Κατερίνα Ι. Παπαντωνίου: «Δεν θα είσαι εκεί»

Ισοπεδώνοντας ό,τι άφησε όρθιο με το πρώτο σαν σίφουνα βιβλίο της, η πεζογράφος Κατερίνα Παπαντωνίου με τη δεύτερη κατάθεσή της κυριολεκτικώς βάζει τις βάσεις για μια καριέρα λογοτεχνική, η οποία και θα είναι εντυπωσιακή, συναρπαστική και –γιατί όχι– συγκλονιστική. Αυτή τη φορά, μάλιστα, στην παρούσα νουβέλα κάνει το εξής διαφορετικό, σε σχέση με την προηγούμενη: Ακολουθεί έναν ιστό μυθοποιητικό, έχει δηλαδή να διαχειριστεί μια ιστορία, η οποία όσο φανταστική και αν είναι, όσο πέραν και έξω της λογικής και αν είναι, έχει μια ισορροπιστική εικόνα με αρχή, μέση και τέλος, έχει μια αφήγηση η οποία ολοκληρώνεται στην έξοδο με το δυστυχές γεγονός. Στο πρώτο της βιβλίο η συγγραφέας εξέπεμψε μια στρατηγική, η οποία ήθελε αποσπασματικά και σπονδυλωτά να πραγματοποιήσει ένα δημιούργημα, το οποίο φυσικά και λειτούργησε, παρότι οι επιμέρους ιστορίες φαίνονταν εντελώς άσχετες μεταξύ τους. Εδώ έχουμε ήρωες και πρωταγωνιστές, έχουμε δευτερεύοντες χαρακτήρες, έχουμε αντιήρωες που παρότι δεν εμφανίζονται ποτέ είναι παρόντες, έχουμε κεφάλαια ενδιαφέροντα και ισοϋψή, έτσι μιλάμε για μια κλασική νουβέλα με την αναμενόμενη έκταση, με τη λιγότερη λεπτομερειακή επεξεργασία, με λόγο καίριο και ζωντανό, τέλος, έχουμε έναν μύθο που απέχει από την πραγματικότητα μέσα σε στοιχεία καθημερινά, μέσα σε ρεαλιστικές εισροές. Η Παπαντωνίου είναι μια συγγραφέας η οποία επιμένει να ποιητικίζει, να συντομεύει, να κριτικάρει την κοινωνία και τους θεσμούς της, να συμπυκνώνει και όχι να αναλύει, να αναφέρει χωρίς να ενδιαφέρεται να πλατειάσει, να περικλείει στην αφήγηση κενά, όχι λογοτεχνικής εφαρμογής αλλά εκφραστικής επιλογής. Δεν γινόμαστε πλουσιότεροι σε γνώσεις όσον αφορά και την προσωπικότητα του ήρωα και της γυναίκας που διαπράττει το τραγικό και αλλόκοτο και παράλογο συμβάν, δεν μαθαίνουμε τίποτα για τη γυναίκα με την οποία βρίσκεται σε οικογενειακή διάσταση ή τουλάχιστον για την κόρη του, δεν καταλαβαίνουμε αν οι ερωτικές σχέσεις είναι ικανοποιητικές και ηδονικές θα έλεγα, το μόνο που μας γίνεται αληθινά εμφανές είναι το γεγονός ότι αγαπά πραγματικά την ηρωίδα, την οποία γνωρίζει μόνο από τις φωτογραφίες της, που κοσμούν το άδειο διαμέρισμά της στην οδό Εστίας στους Αμπελοκήπους και το οποίο βρίσκεται σε πλειστηριασμό. Αυτό είναι το μότο, το ψαχνό, το ζουμί, ο κρόκος της ιστορίας, η αγάπη που του γεννιέται για αυτόν τον άνθρωπο, τον οποίο βλέπει μέσα από τις φωτογραφίες σε διάφορες στάσεις, σε διάφορες εκδοχές, σε διάφορα ενσταντανέ, σε διάφορες πόζες.

Η Παπαντωνίου είναι μια δημιουργός σύγχρονη, η οποία και υποβοηθιέται στο έργο της από την επαγγελματική της ιδιότητα, καθώς ως δικηγόρος μπορεί να βάζει στο έργο της οτιδήποτε είναι αναγκαίο και το οποίο εμείς οι υπόλοιποι δεν γνωρίζουμε ή τουλάχιστον δεν μπορούμε να το αξιολογήσουμε. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως παρακολουθούμε ένα έργο πεζογραφικό που στηρίζεται σε νομικίστικα υλικά, το αντίθετο, ό,τι είναι αναγκαίο το περνά στο βιβλίο με όρους ακραίους και καθαρά και παράλληλα εφικτούς. Η –πέρα όμως από λογικοφανείς αιτιάσεις– πλοκή της νουβέλας, η οποία έχει εμπλοκή με δικηγόρους, συμβολαιογράφους, τράπεζες, δημόσιο, δικαστικούς επιμελητές κ.λπ. μας οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα, ότι δηλαδή η συγγραφέας περνά στα βιβλία της και προσωπικές εμπειρίες και βιώματα, τα οποία και της στάθηκαν στον λαιμό όταν πρωτοήρθε σε επαφή μαζί τους, όταν έγιναν κτήμα της, όταν αποφάσισε να δώσει λύση σε ζητήματα με τα οποία η ζωή αντιγράφει την τέχνη, για να παραφράσουμε το λεχθέν. Δηλαδή, και για να γίνουμε πιο κατανοητοί, παρότι όλοι οι συγγραφείς περνούν στο έργο τους ατομικές παραμέτρους (πολλοί μάλιστα σε μέγιστο βαθμό), παρότι όταν γράφεις πεζό δεν μπορείς να τα βγάλεις όλα από το κεφάλι σου, η λογοτέχνις Κατερίνα Παπαντωνίου προβάλλει αυτή την εκδοχή όχι ως ένα μήνυμα καθημερινότητας, τριβής, εμπλοκής, ρεαλισμού, αλλά το αντίθετο, ως στοιχείο υπερβατικό, φαντασιακό, απίστευτο, στόχος του οποίου είναι η επαλήθευση οποιασδήποτε επιθυμητής πρόβλεψης, κάθε διασταλτικής αποστροφής.

