Οι μεγάλες αναζητήσεις, διαχρονικά οράματα μιας πλατιάς συνείδησης, και ο έρωτας, ο αληθινός έρωτας, ο ανιδιοτελής και αδέσμευτος, που δεν επικαλείται την αμαρτία, ούτε το φως της λογικής, είναι επιλογές μιας ελεύθερης και άγριας ψυχής. Στις σύγχρονες κοινωνίες όπου το χρήμα και η καριέρα επισφραγίζονται με αλυσιδωτές αδικίες, η ελεύθερη και άγρια ψυχή σπανίζει. Όσοι τη διαθέτουν γνωρίζουν, ή οφείλουν να γνωρίζουν, ότι κάποια στιγμή στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον τούς περιμένει η τιμωρία, ή και το αίμα ακόμη. Η πλατιά συνείδηση δεν στηρίζει τις κοινωνικές ανισότητες, διώχνει τον άνθρωπο από την εκκλησία, είναι ένας διαρκής πονοκέφαλος για τους κατέχοντες, για την εξουσία, για κάθε μορφή εξουσίας. Στο μυθιστόρημα Αλλαγή φρουράς του Παναγιώτη Βλάχου, τίθενται ερωτήματα που κατακαίνε την πλατιά συνείδηση. Όλοι οι ήρωες, ή σχεδόν όλοι, έρχονται από παλιά, είναι κληρονομιά του παρισινού Μάη, αλλά διακρίνει κανείς και ιδέες από την αειθαλή γενιά των μπίτνικ. Υπάρχει και δικός τους σπόρος διάχυτος μέσα στο βιβλίο. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να συνυπάρχουν, αρμονικά, σαμανικές εμπειρίες, Κάρλος Καστανέντα και Βιτγκενστάιν; Σε μια πορεία ευθύνης, όπως αντιλαμβάνονται την πορεία τους οι ήρωες που έρχονται από παλιά, και με το ρίγος του χάους να διατρέχει το σώμα τους, είναι ίσως πιο κοντά στον σαμάνο οραματιστή παρά στον Βιτγκενστάιν. Το αντίθετο μπορεί να είναι και βλαστήμια, διότι η έσχατη αλήθεια που διέπει τον άνθρωπο ενέχει μέσα της ένα στοιχείο μεταφυσικό, ενώ και η συνείδηση καταφάσκει τις σπάνιες φορές που στρέφουμε τη σκέψη μας στο αρχέγονο.

Κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι ο καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας Δημήτρης Ιακώβου. Δολοφονείται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου, και ό,τι ακολουθεί έχει να κάνει με τα έργα και τις ημέρες του, και με τα έργα και τις ημέρες των συνοδοιπόρων του.

