Άλκη Ζέη: «Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;»

Όσο περνούσαν τα χρόνια, η Άλκη Ζέη έγραφε καλύτερα· πρώτα ήταν τα βιβλία για παιδιά και μετά, βέβαια, η εμβληματική Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, όμως η τέχνη της βελτιωνόταν συνεχώς και τα κείμενά της γίνονταν πιο φωτεινά. Είναι εκπληκτικό ότι, περνώντας τα ενενήντα, η γραφή της είχε ακόμα σπιρτάδα και διαύγεια διατηρώντας τη σεμνότητα, το χαμηλό προφίλ, την αμεσότητα του ύφους, την απλότητα, η οποία καθηλώνει και συγκινεί όπως ξετυλίγει το κουβάρι των αναμνήσεων, που θαρρείς πως όσο περνούν τα χρόνια ζωντανεύουν όλο και περισσότερο και γίνονται εικόνες απαστράπτουσες μιας ζωής που έσβησε για πάντα.

Η Άλκη Ζέη απεικόνισε στα βιβλία της την πορεία των Ελλήνων για ογδόντα σχεδόν χρόνια, μια πορεία σημαδεμένη από τον Εμφύλιο που σφράγισε τη ζωή της, οδηγώντας τη σε αλλεπάλληλες μετοικεσίες, όμως δεν έχασε ποτέ την ελληνικότητα και την αγάπη για την πατρίδα της. Και δεν μπορεί να μη θαυμάσει κανείς την αγάπη της για κάθε αιφνίδια μεταβολή που της στοίχισε αφάνταστες ταλαιπωρίες –ένας θείος της την αποκαλούσε «συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου»– καθώς κάθε φορά ανταποκρινόταν με ενθουσιασμό σε όποια πρόκληση ανοιγόταν μπροστά της, πληρώνοντας αγόγγυστα το όποιο κόστος. Η ίδια έλεγε ότι ο μεγάλος δάσκαλός της ήταν ο Τσέχοφ, τον οποίο σπούδασε το μουντό διάστημα που έζησε στην πρώην Σοβιετική Ένωση, όμως επηρεάστηκε κι από άλλους σημαντικούς πεζογράφους, όπως ο Ανδρέας Φραγκιάς, που της έμαθε τις αρετές της ρεαλιστικής γραφής και συντέλεσε στη διαμόρφωση του προσωπικού της ύφους, ένα ύφος που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τους διάσημους συγγραφείς των διεθνών μπεστ σέλερ.

Στην τελευταία συλλογή διηγημάτων της, με τον σημαδιακό τίτλο Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;, ανέπτυξε τα στοιχεία εκείνα που την κατέστησαν την πιο αγαπημένη συγγραφέα όχι μόνο των παιδιών και των εφήβων, αλλά και των αναγνωστών κάθε ηλικίας, οι οποίοι σε κάθε καινούργιο βιβλίο της έβρισκαν ιστορίες γραμμένες με γνήσιο ταλέντο, αυθεντικότητα και πάνω απ’ όλα συναίσθημα – χωρίς αυτό δε γράφεται λογοτεχνία. Το συναίσθημα, στοιχείο δυσεύρετο σ’ έναν χώρο όπου κυριάρχησε επί χρόνια ένα ύφος επιτηδευμένης, βαρύγδουπης κενολογίας, είναι σίγουρα το μυστικό της επιτυχίας της, σε συνδυασμό με τους χαμηλούς τόνους και το ανοιχτό πνεύμα, που χαρακτήρισαν ολόκληρη την πορεία της ζωής της. Όμως είναι αξιοθαύμαστο και κάτι άλλο, το γεγονός ότι η Άλκη Ζέη κατάφερε να συνδέσει δυο εποχές που φαίνονται τόσο μακρινές, αυτήν της κλασικής νεοελληνικής λογοτεχνίας της δεκαετίας του ’30 και του ’40, τους συγγραφείς, τους εκδότες, τους δημιουργούς κι όλα τα πρόσωπα που διαμόρφωσαν τον χώρο του βιβλίου στη χώρα μας, με την εποχή της σύγχρονης πεζογραφίας, που προσδιορίζεται από τον κατακλυσμό των κειμένων σκοτίζοντας τόσο πολύ τον αναγνώστη, ώστε δεν ξέρει κατά πού να στραφεί.

Οι αφηγήσεις της δεν έχουν ούτε ένα σημείο μεμψιμοιρίας ή μιζέριας, σαν να μετέτρεψε όλες τις δυσκολίες της ζωής της σε μια ευλογημένη περιπέτεια.

Στο Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; αναφέρεται σε ιστορίες που έζησε μαζί με κάποια πρόσωπα των Γραμμάτων και της πολιτικής σχεδόν μυθικά, πώς ακολούθησε σ’ όλες τις δοκιμασίες του τον άντρα που αγάπησε, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, ζώντας μια υπέροχη ιστορία έρωτα και πίστης, πώς βοήθησε τον Κώστα Βάρναλη κατά την παραμονή του στη Μόσχα, όπου βαριόταν μέχρι θανάτου κλεισμένος σ’ έναν χώρο απαράμιλλης ομορφιάς και πλήξης, πώς ταξίδεψε από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη στο κατάστρωμα ενός καραβιού υπό την καθοδήγηση του Νίκου Καββαδία, όταν η Ελλάδα ήταν κομμένη στα δύο εξαιτίας του Εμφυλίου, πώς έστειλε τα πρώτα της διηγήματα στην Επιθεώρηση Τέχνης, διηγήματα γραμμένα στην κουζίνα (αυτές οι κουζίνες) του μικρού της δωματίου στη Μόσχα, μέσω του Ηλία Ηλιού και του Λεωνίδα Κύρκου, πώς είδε την Ελένη Χατζηαργύρη να παίζει έξοχα Ίψεν στη διάρκεια της Κατοχής, στο θέατρο του Κουν.

azei Μπορεί πια να ειπωθεί ότι ήταν η πιο σπουδαία συγγραφέας της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας. Ανάμεσα στα χιλιάδες κείμενα που πλημμύριζαν την αγορά, τα έργα της ήταν νερό κρύας πηγής για όσους έψαχναν ένα καινούργιο γραπτό να γεμίσει την ψυχή τους. Οι αφηγήσεις της δεν έχουν ούτε ένα σημείο μεμψιμοιρίας ή μιζέριας, σαν να μετέτρεψε όλες τις δυσκολίες της ζωής της σε μια ευλογημένη περιπέτεια. O Τίτος Πατρίκιος έχει πει ότι η Άλκη Ζέη έκανε ταυτόχρονα πολλά πράγματα, μαγείρευε, φρόντιζε τα παιδιά της, συναντούσε τους φίλους και, εκεί που δεν το περίμενες, έβγαζε κι ένα βιβλίο. Έτσι απλά κι αθόρυβα κατάφερε να μας κερδίσει, να μας κάνει να κλάψουμε, να εντυπωθεί στην ψυχή μας· και το αποτύπωμά της θ’ αργήσει πολύ να φύγει.