Μιχάλης Μοδινός: «Παραγουάη»

Στο νέο του μυθιστόρημα (το 9ο) με τον τίτλο Παραγουάη, ο Μιχάλης Μοδινός επανέρχεται στις ευρείες οικουμενικές του συνθέσεις. Οι προσφιλείς του επεξεργασίες εννοιών όπως η φυγή, η πολιτισμική σύντηξη, η εναλλακτική ιστορία και η γοητεία του ταξιδιού εδώ προσεγγίζονται μέσω δύο ζωών που απέχουν μεταξύ τους τρεις αιώνες. Κοινός τους προορισμός η Παραγουάη ως υπαρκτός τόπος αλλά και ως όραμα, ως απαρχή μιας νέας ζωής, ως υλοποίηση του έρωτα, ως τελείωση με θέμα την ανθρώπινη περιπέτεια.

Αφηγητής της ιστορίας είναι ένας σύγχρονός μας γεωπόνος από την Καρδίτσα, ο Γαβριήλ. Εν μέσω της συλλογικής καταναλωτικής ευωχίας και της κοινωνικής μακαριότητας που βασιλεύουν στον τόπο στη στροφή του αιώνα, ο Γαβριήλ ζει μια μάλλον τακτοποιημένη ζωή. Παραμονές της Ολυμπιάδας του 2004, οι κεντρικές παραδοχές του βίου και οι συλλογικές αξίες κλονίζονται σταδιακά. Όλα αλλάζουν ανεπαισθήτως σε ό,τι αφορά τον γάμο του, αλλά και την περιρρέουσα πραγματικότητα, σε σημείο που δεν κατανοεί πια τι γίνεται γύρω του. Κι ενώ ο συλλογικός παραλογισμός της ελληνικής «μπελ επόκ» βασιλεύει, αποφασίζει ένα ταξίδι σε μια χώρα εκτός τουριστικών κυκλωμάτων και εξωτικών κλισέ, την Παραγουάη. Ο λόγος; Ο μαγνητισμός του βλέμματος ενός ιαγουάρου (αλλιώς τζάγκουαρ) σε μια διαφημιστική αφίσα.

Το ταξίδι λειτουργεί ως αποκάλυψη ενός άλλου τρόπου ζωής, ενός άλλου πολιτισμού, μιας διαφορετικής ανθρωπογεωγραφίας και μιας φύσης ολότελα διαφορετικής από την ελληνική, που αποδίδονται από τον συγγραφέα με υπαρξιακό βάθος και τη γνωστή αναπαραστατική του δεινότητα. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Γαβριήλ έχει ενθυλακώσει το όνειρο για μια άλλη ζωή και κυρίως για τον μεγάλο αλλόχθονο έρωτα στο πρόσωπο της Παραγουανής Νίλντα Ροντρίγκεζ Καμπέλλο, την οποία γνώρισε στην Ασουνσιόν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2004.

Εντούτοις, η τρέχουσα καθημερινότητα, οι αναγκαιότητες του βίου και η προσπάθεια επανεκκίνησης της σχέσης με τη γυναίκα του τον καθηλώνουν για μερικά χρόνια. Το όνειρο μιας άλλης γης και μιας άλλης ζωής μένει να λαγοκοιμάται. Ώσπου ξεσπά η κρίση του 2009 και ο συλλογικός παραλογισμός, το μίσος προς τον πλησίον, η διαστροφή της αλήθειας, η ενοχοποίηση «των ξένων και των προσκυνημένων», η κουλτούρα του «δεν χρωστάω» και «δεν πληρώνω» θριαμβεύουν. Η κρίση συμπαρασύρει την εταιρεία διακίνησης φυτοφαρμάκων του Γαβριήλ, ενώ ο γάμος του συντρίβεται οριστικά. Εν μέσω οικονομικής δυσπραγίας, προσωπικής απραγίας, συλλογικής κατήφειας και αδυναμίας απόδοσης νοήματος σε όσα εκτυλίσσονται γύρω του, το παλιό όνειρο της Παραγουάης αναβιώνει. Ο παραγουανός έρωτας είναι εκεί, η φάρμα που από παιδί ονειρευόταν να στήσει είναι ένα πραγματοποιήσιμο πλέον όνειρο, και ο Γαβριήλ αποδρά δεύτερη φορά, ανεπιστρεπτί τώρα. Στην Παραγουάη χτίζει την ουτοπία του με σκληρή δουλειά, αλλά και μια πεποίθηση ότι το όνειρό του είναι υλοποιήσιμο.

Ανάγνωσμα ρέον και λυτρωτικό, νευρικό και ευφάνταστο, ενδείκνυται για τις δύσκολες εποχές που ζούμε.