Την έρευνα για τη διαλεύκανση του φόνου αναλαμβάνει ο αστυνόμος Αλεξάτος. Ο Αλεξάτος με την είσοδό του στη σκηνή κερδίζει τον αναγνώστη. Δεν είναι βγαλμένος από το καλούπι της αστυνομικής εκπαίδευσης, αλλά από το καλούπι της καλής αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο αστυνόμος Αλεξάτος αισθάνεται και αγγίζει τη σιωπή των πραγμάτων, κουβαλάει την προσωπική του ήττα και τη μνήμη ενός άδικου θανάτου μιας νέας και όμορφης γυναίκας. Ίσως αυτή η μνήμη τον έκανε μπάτσο, διαφορετικά θα μπορούσε να είναι δικηγόρος ή δικαστής. Έχει πτυχίο νομικής, αλλά και μια ποιότητα στοχασμού που φτάνει μέχρι την αυτογνωσία. Αυτή η αυτογνωσία τού επιτρέπει να αυτοπροσδιορίζεται ως μπάτσος, και ο κυνισμός του είναι λέξεις που φέρνει στο στόμα του ο πόνος. Και τα χνάρια που αφήνει πίσω του μπερδεύονται με τα χνάρια της παρακμής του κόσμου. Αν υπάρχει ένα κλισέ πάνω του είναι το αλκοόλ. Αλλά και αυτό δικαιολογείται από την έκταση της προσωπικής του ήττας. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει ακόμη χαθεί. Ακούει Μπομπ Ντίλαν, Πάτι Σμιθ, Τζόνι Κας (ό,τι άκουγε πριν γίνει μπάτσος) και, οδηγώντας την μπέμπα του, μια BMW τριακονταετίας, μπορεί να χαθεί μέσα στη νύχτα κυνηγώντας φαντάσματα που μηρυκάζουν το μυαλό και το στέρνο του. Καθώς η έρευνα για την εξιχνίαση του φόνου προχωράει, ο αστυνόμος Αλεξάτος έρχεται αντιμέτωπος με ιερείς και γκουρού της επαναστατικής σκέψης. Είναι οι συνοδοιπόροι του νεκρού καθηγητή. Αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν και ξανασυναντήθηκαν ο καθηγητής και οι ομοϊδεάτες φίλοι του, σύστησαν την Κοινωνία των Μεταφραστών, μια λογοτεχνική ομάδα που ονειρευόταν να ξαναζωντανέψει τη γλώσσα, τη σκέψη, τη ζωή την ίδια. Ασχέτως αν δεν αυτοπροσδιορίζονται ως επαναστάτες, είναι επαναστάτες με Έψιλον κεφαλαίο, διότι η επανάσταση δεν είναι φωνές, ρόπαλα και τσεκούρια, δεν είναι φωτιές και βόμβες μολότοφ, τουλάχιστον δεν είναι μόνο αυτό. Επαναστάσεις αυτού του είδους έγιναν και αναμφίβολα άλλαξαν τις συνθήκες διαβίωσης του ανθρώπου προς το καλύτερο, όμως δεν άλλαξαν τον άνθρωπο καθαυτόν. Ο άνθρωπος αυτός καθαυτόν μπορεί να αλλάξει μόνο διαμέσου μιας επανάστασης των λέξεων, και των συμπεριφορών, κοντολογίς, διαμέσου μιας άλλης παιδείας, που θα παρέχεται από δασκάλους που θα είναι πρωτίστως παιδαγωγοί. Αυτό είναι το ζητούμενο για την Κοινωνία των Μεταφραστών. Οι γριφώδεις συζητήσεις που ακολουθούν κατά τις συναντήσεις του αστυνόμου Αλεξάτου με τους συνοδοιπόρους του νεκρού καθηγητή, μοιάζουν βγαλμένες από το Βιβλίο των Αλλαγών. Η Κοινωνία των Μεταφραστών χτίζει τη ζωή της βασισμένη σε έναν δυσνόητο κώδικα αξιών, που μόλις και αγγίζει την κοινή λογική.

Δεν είναι βγαλμένος από το καλούπι της αστυνομικής εκπαίδευσης, αλλά από το καλούπι της καλής αστυνομικής λογοτεχνίας.

