Πάνος Καραβίας: «Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα»
Μικρή, κομψή και ωραία με τον τίτλο σαν ποιητικό στίχο, η έκδοση Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα του Πάνου Καραβία είναι διανθισμένη με τρεις μονοτυπίες της Σελέστ Πολυχρονιάδη, με θέμα τις οδυνηρές μέρες της ιταλογερμανικής Κατοχής και την «Παρουσίαση» του Στέφανου Ροζάνη.
Ο Πάνος Καραβίας κατέγραψε το τραγικό βίωμα της σκληρής περιόδου της Ελλάδας αλλά ποτέ δεν το δημοσίευσε, επειδή έπρεπε να πάρει την άδεια της λογοκρισίας της εποχής. Το δημοσίευσε όμως το 1957 με ψευδώνυμο στο περιοδικό Νέα Εστία και το 1977 ως βιβλίο. Αυτή, λοιπόν, η Νύχτα, αν και γραμμένη πριν από ογδόντα χρόνια, φαίνεται σαν να είναι γραμμένη σήμερα και το βίωμα, αν και παλιό, δείχνει φρέσκο. Μια πληγή που δεν έκλεισε ποτέ. Ο θάνατος, ο φόβος και ο τρόμος στο κέντρο της αφήγησης, δοσμένος με έναν τρομακτικά παραληρηματικό τρόπο.
Ο Πάνος Καραβίας (1905-1985) έζησε όλες τις πολιτικές και εθνικές ανωμαλίες του 20ού αιώνα. Ήταν αριστοκράτης με καταγωγή από την Ιθάκη, σπούδασε στη Γαλλία, άρχισε να δημοσιογραφεί από τα 25 του χρόνια και να στέλνει από το Παρίσι ανταποκρίσεις στην Εστία. Το βιβλίο αφιερώνεται στη σύζυγό του, Σελέστ Πολυχρονιάδη, της οποίας η μονοτυπία Γυναίκες εκτελεσθέντων από Γερμανούς βρίσκεται στο εξώφυλλο, ενώ στις μέσα σελίδες άλλες τρεις μονοτυπίες – Μάνα με παιδιά (σελ. 6), Τραυματίες του Αλβανικού Πολέμου (σελ. 18) και Μάνες και παιδιά (σελ. 55). Στο διάστημα 1936-1946 ο Καραβίας έζησε στην Αθήνα, δούλεψε ως δημοσιογράφος, το 1945-46 ήταν αρχισυντάκτης της εφημερίδας Ακρόπολη. Το διάστημα 1946-1955 ήταν ανταποκριτής στη Νέα Υόρκη. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, εργάστηκε ως διπλωματικός σύμβουλος στην εφημερίδα Ελευθερία. Μετά τη συνταξιοδότησή του ασχολήθηκε με τη συγγραφή.
Ο Στέφανος Ροζάνης, στην «Παρουσίαση», με αφορμή το έργο του Καραβία συνθέτει ένα ανάλογο δικό του, ζυμωμένο με τον λόγο και τον τρόπο εκείνου. Κάνει λόγο για «μια Guernica του λόγου», επειδή η «Εγκληματική νύχτα με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα» είναι κατά την εκτίμησή του το ανάλογο του γνωστού έργου του Πικάσο, σύμβολο παγκόσμιο της θηριωδίας των Γερμανών στη μικρή βασκική πόλη. Ο Ροζάνης μιλάει για την αλήθεια με τους πολλούς τρόμους μέσα στον μεγάλο τρόμο, για την αναπαραγωγή των ανδρεικέλων στη θέση των «ωραίων ανθρώπων», για τον «Μακάβριο χορό μεταμφιεσμένων στη Γκουέρνικα του λόγου, σε κόσμο ξυπνημένο απότομα…». Έτσι, ο σπουδαίος μελετητής, με τον γνωστό απαιτητικό τρόπο της γραφής του, μας σέρνει στον λαβύρινθο του Καραβία και μας εγκαταλείπει στα δόντια του Μινώταυρου, χωρίς Αριάδνη και χωρίς μίτο... Όμως το ασαφές, έστω και διά του ασαφούς, διαφωτίζεται.
Αυτή, λοιπόν, η Νύχτα, αν και γραμμένη πριν από ογδόντα χρόνια, φαίνεται σαν να είναι γραμμένη σήμερα και το βίωμα, αν και παλιό, δείχνει φρέσκο.
