήθηκε ως αποθησαυριστής κι αρχειοθέτης μνημονικών υλικών και αφηγηματικών θραυσμάτων. Με αυτήν ακριβώς την ιδιότητα ανανεώνει μέχρι σήμερα τη φόρμα της μυθιστορηματικής βιογραφίας κατασκευάζοντας θραυσματικά αφηγηματικά σύμπαντα ιδανικά για να φιλοξενήσουν τις αποσυνάγωγες μορφές του Τζούλιου Καΐμη, του Γεωργίου Βιζυηνού, της Κωνσταντίνας Κούνεβα και του Νίκου Ζαχαριάδη.

Στο τελευταίο του μυθιστόρημα ο Φάις αρχιτεκτονεί τη μύχια ζωή του Φραντς Κάφκα συγκολλώντας και αναπλάθοντας τις σκόρπιες πίσω σελίδες του εμβληματικού Τσεχοεβραίου συγγραφέα, ο οποίος όχι μόνο φρόντισε να κάψει το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου του όσο ζούσε, αλλά και ζήτησε ως τελευταία χάρη από το νεκροκρέβατό του να καούν αδιάβαστα όλα τα ημερολόγια, τα σημειωματάρια και οι επιστολές του.

Το «αποκηρυγμένο» αυτό υλικό συλλέγει η Ερευνήτρια –θηριώδης αναγνώστρια του Κάφκα– επιχειρώντας να το οργανώσει σε τρία παράλληλα νήματα που συνυφαίνουν τον κειμενικό ιστό. Η προσωπογραφία του ασκητικού και νευρωτικού συγγραφέα αναδύεται μέσω της συγκόλλησης των ετερογενών αφηγηματικών ψηφίδων στη βάση μιας διαδικασίας αυτοανάλυσης ονείρων και οικειοποίησης της διαφεύγουσας καφκικής σιωπής.

Κατ’ αρχάς, οι αναγνώστες θα παρατηρήσουν ότι οι ημερολογιακές εγγραφές αντιστέκονται στον παραδοσιακό κανόνα, που επιτάσσει να αναγράφεται ένας μόνο τόπος και να προσδιορίζεται επακριβώς η χρονική στιγμή κάθε καταχώρησης· οι εγγραφές του μυθοποιημένου ημερολογίου αιωρούνται επίμονα ανάμεσα στη μέρα γέννησης του Κάφκα στην Πράγα (1883) και σ’ αυτήν του θανάτου του στην Αυστρία (1924). Εντός αυτού του χρονικού διανύσματος διακρίνονται μια αντρική και μια γυναικεία φωνή – του ενδοκειμενικού συγγραφέα και της Ερευνήτριας αντίστοιχα. Ο μεν πρώτος μονολογεί και προσπαθεί να επικοινωνήσει με τα μέλη της οικογένειάς του, με τους φίλους και τις ερωμένες του, αλλά και με σύγχρονούς του (Μούζιλ, Φρόιντ) και μεταγενέστερους συγγραφείς (Μπέκετ, Πίντερ, Χάντκε), ενώ η δεύτερη φωνή σκηνοθετεί σκηνές βγαλμένες από το θέατρο του Παραλόγου, στις οποίες ανακρίνει ως επί το πλείστον καφκικές ηρωίδες για να αναδειχθεί η ίδια εν τέλει σε μια εξόχως καφκική ηρωίδα.

Μια δεύτερη κειμενική ζώνη οριοθετείται εντός των περιθωρίων του τεφρού σημειωματάριου, εντός του οποίου η Ερευνήτρια παρακολουθεί εμμονικά τον ερευνώμενο που (αυτο)βιογραφείται. Πρόκειται ουσιαστικά για είκοσι πέντε όνειρα – ή ακριβέστερα, είκοσι πέντε παραλλαγές του ίδιου εφιάλτη, όπου η Ερευνήτρια συμπεριφέρεται ως επίδοξη δολοφόνος που προσπαθεί να ανατάμει –με χειρουργική ακρίβεια– το ερευνητικό της αντικείμενο. Το καφκικό εντούτοις έργο αντιστέκεται πεισματικά σ’ αυτή την προσέγγιση οριστικοποίησής του – παραμένει ένα ζωντανό σώμα παραδομένο στον κυκεώνα ιλίγγων που μαρτυρούν την εύθραυστη σωματικότητά του.

