Ελένη Πριοβόλου: «Στη ζωή νωρίς νυχτώνει»

Σαν μια γλυκιά πλημμυρίδα σε παρασέρνει η αφήγηση της Ελένης Πριοβόλου σε μια μακρά και πολυδαίδαλη περιπλάνηση στις σελίδες του τελευταίου βιβλίου της, με τον τίτλο Στη ζωή νωρίς νυχτώνει. Στο πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα, που αδυνατείς να το αφήσεις απ’ τα χέρια σου, η συγγραφέας πραγματεύεται τη ζωή δυο γυναικών, της Άριας, από την Αθήνα της δεκαετίας του ’60, και της Οριάνθης, από τη Βηρυτό. Εξασκημένη στη μεγάλη αφήγηση η Ελένη Πριοβόλου και δεινή παραμυθού –έχει ήδη σημαντικό αριθμό παιδικών και εφηβικών βιβλίων στο βιογραφικό της– αλλά και με σαφή ποιητική διάθεση ξετυλίγει τις ιστορίες των δυο γυναικών, συνδέοντάς τες με τις πολιτικές συγκυρίες της εποχής τους. Η μεγάλη Ιστορία είναι το κάδρο μέσα στο οποίο εξυφαίνονται οι δυο αυτοί παράλληλοι βίοι, και όχι μόνο.

Το μυθιστόρημα είναι πολυπρόσωπο. Καθώς το διατρέχεις, συναντάς ένα πλήθος από δευτερεύοντα πρόσωπα, μορφές που κάποια στιγμή αναδύονται μέσα στην πλοκή και παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις ζωές των ηρωίδων. Έρωτες που συνταράζουν, χωρισμοί, αρρώστιες, θάνατοι, κινήματα ατελέσφορα, πόλεμοι, ξενιτεμοί, γεγονότα της μεγάλης Ιστορίας που ξεβολεύουν και ανατρέπουν τις ζωές των απλών ανθρώπων, των μικρών λαών. Πίσω απ’ τις συναρπαστικές προσωπικές ιστορίες που ξεκινούν από την Αθήνα του 1963 για να καταλήξουν στη Βηρυτό του 2015, διακρίνεται μια συγγραφέας που θέτει έμμεσα τον πολιτικό της λόγο, στοχάζεται, σχολιάζει, αμφισβητεί και στηλιτεύει τον παραλογισμό της πολιτικής. Αναφέρεται στη χούντα των συνταγματαρχών, στη φυγή των αριστερών στο εξωτερικό, στο Παλαιστινιακό ζήτημα, στον πόλεμο των 6 ημερών, στις φατρίες και τα κόμματα που αντιπαλεύουν στην πολύπαθη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Μαθαίνεις τόσα πράγματα διαβάζοντας την πλούσια και πολυσχιδή αυτή αφήγηση. Παρακολουθείς ζωές που συνθλίβονται ανάμεσα στα πάθη και τα παιχνίδια εξουσίας, ξεκαθαρίζεις θέματα που σχετίζονται με τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής, καθώς η συγγραφέας όχι μόνο έχει μελετήσει το θέμα, αλλά έχει ταξιδέψει στον Λίβανο κάνοντας επιτόπια έρευνα και αποδίδοντας με πειστικότητα την πολιτική-κοινωνική κατάσταση και την τοπιογραφία. Οσμίζεσαι τον θάνατο, καθώς οι ήρωες ακροβατούν στον θάνατο, αλλά επιβιώνουν χάρη στον έρωτα. Υπάρχει παντού το δίπολο έρωτας-θάνατος, σαν μια πυξίδα που οδηγεί τα πρόσωπα αλλά και τα σημαδεύει αμετάκλητα.

Ένα στοιχείο που επίσης εντυπωσιάζει τον αναγνώστη είναι ο τρόπος που η συγγραφέας αρχίζει το μυθιστόρημα. Η ηρωίδα επιχειρεί να κάνει ένα ξεκαθάρισμα παλιών πραγμάτων που είναι λησμονημένα στο υπόγειο του σπιτιού της. Η εξιστόρηση ξεκινάει με μια αργή καταβύθιση στα υπόγεια της μνήμης της Άριας, που αναζητά τα ίχνη μιας παλιάς φιλίας χαμένης στον χρόνο. Τα αντικείμενα αποκτούν ξαφνικά μεταφυσικές διαστάσεις, μετατρέπονται σε μαγικά λυχνάρια που οδηγούν τον αναγνώστη στον βυθό της ψυχής, εκεί που όλα κερδίζονται και χάνονται. Ο χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο. Η εξιστόρηση προχωράει με φλας μπακ σε διαφορετικούς χρόνους για την κάθε ηρωίδα, με γεγονότα που αιφνιδιάζουν άλλοτε ευχάριστα κι άλλοτε καθίστανται μοιραία για τους ήρωες. Τίποτα δεν χάνεται, όλα ανακυκλώνονται στον χρόνο, άνθρωποι, αντικείμενα, καταστάσεις, αισθήματα. Υπάρχει μια αέναη επαναφορά και μια υφέρπουσα αισιοδοξία, παρά τα βαριά γεγονότα που περιγράφονται, ότι τίποτα δεν πάει χαμένο στο τέλος, ακόμα και τα πιο ταπεινά πράγματα, όπως ένα φθαρμένο ρούχο στο υπόγειο μπορεί να γίνει αφορμή μιας απρόσμενης ευκαιρίας για να ξαναβρεθείς με όσους αγάπησες κάποτε και έχουν στο μεταξύ χαθεί.