Η Παπαντωνίου οικοδομεί τις ιστορίες της πάνω στα κενά, πάνω σε αυτά που δεν περνάνε ποτέ στα γραπτά, πάνω σε αυτά που εμείς ως αναγνώστες πρέπει να υποθέσουμε και να φανταστούμε, έτσι η δομή είναι πέραν κάθε αμφιβολίας επαρκέστατη.

Η Παπαντωνίου οικοδομεί τις ιστορίες της πάνω στα κενά, πάνω σε αυτά που δεν περνάνε ποτέ στα γραπτά, πάνω σε αυτά που εμείς ως αναγνώστες πρέπει να υποθέσουμε και να φανταστούμε, έτσι η δομή είναι πέραν κάθε αμφιβολίας επαρκέστατη. Η ατμόσφαιρα είναι βαριά, σχεδόν καταθλιπτική, χωρίς χιούμορ, χωρίς διάστιχα (άλλωστε η έκταση δεν θα το επέτρεπε), με τραγικότητες, ενώ το ύφος, εντελώς στο πλαίσιο της δραματικής αναφορικότητας, προϊδεάζει για μια γκροτέσκα αφήγηση. Εκείνο όμως το εντελώς προσωπικό που χαρακτηρίζει τη γραφή της Παπαντωνίου είναι η απομυθοποιημένη γλώσσα, η κινούμενη από την αριστοκρατική και θεαματική εκδοχή σε μια αμφίσημη διάσταση, ανάμεσα στο υπαρκτό και το επινοημένο, ανάμεσα στο συμβάν και στη φαινομενολογική του υπόσταση. Έτσι το τελικό αποτέλεσμα, όχι απλώς ενδιαφέρον και επαρκές, αλλά πολύ περισσότερο εμβληματικό και μυστηριώδες, μας καλεί να ξοδέψουμε έναν αναγνωστικό χρόνο όχι υπερβολικό, προκειμένου να λειτουργήσει μέσα μας αυτό που η συγγραφέας στέλνει ως μήνυμα, δηλαδή την τυχαιότητα της ύπαρξης, το αναπάντεχο της ζωής.

kpapant Αν και με ό,τι διαβάσατε παραπάνω σας δημιουργήθηκε η αίσθηση και η απορία για το τι η συγγραφέας Κατερίνα Παπαντωνίου θέλει να δηλώσει με τη συγγραφική της ιδιότητα, αναζητήστε και το πρώτο της βιβλίο (λέγεται Σκοτεινό ασανσέρ και κυκλοφορεί από τις ίδιες Εκδόσεις) προκειμένου να παρατηρήσετε τη συνέχεια, την κλείδα με την οποία συνδέονται οι δύο νουβέλες, το πώς δηλαδή η μια έπεται της άλλης. Για τον λόγο δε πως η Παπαντωνίου δεν είναι και τόσο νέα στην ηλικία, θεωρείται όμως νέα στη γραφή, οφείλουμε να δώσουμε βάση στη δουλειά της, οφείλουμε να «χαραμίσουμε» κομμάτι από τον ελεύθερο χρόνο μας, για να ταυτιστούμε με τις προθέσεις της, οι οποίες όχι μόνο δεν είναι οριακά ακραίες αλλά πολύ περισσότερο τραγικά προσβάσιμες. Γιατί πέρα από κάθε φιλοσοφική, κοινωνική, πολιτική ή εν πάση περιπτώσει οντολογική και υπαρξιακή διάσταση, που το έργο της μπορεί να εμπεριέχει, καθιστώντας το –το λιγότερο– χρηστικό, η ουσία είναι πως η δική μας εμμονή στο καλό, στο καλύτερο, στο κάλλιστο, ισοδυναμεί με μια ιδεολογική και κριτική διαστροφή, με την οποία και πορευόμαστε δίνοντας χώρο σε ταλαντούχους, μικρούς ή μεγαλύτερους ηλικιακά δημιουργούς, οι οποίοι –σας πληροφορώ– δεν ενδιαφέρονται ούτε για τη δόξα ούτε για τα χρήματα, παρά μόνο για την ταύτιση την ψυχολογική, για την τεχνική των εμπνεύσεων, για την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών.