Αχιλλέας Κυριακίδης: «Το μουσείο των τύψεων»

Στην τελευταία του συλλογή διηγημάτων ο Αχιλλέας Κυριακίδης (Κάιρο, 1946), μεταφραστής, σεναριογράφος, σκηνοθέτης ταινιών μικρού μήκους, επίτιμος διδάκτωρ του Ιονίου Πανεπιστημίου (Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας) και πάνω απ’ όλα λάτρης του Μπόρχες, τον οποίο θεωρεί μείζονα διανοητή του 20ού αιώνα, συνεχίζει με τον δικό του αναγνωρίσιμο πλέον τρόπο την περιήγηση στη φαντασία και τη βαθιά γνώση. Εκκινώντας συνήθως από το πραγματικό, ο Κυριακίδης απλώνεται σε διαδρομές φαντασίας παρατηρώντας περισκοπικά τα δρώμενα, όπου τόσο ο ίδιος όσο και ο αναγνώστης του καταφεύγουν με αμέριστο ενδιαφέρον. Η ανάγνωση των διηγημάτων του Κυριακίδη, ο οποίος εμφανίστηκε στα γράμματά μας το 1967 με τη συλλογή διηγημάτων Διαφάνεια (Εκδόσεις Δωδώνη) και τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2004 για τη συλλογή του Τεχνητές αναπνοές (Πόλις, 2003), καθίσταται πραγματικά όχι απλώς πράξη δημιουργίας, αλλά και δυναμική εμπειρία.

Από το πρώτο κιόλας διήγημα της συλλογής («The Ender»), ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει με τη βοήθεια του συγγραφέα την αλησμόνητη διαδρομή ενός ήρωα, ο οποίος «επαξίως καταλαμβάνει την αναξιότητα (worthlessness) του χαρακτηρισμού του ως ενός εκ των κορυφαίων απατεώνων στην ιστορία της λογοτεχνίας». Στο εκτενές «χρονικό της μεγάλης απάτης» που παρατίθεται από τον Στίβεν Φορντ του New Yorker δεν παραλείπονται οι επιτυχίες του ήρωα ως επιμελητού – συμβούλου εκδόσεων σε εκδοτικό οίκο της Νέας Υόρκης, ούτε φυσικά αποσιωπάται το γεγονός ότι στα είκοσι χρόνια της εκεί θητείας του, ο ήρωας-απατεών κατάφερε να εκδώσει είκοσι επτά νέους Αμερικανούς πεζογράφους και να επανεκδώσει «προλογισμένα, σχολιασμένα και επιμετρημένα από κορυφαίους Αμερικανούς και διεθνείς φιλολόγους και θεωρητικούς σημαντικότατα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας» (ανάμεσά τους ο Οδυσσέας του Τζόις, τα Άπαντα του Χέμινγουεϊ και οι Μυθοπλασίες του Μπόρχες). Το σκάνδαλο που ακολούθησε είχε να κάνει με το τέλος που ο ίδιος είχε δώσει στο βιβλίο του και το οποίο αυθαιρέτως επιμηκύνθηκε με την επέμβαση του επιμελητή (του οποίου ο καταγγέλλων δεν αμφισβήτησε ποτέ την ουσιαστική συμβολή στη βελτίωση του ύφους και της συγγραφικής του τεχνικής). Το γεγονός προκάλεσε και άλλες αντίστοιχες καταγγελίες από πρωτοεμφανισθέντες συγγραφείς, με αποτέλεσμα τα σχόλια και τα σκωπτικά άρθρα σε έγκριτα περιοδικά. Η χαριστική βολή δόθηκε με το «μυδροβόλο άρθρο» του Σάιν, όπου αποδεικνύεται ότι ο θρασύς αυτός επιμελητής τόλμησε να «συμπληρώσει» το αριστουργηματικό διήγημα του Μπόρχες «Ο Νότος» («είναι γνωστό ότι στα διηγήματα του Μπόρχες δεν μπορείς να προσθέσεις ή να αφαιρέσεις κάτι χωρίς να τραυματίσεις ανήκεστα τον ρυθμό») και επιπλέον να επέμβει στο τέλος του Για ποιον χτυπά η καμπάνα του Χέμινγουεϊ με μία πολυσέλιδη προσθήκη. Ο επιμελητής κατόπιν όλων αυτών λοιδορήθηκε και ατιμώθηκε, ενώ του ζητήθηκε να καταβάλει τις αποζημιώσεις που θα επιδικάζονταν. Έτσι, έπειτα από μια δεκάλεπτη ζωντανή συνέντευξη που του ζητήθηκε, ο επιμελητής επέστρεψε στο σπίτι του, έφαγε το φαγητό που του σέρβιρε η γυναίκα του, ήπιε και την τελευταία σταγόνα από το αγαπημένο του κρασί, κλείστηκε στο γραφείο του, κάπνισε μέχρι τέλους το πουράκι του και. Το «The ender», παρατσούκλι που δόθηκε στον επιμελητή από τις λέξεις «end» και «editor» βρήκε τη θέση του στο και ακολουθούμενο από την τελεία.

Αφού, όπως όλοι ξέρουμε, η πραγματικότητα είναι μία και μόνη και το θέμα είναι πόσο αντέχει η φαντασία μας τις διαστάσεις της.

Από τα δώδεκα διηγήματα του τόμου ξεχωρίζουν επίσης το «Αυτός ο σιωπηλός άνθρωπος» (ένα καλοκαιρινό διήγημα), με τον ήρωα να παραμένει σιωπηλός «όχι από όρκο, μήτε γιατί δεν είχε τίποτε να πει, αλλά γιατί αυτά που είχε να πει, και ήταν πολλά γιατί ήταν φλύαρο το μυαλό του, δεν είχε να τα πει σε κάποιον και προτιμούσε να τα λέει σκυφτός, γραμμένα δηλαδή[…]» και «Το εξωφρενικό αριστούργημα», για τον ιδιότυπο σκηνοθέτη του αμερικανικού κινηματογράφου Φρεντ Μπάτον, που βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη στην ασυνήθιστη ύστατη στάση που είχε ο ήρωας της τελευταίας του ταινίας (Παρουσία), μισοκαθιστός στο κρεβάτι του, με το κεφάλι του να ακουμπάει στον τοίχο και το αριστερό του χέρι στο κομοδίνο. Ο σκηνοθέτης ομολογεί: «Προσπάθησα να αποδώσω την υπέρτατη αγωνία του θανάτου: όλοι ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε, αλλά αγνοούμε το Πώς και το Πότε. Αυτή η αγωνία είναι για μένα το μέγιστο φιλοσοφικό πρόβλημα, γιατί εμπεριέχει κατά κάποιον τρόπο όλα τα αναπάντητα ερωτηματικά που στοίχειωσαν –και εξακολουθούν να στοιχειώνουν– την ανθρωπότητα».

Στο διήγημα «Με τον Φούνες» ο συγγραφέας θα συναντήσει τον Ιρενέο Φούνες, κεντρικό χαρακτήρα του διηγήματος του Μπόρχες «Φούνες ο μνήμων», μια παραβολή της αϋπνίας. Ο συγγραφέας «ελάσσων μπροστά στους θεούς που διέπουν τη λογική της αφήγησης», επισημαίνει σχετικά με τη μνήμη: «Η μνήμη κάθε ανθρώπου είναι η μοναδική ισχυρή εκδοχή του χρόνου. Για να συντονιστούν λοιπόν δύο άνθρωποι, δεν αρκεί παρά να υπάρχει ο ένας στη μνήμη του άλλου. Κι η συνάντηση γίνεται πάντα στο παρόν, τη στιγμή που πυροδοτείται η ανάμνηση». Στο «Casting» βρισκόμαστε μπροστά σε μια ευφάνταστη παρέλαση λογοτεχνικών ηρώων, ενώ η ευφυής σύλληψη θα συνεχιστεί και στο «Βιογραφικό σημείωμα», όπου παρελαύνουν ασχολίαστα όσα διαμόρφωσαν τον συγγραφέα Κυριακίδη (βιβλία, συγγραφείς, δίσκοι, τραγούδια).

akrkds Το βιβλίο αυτό του Αχιλλέα Κυριακίδη, σύντομο, όμως ανοιχτό και πολύσημο, μπορεί να ταξιδέψει τον αναγνώστη στο φανταστικό σύμπαν μιας χειροπιαστής πραγματικότητας. Αφού, όπως όλοι ξέρουμε, η πραγματικότητα είναι μία και μόνη και το θέμα είναι πόσο αντέχει η φαντασία μας τις διαστάσεις της.