Γιάννης Μακριδάκης: «Ενάμισι δευτερόλεπτο φως»

Αποσπώντας αυτή τη φορά το απαιτητικό, ριψοκίνδυνο, μοναχικό επάγγελμα του φαροφύλακα απ’ τις χερσαίες ή νησιωτικές εσχατιές της χώρας και τοποθετώντας το σε έναν περίκλειστο κόσμο παραμυθιακών απολαύσεων, όπως είναι ένα βιβλίο, ο γνωστός πεζογράφος Γιάννης Μακριδάκης καθιστά σαφές πως οι αντένες του σκοπεύουν πολύ μακριά, δεν εφησυχάζουν με τετριμμένα ερεθίσματα, με απαλά βιώματα. Πράγματι, φαροφύλακας ήταν ο πατέρας του ήρωα (για τον οποίο λέγονται πολλά, έζησε απομονωμένος στον φάρο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους δυο βοηθούς του και τον ίδιο), την ίδια δουλειά κάνει τώρα ένας γνωστός του, ο οποίος και τον υποδέχεται με όλες τις επιφυλάξεις, μη γνωρίζοντας αν ξέρει αυτά που συζητιούνται για τον πατέρα του και στο τέλος τον αφήνει μόνο, καθώς έχει ανειλημμένη υποχρέωση στο νησί (το οποίο δεν κατονομάζεται, αλλά ο συγγραφέας έχει στο μυαλό του την Ικαρία). Ο πρωταγωνιστής, ο οποίος είναι εκφωνητής του καιρού σε αθηναίικο κανάλι, βιώνει για δεύτερη φορά έπειτα από πάρα πολλά χρόνια τη ζωή στον φάρο, αναπολεί μνήμες και ενθυμήσεις, την οικογένειά του, το διώξιμό του όσο και της μητέρας και της αδερφής του από το νησί, γενικώς όλη την πορεία του από τότε μέχρι σήμερα. Την παράσταση όμως όλων αυτών κλέβει η γαϊδουρίτσα, η οποία σε πείσμα των καιρών παραμένει ζωντανή, βόσκει έξω από τον φάρο και κάνει μικροθελήματα όταν της το ζητάνε μέχρι το τέλος της, που θα σηματοδοτήσει και το οριστικό κόψιμο των επαφών του ήρωα πλέον με το νησί του. Ο Μακριδάκης, ως γνήσιος οικολόγος και φιλόζωος, παρά την τρομερή εσωτερική δύναμη με την οποία αναλύει και τον εκφωνητή αλλά και τον συνομιλητή του, κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον μας για τη γαϊδουρίτσα, εκείνη είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής (ή τουλάχιστον, για να μιλήσουμε με κινηματογραφικούς όρους, γκεστ σταρ), εκείνη δίνει στη νουβέλα την αληθινή της δύναμη. Άρα, και αφού πούμε πως ο μύθος του βιβλίου είναι τόσο περιοριστικά δραστικός και ασφαλώς βρίσκει τη σύμπλευσή του στη διάσταση, έχουμε δύο ανθρώπους που έρχονται κοντά κουβεντιάζοντας για παλιά και καινούργια, έναν σάτυρο πατέρα, ένα χαμένο ερωτικό ειδύλλιο και ένα ζώο, σήμα κατατεθέν της αδιαφορίας του χρόνου, ο οποίος θα υποκύψει σε αυτή τη στιγμή.