Αυτό είναι το ένα μέρος του βιβλίου, το οποίο μας δίνεται κομματιαστά σε κεφάλαια υπό το πρόθεμα Α’. Σε παράλληλα τριτοπρόσωπα κεφάλαια (πρόθεμα Β’), που εναλλάσσονται με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Γαβριήλ, έχουμε την εκ μέρους του έρευνα, ανασυγκρότηση και εξιστόρηση της ζωής ενός Βλάχου μακρινού προγόνου, του Γιωργή, που από κτηνοτρόφος στην Πίνδο και σπουδαστής στο Ιάσιο γίνεται φυγάς όταν εμπλέκεται σε ένα ερωτικό σκάνδαλο. Τα κενά της δικής του ιστορίας καλύπτονται μέσω της μυθοπλαστικής φαντασίας του αφηγητή Γαβριήλ και συμπλέκονται εφεξής με την προσωπική του περιπέτεια. Ο Γιωργής λοιπόν, μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου, κρύβεται στο δέλτα του Δούναβη και λίγο αργότερα μπαρκάρει σε ένα χιώτικο εμπορικό. Μέσω Γένοβας, Πόρτο και ποικίλων εμπορικών ταξιδιών αγκαλιάζει σιγά σιγά το όραμα του Νέου Κόσμου μέσα από τις αφηγήσεις των ναυτικών και των ιεραποστόλων της εποχής. Έτσι, θα διασχίσει τον Ατλαντικό στην υπηρεσία του ισπανικού Στέμματος, θα αναπλεύσει τον Ρίο ντε λα Πλάτα και θα αποδυθεί στην περιπέτεια της ανακάλυψης μιας νέας ηπείρου, όπου θα βρει την προσωπική του ουτοπία σε μια από τις Ρεντουσσιόνες, τις περίφημες ιεραποστολές όπου οι ιησουίτες σε σύμπραξη με τους γηγενείς ινδιάνους Γκουαρανί είχαν συγκροτήσει πρότυπες αγροτικές κοινότητες, μέχρι να διαλυθούν διά της βίας μετά την εξέγερση κατά της Αυτοκρατορίας.

Τέλος, σε τρία ένθετα κεφάλαια με το πρόθεμα Γ’ αναλύονται, με δοκιμιακό ως επί το πλείστον λόγο, ποικίλες πτυχές της ιστορίας και γεωγραφίας της χώρας. Ειδική έμφαση εδώ δίνεται στην προσπάθεια συγκρότησης μιας υβριδικής κοινωνίας –ενός είδους ουτοπίας, σύμφωνα με την προσφιλή στον Μοδινό θεματική– με πρώτη ύλη τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Επίσης, στα μπολιάσματα από την ευρωπαϊκή κουλτούρα και στις απόπειρες αυτονόμησης της χώρας έναντι της Αυτοκρατορίας, ενώ οι συγκρούσεις για την οικειοποίηση των νέων εδαφών μαίνονται. Ωστόσο, πρέπει να ειπωθεί ότι τα μέρη Α’, Β’ και Γ’ του βιβλίου συνδέονται με έναν τρόπο όπου τα μεν διεισδύουν στα δε, ενώ οι δυο ιστορίες των ηρώων και η μεγάλη Ιστορία αλληλογονιμοποιούνται.

mmod Η σχέση ανθρώπου-φύσης κατέχει τον κεντρικό άξονα στην αφήγηση του Μοδινού, και γι’ αυτόν τον λόγο το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και ως αμιγές ταξιδιωτικό χρονικό. Ωστόσο, είναι η ανθρώπινη περιπέτεια που κυριαρχεί, με τα όνειρα, τα όρια και τις διαψεύσεις των ηρώων, ενώ η κάθαρση μέσω του εμβαπτισμού σε νέους ποταμούς –πραγματικούς ή μεταφορικούς– δίνει εντέλει τον τόνο. Η αναλυτική μέθοδος της αφήγησης του Γαβριήλ ως προς τα αίτια της φυγής του ίδιου και του προγόνου του παράγει ένα συναρπαστικό, πολύχρωμο ανάγνωσμα ανακάλυψης του «εαυτού» και του «ετέρου». Η σύγκλιση των δύο ζωών, η συγκρότηση δύο ουτοπιών και η αναζήτηση του επί της γης παραδείσου κατέχουν κεντρική θέση στην περιπέτεια αυτή. Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα κλασικό «μοδινικό μυθιστόρημα» στα πρότυπα του «νέου κοσμοπολιτισμού», όπως έχει αποφανθεί μεταξύ άλλων ο κριτικός Δημήτρης Ραυτόπουλος. Ανάγνωσμα ρέον και λυτρωτικό, νευρικό και ευφάνταστο, ενδείκνυται για τις δύσκολες εποχές που ζούμε.