Τα αντικείμενα αποκτούν ξαφνικά μεταφυσικές διαστάσεις, μετατρέπονται σε μαγικά λυχνάρια που οδηγούν τον αναγνώστη στον βυθό της ψυχής, εκεί που όλα κερδίζονται και χάνονται.

Σε πολλά σημεία του μυθιστορήματος συναντάμε στοιχεία του παραμυθιού: το κομμένο κεφάλι του Εμίν, του επαναστάτη άντρα της Οριάνθης, θαμμένο στη ρίζα του δέντρου, τα αρώματα των λουλουδιών και οι μυρωδιές των φαγητών στην Ανατολή, τα ονόματα και οι σκουρόχρωμες μορφές που μοιάζουν σα να αναδύονται απ’ τις Χίλιες και Μία Νύχτες, μα και η οσμή του αίματος στους πολυδαίδαλους δρόμους της Βηρυτού, η Ανατολή των θρύλων, αλλά και του δράματος της προσφυγιάς, τα προσωπικά αδιέξοδα των ηρώων, ο καρκίνος της Άριας, η στάχτη της Οριάνθης, οι ενδιάμεσοι σταθμοί μιας ζωής κυνηγημένης από τα θηρία της Ιστορίας, όλα αυτά αποτελούν το υλικό με το οποίο χτίζει η Ελένη Πριοβόλου το συναρπαστικό της αφήγημα, ένα μυθιστόρημα αξιώσεων που μας ταξιδεύει σε διαφορετικούς τόπους κι εποχές, για να καταλήξει ως τις μέρες μας. Αξιοθαύμαστη η ικανότητά της να πλάθει διαφορετικές ιστορίες σ’ έναν μεγάλο χρονικό ορίζοντα, που καλύπτει τρεις και περισσότερες γενιές. Θίγει επίσης καίρια προβλήματα των σχέσεων μέσα στην ελληνική οικογένεια, αλλά και στις σχέσεις των δύο φύλων, καυτηριάζει την ανδροκρατούμενη κοινωνία και το κυνήγι του κέρδους και της εξουσίας. Αποκαλύπτει τις σκοτεινές πτυχές στη σχέση μάνας και κόρης. Ανιχνεύει τις πληγές που αφήνουν οι αποσιωπημένες πλευρές των ανθρώπινων σχέσεων. Χειρίζεται αριστοτεχνικά την ψυχογραφία των ηρώων της με άψογη γλώσσα, συγκρατημένο λυρισμό και ρεαλιστικές περιγραφές, όπου χρειάζεται. Η ιστορική τεκμηρίωση επίσης είναι εξαιρετική και η μυθοπλασία προσεγμένη, δεν αφήνει κανένα κενό στην υπόθεση.

Το μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου μού θύμισε ανατολίτικο χαλί που ξετυλίγεις σιγά σιγά κι αρχίζουν να ζωντανεύουν οι υφασμένες μορφές και τα σύμβολα, οι κήποι και τα πουλιά, οι παραστάσεις και οι μύθοι. Μου θύμισε ακόμα τα ταξίδια της γιαγιάς μου στη Βηρυτό και στη Δαμασκό, απ’ όπου μας έφερνε υφάσματα μεταξωτά, δαμάσκο και μπροκάρ, αραχνοΰφαντα φορέματα, κεντημένα πασουμάκια με ημιπολύτιμα πετράδια, αρώματα και μουσικά κουτιά με τους ήχους της Ανατολής και νόστιμους χουρμάδες κι ακόμα σταυρούς με το τίμιο ξύλο απ’ τον Ιορδάνη ποταμό, όπου βαφτιζόταν χατζέσα. Έτσι, λοιπόν, γνώρισα κι εγώ την Ανατολή απ’ τα πολύτιμα εκείνα αντικείμενα της μνήμης. Κι έτσι την ξαναβρήκα μέσα στο μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου, μόνο που τα αντικείμενα εδώ ήταν βαμμένα στο αίμα των πολέμων και στα δάκρια της προσφυγιάς, είχαν τη μυρωδιά του θανάτου και τον παραλογισμό της Ιστορίας.

epriovol Το εξαιρετικό αυτό μυθιστόρημα διαβάζεται απνευστί, παρά τη μεγάλη του έκταση και τις δολιχοδρομήσεις στο παρόν και στο παρελθόν των ηρώων. Εντυπωσιακή είναι επίσης η εκδοτική δουλειά και η άψογη αισθητική του βιβλίου από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.