Η είσοδος στο κείμενο γίνεται σαν είσοδος σε κακό όνειρο, σε εφιάλτη εν προόδω:
Βιδωμένος πάνω στο σανιδένιο πόδι του, έφευγε στο στριφτό ανήφορο σέρνοντας στα χώματα και στις πέτρες ένα παμπάλιο παλτό, σωστή γελοιογραφία. Νιώσατε ποτέ τη λαχτάρα να τρέξετε και να μην μπορείτε, γιατί το ένα πόδι σας είναι σανιδένιο; Κι αντίς για σκιά τον ακολουθούσαν –τον κυνηγούσαν– ένα πλήθος σιγανές φωνές. […] Κι ήταν νύχτα με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα. Μια νύχτα εγκληματική γεμάτη ενέδρες, που ήταν μάταιο να υποτιμάς τη σημασία των μικρών τρόμων…
Με μια τέτοια είσοδο, ο Πάνος Καραβίας σκηνοθετεί την ανάμνησή του, τον τρόμο του, όπου η φριχτή εικόνα –ο άνθρωπος με το σανιδένιο πόδι– αγωνίζεται να συρθεί σ’ έναν ανήφορο, σκιά του εαυτού του, για πράγματα που βλέπει να συμβαίνουν ή φαντάζεται. Μια θάλασσα γεμάτη με πλοία, αγωνιά για τις καρίνες τους, βλέπει τις πολεμικές σημαίες, ακούει τον άνεμο που βογγάει, αισθάνεται τη φρίκη του ξύλινου ποδιού που δεν λυγίζει, αλλά συνεχώς τρίζει. Μέσα στο χάος της αφήγησης, όπου το ποιος μιλάει σε ποιον, με ποιο θέμα, σε ποια γλώσσα, όπου το ασαφές εμπλουτίζεται και επαυξάνεται και, όσο ο τρόμος εμπλουτίζεται και επαυξάνεται, τόσο ο εφιάλτης γίνεται πέλαγος, το σκηνικό γίνεται πιο ακατανόητο, πιο απειλητικό, πιο τρομερό. Στο παραλήρημα, λοιπόν, ένας άνεμος, ένας άντρας κουρελιασμένος, ένα ξύλινο πόδι που διαολεμένα τρίζει, ένα μωρό νεκρό που το πετάει στη θάλασσα, ένα κορίτσι που κλαίει για τις σπασμένες κούκλες του, οι οποίες θα σπάζουν πάλι και πάλι. Μνήμες από τα τζάμια της Βενετιάς και άλλα πολλά είναι εκείνα με τα οποία με μεγάλη δεξιοτεχνία συνθέτει ο συγγραφέας, αναδεικνυόμενος άξιος εκπρόσωπος του μοντρενισμού.
Ο Πάνος Καραβίας, όπως διαβάζουμε και στο «Βιογραφικό σημείωμα», ανήκει στη Γενιά του ’30, είναι φυσικός εταίρος του Παράσχου, του Ουράνη, του Δόξα και άλλων, αλλά «Στη Λογοτεχνία του» (στην πεζογραφία του δηλαδή) «διακρίνεται» για έναν μοντερνισμό «ιδιαίτερα προωθημένο», που καθόλου δεν ταιριάζει με τη γραφή των προαναφερθέντων δημιουργών, αλλά με των υπερρεαλιστών που ακολούθησαν. Και γράφει έτσι, διότι με έναν τέτοιο τρόπο και μόνο θα μπορούσε να αποδώσει το ασύλληπτο από τον νου, το άρρητο και το ακατανόητο.
Το λογοτεχνικό έργο του Καραβία περιλαμβάνει λογοτεχνικά δοκίμια για το έργο άλλων ομοτέχνων του, νουβέλες, διηγήματα και τρία μυθιστορήματα. Η κίνηση της επανέκδοσης του βιβλίου είναι δείγμα τιμής στον σπουδαίο λογοτέχνη και καλό θα ήταν να δούμε και τα δοκίμιά του, για μία επανεκκίνηση του ενδιαφέροντος για το συνολικό λογοτεχνικό του έργο.
Νύχτα εγκληματική με πράσινους καπνούς κρυσταλλωμένους στον ορίζοντα
Πάνος Καραβίας
Σκαρίφημα
σελ. 64
ISBN: 978-618-84093-0-9
Τιμή: 9,90€