Εδώ τα βρίσκει λίγο σκούρα ο αστυνόμος, επειδή υπάρχουν νοήματα που δεν τα έχει ακουμπήσει η σκέψη του, αλλά προσπαθεί να αντεπεξέλθει με αξιοπρέπεια. Δεν το καταφέρνει πάντα κι αυτό ασκεί πάνω του μια παράξενη γοητεία. Στην Κοινωνία των Μεταφραστών οι αντιφάσεις δεν λείπουν. Ούτε οι αντιθέσεις. «Είμαστε τα μαύρα τριαντάφυλλα του καιρού μας», λέει κάπου η Πατ, η γυναικεία φωνή της Ομάδας, ίσως ο πιο γοητευτικός χαρακτήρας του βιβλίου. «Συχνά έχουμε έπαρση, γινόμαστε νάρκισσοι μέσα στην υπερβολή μας, αυτιστικοί, υπερόπτες, κάποιες φορές αυτάρεσκοι αναχωρητές, αδιάφοροι γι’ αυτούς που έχουν μεν φωνή αλλά καθόλου μιλιά». Ώστε έχουν γνώση των αντιφάσεων, των αντιθέσεων, των ρωγμών, ακόμη και όταν αυτές αρχίζουν να βαθαίνουν. Αν και ισχυρές προσωπικότητες όλοι, οι αδυναμίες δεν είναι λίγες. Ίσως οι αδυναμίες κυριαρχούν. Υπάρχει βία και ποίηση στη ζωή που έχουν επιλέξει να κάνουν. Βία ενάντια στον εαυτό τους, που φέρνει στο μυαλό μας τον Νίτσε. Καίγονται στην ίδια τους τη φλόγα, αλλά είναι αβέβαιο αν θα ξαναγεννηθούν από τις στάχτες τους. Μπορεί να είναι και ηρωισμός. Είναι ηρωισμός, αλλά είναι και ζωή γεμάτη φαρμάκι. Συχνά η ελεύθερη σκέψη τους πειθαρχεί στο όνομα μιας εμπειρίας πέρα από τα όρια. Πειθαρχία της ελεύθερης σκέψης και εμπειρία πέρα από τα όρια συνθέτουν ένα πλήρες χάος. Αν ο εσωτερικός μας κόσμος είναι ένα σύμπαν σε μικρογραφία, ίσως αυτό είναι ο άνθρωπος σε τελική ανάλυση, ένα πλήρες χάος. Μαθαίνουμε στην άρνηση και στην υπακοή ταυτόχρονα, ίσως επειδή υπάρχει προσδοκώμενη ανταμοιβή και από τα δύο. Αυτό το περίεργο πάντρεμα άρνησης και υπακοής φαίνεται ότι έσπρωξε τον αντικομφορμιστή Ιακώβου στην ενσωμάτωσή του στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Το κεφάλαιο «Πανεπιστημιακή κοινότητα» τσιγκλάει λίγο τη σκέψη, επειδή όπως λέει και ο καθηγητής Ρογώσης, φίλος και συνοδοιπόρος του Ιακώβου, στον αστυνόμο Αλεξάτο, υπάρχουν συντεχνιακές αντιλήψεις, υπάρχει νεποτισμός, υπάρχουν κομματικοί εγκάθετοι, ερευνητικά κονδύλια, κονδύλια γενικώς – αυτό το τελευταίο τσιγκλάει επίσης τη σκέψη. Η διαδρομή που ακολουθούν τα κονδύλια. Δεν είναι πάντα επίγεια, το αντίθετο, συχνά είναι υπόγεια. Ο καθηγητής Ιακώβου, παράλληλα με την πανεπιστημιακή έδρα, διατηρούσε ένα ινστιτούτο ανοιχτό στον καθένα, μια μικρή εστία διακίνησης ιδεών καταγγελίας και αμφισβήτησης του κατεστημένου – μικρογραφία του πειραματικού πανεπιστημίου της Βενσέν, που είχε ιδρυθεί στο Παρίσι, στον απόηχο των γεγονότων του Μάη του ’68. Τον κατηγορούν ότι συντηρούσε το ινστιτούτο του με αυτά τα κονδύλια. Τον φόνο του Ιακώβου ακολουθεί δεύτερος φόνος, αλλά ο κλοιός γύρω από τον δολοφόνο δεν σφίγγει, το αντίθετο, παραμένει χαλαρός, επειδή δεν έχει ακόμη αποκωδικοποιηθεί η δράση του νεκρού καθηγητή. Ήταν ο Ιακώβου πράγματι ένας αληθινά ευσεβής στις αντιεξουσιαστικές ιδέες του άντρας, ή τον χρησιμοποιούσε εν αγνοία του η Εξουσία εκμεταλλευόμενη τον επαναστατικό ρομαντισμό του; Ή, ακόμη χειρότερα, ήταν ένας πρώην επαναστάτης που στην πορεία μεταλλάχθηκε σε αχυράνθρωπο του συστήματος, ένας βαλτός με όλη τη σημασία της λέξης, που υπέσκαπτε το πνεύμα και τη δράση της άμορφης μάζας των ανυπότακτων; Στη μάζα των ανυπότακτων πρέπει να προσθέσουμε και τους απάτριδες και τους πρόσφυγες, μέσα κι έξω από τα γκέτο, που αξιώνουν να πατήσουν τη γη μιας άλλης χώρας. Και τη δική μας γη.

Στο μυθιστόρημα Αλλαγή φρουράς τίποτα δεν στερείται νοήματος. Υπάρχει ηδονή καλυμμένη κι αόρατη στη ζωή των ηρώων, και υπάρχει οδύνη καλυμμένη κι αόρατη. Κανένας δεν μπορεί να δει ολόκληρη τη ζωή του με μία ματιά, να την κρίνει με έναν λόγο, η πραγματικότητα γύρω του είναι μια πολυπλοκότητα που τον ξεπερνάει. Όποια άμυνα και να προβάλει, είναι χαμένος. Πώς μπορεί να υπάρχει ελεύθερος, κάτω από χαοτικές συνθήκες; Με όρους δυναμικής, ο καθένας είναι ένας παράξενος ελκυστής και συγχρόνως ένας κόκκος ακίνητης άμμου.

Η γραφή του Παναγιώτη Βλάχου είναι πυκνή, πικρή, ποιητική, συχνά επιθετική, καθώς οι εικόνες γίνονται ολοένα και πιο δυστοπικές. Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι η Αλλαγή φρουράς είναι ένα αξιόλογο μυθιστόρημα, ένα βιβλίο προσδοκιών και διάψευσης, αλλά και θυμού και μνησικακίας για όλα αυτά τα άυλα αγαθά που χάνουμε ως πολίτες, και ως κόσμος, επειδή η ανθρώπινη ζωή δεν έχει πια καμιά σημασία.

Ο Γιάννης Γρηγοράκης είναι συγγραφέας.

Αλλαγή φρουράς
Παναγιώτης Βλάχος
Κέδρος
σ. 456
ISBN: 978-960-04-5086-6
Τιμή: 16,60€

Twitter