Νίκος Κατσαλίδας: «Ο Νυχτοπαρωρίτης»

Η μοίρα των Ελλήνων της Αλβανίας ήταν πάντα σκληρή, έμειναν κλεισμένοι σε μια χώρα που τους φθονούσε γιατί συνδέονταν με την Ελλάδα, ένιωσαν το όνειρο της ένωσης με την πατρίδα να πλησιάζει κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πίστεψαν τις υποσχέσεις της διεθνούς κοινότητας ότι θα υπήρχε ισονομία με βάση τον Χάρτη του Ατλαντικού, είδαν το στυγνό καθεστώς του Ενβέρ Χότζα να τους κυνηγά επειδή τόλμησαν να διδάξουν στα σχολειά τους τα ελληνικά και να βάλουν σε δυο γλώσσες τις πινακίδες στις πόρτες των γραφείων τους, είδαν τις περιουσίες τους να αρπάζονται, καταδιώχτηκαν με την κατηγορία ότι αποσκοπούσαν στην αλλαγή των συνόρων, πικράθηκαν όταν η Ελλάδα πολλές φορές τούς ξέχασε και τους αγνόησε, τους αρνήθηκαν τις σπουδές και τις διακρίσεις, οι εκκλησίες τους μετατράπηκαν σε στάβλους, έπρεπε να παλέψουν με τη γραφειοκρατία ψάχνοντας σφραγίδες, τίτλους και χαρτιά για να αποδείξουν τα αυτονόητα, αισθάνθηκαν στο πετσί τους τη διαστρέβλωση της Ιστορίας.

Το παράπονό του για όλα όσα έζησαν οι συμπατριώτες του εκφράζει ο Νίκος Κατσαλίδας στον Νυχτοπαρωρίτη, μιλώντας ταυτόχρονα για τη χώρα των αετών της οποίας οι κάτοικοι μια εποχή μπορούσαν να κυκλοφορούν ελεύθερα μέχρι την Ήπειρο, πηγαινοέρχονταν στα Γιάννενα για να δουν τη μεγάλη πόλη της περιοχής, προσπαθούσαν να επιβιώσουν σε μια παρόμοια, άγονη γη γεμάτη βουνά και βράχια, έχτιζαν τα ίδια τοξωτά, πέτρινα γεφύρια, έφτιαχναν μύθους παρόμοιους για σταυροδρόμια, πηγάδια, κατακόμβες, ποτάμια, νερομάνες και βρυσομάνες, άκουγαν την ίδια μουσική και τα ίδια τραγούδια, αντίκριζαν κι αυτοί τις ακτές της Κέρκυρας και τα νερά του Ιονίου. Ο Βορειοηπειρώτης ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής, παρ’ όλες τις απαγορεύσεις και τα εμπόδια, εργάστηκε ως φιλόλογος και δημοσιογράφος, έβγαλε μια σειρά από βιβλία –πολλά από αυτά βραβευμένα–, μετέφρασε στα αλβανικά 50 Έλληνες ποιητές και πεζογράφους, επέδειξε το ίδιο πάθος για τη γλώσσα, τα βιβλία και τις ιστορίες σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του κι έφτασε μέχρι τη θέση του Υπουργού Επικρατείας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Αλβανίας.

Η προσπάθεια του Νίκου Κατσαλίδα εστιάζεται σ’ αυτήν ακριβώς τη βάση της συνύπαρξης, που μπορεί να κλείσει τις πληγές του παρελθόντος, αποβλέποντας σε έναν κόσμο όπου η παιδεία και η τέχνη υπερβαίνουν τα σύνορα.

Έχοντας ζήσει και στις δυο χώρες, θυμάται και σχεδιάζει ποιητικά όλες τις προηγούμενες εμπειρίες του μαζί με τις διηγήσεις του πατέρα του, ελληνοδιδάσκαλου στα ελληνόφωνα χωριά, χωρίς ίχνος έπαρσης, χωρίς διάθεση εκδίκησης, ωθούμενος μονάχα από την αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα κι απ’ τον καημό του για τα δεινά που υπέστησαν για πολλά χρόνια οι συμπατριώτες του στο Πωγώνι, στα Ριζά, στην Δερόπολη, στον Βούρκο και βέβαια στην παραθαλάσσια, ζηλευτή πόλη των Αγίων Σαράντα. Ζώντας πλέον στην Ελλάδα, ανατρέχει στο παρελθόν και χάνεται στα όνειρα και τους πόθους του χωρίς να δείξει καμιά πρόθεση απειλητική ή επιθετική, αν και κάποιες στιγμές το αίσθημα της αδικίας ξεχειλίζει και λέει τα πράγματα με το όνομά τους, κυρίως στο κεφάλαιο «Τάγμα θανάτου», που κατά τη γνώμη μου είναι και το καλύτερο του βιβλίου.

n katsalds Είναι αλήθεια ότι η επαφή μας με τον αλβανικό λαό πέρασε από πολλές φάσεις και χαρακτηριζόταν από ακραία αισθήματα, πάντα όμως υπήρχε μια στενή σχέση συνεργασίας και κατανόησης, πολλά στοιχεία είναι κοινά, πολλές φορές οι άνθρωποι της γειτονικής χώρας στήριξαν την πατρίδα μας και άλλες τόσες φορές εμείς τους βοηθήσαμε να σταθούν στα πόδια τους. Η προσπάθεια του Νίκου Κατσαλίδα εστιάζεται σ’ αυτήν ακριβώς τη βάση της συνύπαρξης, που μπορεί να κλείσει τις πληγές του παρελθόντος, αποβλέποντας σε έναν κόσμο όπου η παιδεία και η τέχνη υπερβαίνουν τα σύνορα.