Από την πρώτη του κιόλας εμφάνιση στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή, ο Μισέλ Φάις μάς συστήθηκε ως αποθησαυριστής κι αρχειοθέτης μνημονικών υλικών και αφηγηματικών θραυσμάτων.

Το τελευταίο κειμενικό πεδίο είναι τα γράμματα της εκτοπλασματικής Ερευνήτριας με παραλήπτη τον Κύριο Κ., τον ήρωα του Πύργου και alter ego του δεινού επιστολογράφου Φραντς Κάφκα. Οι επιστολές επιτρέπουν στον αναγνώστη να συμπληρώσει το παζλ του πορτρέτου του ενδοκειμενικού συγγραφέα με λεπτομέρειες που φωτίζουν τις σχέσεις του με τους άλλους, αποκαλύπτουν το πάσχον σώμα του, ενώ ρίχνουν παράλληλα φως και στην εβραϊκότητά του. Οι αναγνώστες των επιστολών θα ανατρέξουν νοερά στο γνωστό Γράμμα στον πατέρα, στο οποίο ο Κάφκα στηλιτεύει τη χειριστικότητα του πατέρα του, τον κατηγορεί για τη μεταξύ τους αποξένωση και βρίσκει εν τέλει διέξοδο στα βιβλία και στη δραστηριότητα της συγγραφής.

Η καταληκτική επιστολή του μυθιστορήματος ξεκινά με μια εγκάρδια προσφώνηση· η Ερευνήτρια αποτείνεται στον αγαπημένο Φραντς (Αnschel επί το εβραϊκότερον) κι αποκαλύπτει την ενασχόλησή της με το έργο του αλλά και τον τόπο καταγωγής της – που δεν είναι άλλος από την Κομοτηνή, την πόλη-ορόσημο στο έργο του Φάις. Στο πρόσωπο της μυστηριώδους Ερευνήτριας συμφύρονται οι μορφές γυναικών που άφησαν το στίγμα τους στη ζωή του Κάφκα, ενώ ταυτόχρονα ο μονόλογός της γίνεται ένα ηχείο που μεταφέρει τις απόμακρες φωνές των τριών αδελφών του συγγραφέα, που θανατώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Αυτή η άκρως συναισθηματική, αποχαιρετιστήρια επιστολή, επιχειρεί μια σαφή σύνδεση της Ερευνήτριας με την Ντόρα Ντιαμάντ, την τελευταία ερωμένη του Φραντς, που τον βοήθησε να καταστρέψει χειρόγραφά του, αρνήθηκε να παραδώσει τα ημερολόγια και την αλληλογραφία που είχε στα χέρια της στον εκτελεστή της διαθήκης του, Μαξ Μπροντ, και ονόμασε στη μνήμη του την κόρη της Φραντσίσκα. Κατ’ αντιστοιχίαν με το ανεπίδοτο γράμμα στον πατέρα, το γράμμα στον Φραντς θα μείνει να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στη γραφή και τη σιωπή, στο ανείπωτο και το ειπωμένο, στο πεπερασμένο και το ανολοκλήρωτο.

Κλείνοντας, θα ήθελα να προτείνω ότι Η Ερευνήτρια, με τις πυκνές διακειμενικές της αναφορές και την υφολογική και ειδολογική της υβριδικότητα, είναι κατά βάσην μια αφήγηση πατρότητας. Έχοντας ως κειμενικό υπόβαθρο την προβληματική σχέση Χέρμαν-Φραντς, οι αναγνώστες εκτίθενται σε διαφορετικές εκφάνσεις της πατρότητας: ο Κάφκα βρίσκει τη μορφή του πατέρα του στον Κλάιστ, γίνεται με τη σειρά του πνευματικός πατέρας σύγχρονων συγγραφέων, ενώ σε μια παράλληλη τροχιά η Ερευνήτρια διεκδικεί την ανάκτηση των σπαραγμάτων του καφκικού έργου από την πατριαρχική αυθεντία του Μπροντ, που κατηύθυνε την πρόσληψή του.

H Ερευνήτρια του Φάις αφήνει τον αγαπημένο της Φραντς μετέωρο ανάμεσα σε λήθη και μνήμη κατευοδώνοντας το μυθιστορηματικό του ξόδι με ένα απόκοσμο τραγούδι της Amy Winehouse – μιας εξίσου αποξενωμένης, που χάθηκε ακροβατώντας στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου.

Η Ερευνήτρια
Μισέλ Φάις
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 272
ISBN: 978-960-16-9133-6
Τιμή: 15,50€

Twitter