Και σε αυτό το βιβλίο η βάση πάνω στην οποία χτίζει ο Μακριδάκης είναι η εσωτερικότητα. Πράγματι, είναι απίστευτα μεγάλη η ενδοσκόπηση των συμμετεχόντων και, καθώς η αφήγηση είναι μακροπερίοδη, καθώς τελεία μπαίνει αραιά και πού, καθώς δηλαδή ο συγγραφέας σχεδόν παραληρεί γράφοντας ένα κείμενο το οποίο στηρίζεται στο τι η ψυχή αναζητά, πέρα από το τι δείχνει η εικόνα του σώματος, το τι παρουσιάζει η εξωτερική εμφάνιση (η οποία σχεδόν λείπει παντελώς, δεν μπορούμε ως αναγνώστες να σκεφτούμε αν οι ήρωες είναι ψηλοί ή κοντοί, εύσωμοι ή αδύναμοι, καλοφτιαγμένοι ή όχι), το τι θα διάλεγε ένας σκηνοθέτης από άποψη ηθοποιών προκειμένου να ενσωματώσει αυτούς τους ρόλους, η αφήγηση τέτοιου είδους εμπεριέχει τον κίνδυνο, όχι απλώς να χαθούν σημαντικά στοιχεία ή γεγονότα, καταστάσεις ή επεισόδια, αλλά επιπλέον προκαλεί μια περαιτέρω δυσκολία στην πρόσληψη (ιδίως σε ηλικιωμένους, όπως ο γράφων, που με τεράστια προσπάθεια ανακάλυψε κάποιες άνω τελείες, οι οποίες σπασμωδικά μπήκαν στο ψυχικό του κύμα). Ο παραληρηματικός λόγος, αρκετά συνηθισμένος από συγγραφείς οι οποίοι πιστεύουν στον εαυτό τους, από συγγραφείς οι οποίοι πατούν καλά στα πόδια τους, από συγγραφείς οι οποίοι γράφουν πάνω απ’ όλα για τους ίδιους παρά για τους λήπτες (όχι ότι δεν τους ενδιαφέρει η γνώμη των αναγνωστών, απλώς επιθυμούν πρώτα απ’ όλα την προσωπική τους ικανοποίηση), ασφαλώς προσδίδει στον μύθο μια διαφορετική και εξαιρετική χροιά, καθώς η γλώσσα παίρνει χαρακτήρα καθοδηγητικού οργάνου, η ατμόσφαιρα δεν δαμάζεται, το ύφος παραμένει ενιαίο και η όλη δομή κινείται με τρόπο θα έλεγα όχι κτιρίου (που στηρίζεται σε θεμέλια) αλλά θάλασσας, η οποία παράλληλα μπορεί να γίνει ευχάριστη με ένα δροσερό μπάνιο στην ακτή και κυριολεκτικός κίνδυνος στα πελάγη και στους ωκεανούς, όπου μπορεί να αφαιρέσει ακόμα και ζωές στα ναυάγια. Άρα, λίγοι πεζογράφοι (του ύψους του Μακριδάκη, φυσικά) μπορούν να τροχοδρομήσουν μια αφήγηση τέτοιου τρελού ρυθμού, τέτοιας λογοτεχνικής έντασης, τέτοιας συνειδητής έξαψης, τέτοιας συναισθηματικής προσγείωσης, ιδίως σε ό,τι έχει καταγραφεί από τότε που κάποιος είναι ακόμη παιδί. Διότι ολόκληρο το μέρος που αφορά τον εκφωνητή είναι προσαρμοσμένο στα παιδικά του χρόνια, τη ζωή του (έστω και σύντομη) στον φάρο, στο νησί του εν γένει (ακόμη και το ερωτικό κάλεσμα που τον φέρνει πίσω μοιάζει κατά συνθήκη ψεύδος), καθώς (υποθέτω) πως θα τον λύτρωνε αυτή η επιστροφή, ακόμη, τέλος, και αν τα αίσχη του πατέρα του αποτελούν για τον ίδιο μια προσωπική απογύμνωση, μια κοινωνική αποδοκιμασία.

Και σε αυτό το βιβλίο η βάση πάνω στην οποία χτίζει ο Μακριδάκης είναι η εσωτερικότητα.

Τον πεζογράφο Γιάννη Μακριδάκη τον έχουμε συνδέσει μελετώντας τα έργα του με κάθε είδους ανατροπή: μυθιστορηματική, καθημερινή, υπαρξιακή. Στα τελευταία του όμως βιβλία οι ανατροπές λείπουν και στη θέση τους μπαίνουν gmakrdaks κάποιες σταθερές, κάποια μοτίβα, που λειτουργούν ως καταλύτες στην όλη αφηγηματική μηχανή. Έτσι εδώ, στο Ενάμισι δευτερόλεπτο φως (είναι όσο διαρκεί η φωτεινή εκπομπή όταν ο φάρος περιστρέφεται, αν και, όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, σήμερα οι φάροι διαθέτουν κάτοπτρα) αυτό το μέγεθος είναι η γαϊδουρίτσα η Κοκώνα, η οποία έζησε τριάντα τόσα χρόνια και πέθανε τη μέρα που ο εκφωνητής (ο οποίος μεγάλωσε μαζί της όσο ζούσε στον φάρο) επέστρεψε στο νησί, σαν να του έδωσε ένα μήνυμα πως αυτή είναι η τελευταία φορά που ήρθε, άλλωστε δεν υπάρχει κάτι άλλο που να τον δένει μαζί του. Είναι αλήθεια πως τα ζώα παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή πολλών ανθρώπων, αντικαθιστούν τη μοναξιά με φιλία, στοργή, συμπαράσταση, χαρά, πίστη, ελπίδα, είναι αλήθεια πως μερικές στιγμές η ζωή τους αξίζει περισσότερο από κάθε τι άλλο, είναι γεγονός πως κάποιοι θρηνούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα λιγότερο από τον θάνατο των αγαπημένων τους ζώων, τέλος, μια αυτής της μεθόδου συνύπαρξη (πόσο μάλλον απόσταση) δημιουργεί συνειρμικά τέτοιες ποιότητες, που είναι δύσκολο να ερευνηθούν, που είναι απίθανο να αφομοιωθούν. Ο Μακριδάκης σε ένα ακόμη βιβλίο του τοποθετεί στην κορωνίδα των αναζητήσεών του, των σχεδόν εσωτερικών μονολόγων, των ανθρώπινων ιδιοτήτων, των αισθαντικών του προτιμήσεων, των λογοτεχνικών του προθέσεων, ένα ζώο, άκρως φιλικό και υποτακτικό, άκρως αγαπητό, άκρως συναισθηματικό για όποιον το φροντίζει, άρα ξέρει από πρώτο χέρι τι σημαίνει πραγματικά η λέξη νόστος.