Ελευθερία Κυρίμη: «Η θάλασσα στο χιόνι»

Το ξεκάθαρα πολιτικό και ταυτόχρονα επίκαιρο μινιμαλιστικό μυθιστόρημα της πρωτοεμφανιζόμενης Ελευθερίας Κυρίμη δομείται πάνω σε τρεις άξονες, άμεσα συνδεδεμένους με το ζήτημα της μακεδονίτικης γλώσσας, την οποία μιλούσε μειονότητα ελληνική, με παράλληλες διώξεις και καταπιέσεις από το επίσημο ελληνικό κράτος, κυρίως από τη δικτατορία του Μεταξά ακόμη έως και τον Εμφύλιο, σε ένα τοπίο που διαμορφώθηκε μετά την αποχώρηση των Βουλγάρων από την περιοχή. Πράγματι, ο πρώτος πυλώνας έχει να κάνει με το καθαρά ρεαλιστικό πλαίσιο, όταν μια καθηγήτρια Ιστορίας τοποθετείται στο ΕΠΑΛ της Φλώρινας, δημιουργεί μια ομάδα πρόθυμων μαθητών, οι οποίοι και αποφασίζουν να μαγνητοσκοπήσουν και να φωτογραφίσουν υπερήλικες σχετικούς με το θέμα και να παρουσιάσουν το υλικό που συνέλεξαν σε εκδήλωση του σχολείου τους, κάτι που δεν γίνεται ποτέ, καθώς την προηγούμενη νύχτα, φασίστες της περιοχής μπαίνουν στο ίδρυμα κάνοντας τα πάντα γυαλιά καρφιά, κάτι που έχει ως συνέπεια την αποπομπή της καθηγήτριας πιο νότια, στον νομό Φθιώτιδος, στη Λαμία, όχι όμως με δυσμενή μετάθεση. Ο δεύτερος πυλώνας έχει να κάνει με τις απομαγνητοφωνήσεις, όπου όλοι οι ήρωες μιλάνε για απίστευτη βαρβαρότητα που οι συγκεκριμένοι άνθρωποι υπέστησαν και που κατά τη δική τους γνώμη είχε στόχο να εκριζωθεί –μετά την οριοθέτηση των συνόρων– κάθε σλαβικό στοιχείο που θύμιζε τους βόρειους γείτονές μας – ακόμη και εκκλησία κατεδαφίστηκε επειδή τα γράμματα ήταν του κυριλλικού αλφαβήτου από τον Αυγουστίνο Κατιώντη. Και ο τρίτος πυλώνας θεωρητικοποιεί τις σχέσεις ηρωίδας και αφηγήτριας με τη γιαγιά της, η οποία και αναλαμβάνει το μεγάλωμά της λόγω της απουσίας των γονιών, ο πατέρας δε κατηγορείται για εμπόριο ναρκωτικών και πεθαίνει κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, μπροστά στα μάτια της κόρης του, ενώ η μητέρα αναχωρεί εσπευσμένα από τη Γερμανία όπου ζει και εργάζεται με κατεύθυνση την Ελλάδα. Και τα τρία μέρη του βιβλίου έχουν άμεση συνάφεια, συνδέονται μεταξύ τους και δρομολογούν την ιδέα της συγγραφέως με τρόπο αποκαλυπτικό, ζωντανό, απλό και κατανοητό, λογοτεχνικά άψογο και πεζογραφικά εν μέσω λεπτομερειών που ανοίγουν θύρες, που ακόμη και σήμερα –ας το πούμε– αποτελούν συνισταμένες εθνικών παραλήψεων ή τετελεσμένων αποφάσεων.

Όλες οι συνεντεύξεις αφορούν υπερήλικες ανθρώπους, ανθρώπους που βίωσαν τη βαρβαρότητα του επίσημου ελληνικού κράτους εναντίον τους μόνο και μόνο γιατί μιλούσαν μακεδονίτικα, μία όμως αναφέρεται στο 1994, στις μέρες μας δηλαδή, από μια ομάδα προοδευτικών ανθρώπων, η οποία συνέλεξε τραγούδια, ποιήματα και αφηγήσεις των Μακεδόνων, τις τύπωσε σε ένα βιβλίο και αποφάσισε να το παρουσιάσει σε κάποιον χώρο στην πόλη της, μαζεύτηκαν όμως απ’ έξω εκατοντάδες αγανακτισμένοι συμπολίτες της, οι οποίοι και απαιτούσαν να σταματήσει η εκδήλωση και να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι. Μια ενέργεια η οποία από μόνη της δεν είχε την παραμικρή πολιτική χροιά, κανένα πολιτικό χρώμα, καταδικάζεται από ακροδεξιούς, που η κυριότερη έκφρασή τους είναι η καθαρότητα της φυλής, όπως οι χιτλερικοί ομοϊδεάτες τους. Ενώ στην πραγματικότητα όλο αυτό το σκηνικό σήμερα δεν αποτελεί παρά πολιτιστικό και πολιτισμικό συμβάν, μια παρακαταθήκη η οποία πρέπει να καταγραφεί στην Ιστορία αφού ζούμε σε δημοκρατικό καθεστώς – μην ξεχνάμε βέβαια πως οι Μακεδόνες κατέβηκαν σε εθνικές εκλογές αυτόνομα, παίρνοντας μερικές χιλιάδες ψήφους, άρα όχι μόνο δεν αποτελούν απειλή για τη χώρα, αλλά το αντίθετο, είναι τώρα μια ελάχιστη μειονότητα η οποία φθίνει, έστω και αν κάποιοι εξακολουθούν κάτω από αντίξοες συνθήκες να διατηρούν ζωντανό το γλωσσικό αυτό ιδίωμα.

Και είναι πράγματι πολύ καλή επιλογή για τον λόγο ότι γράφτηκε μόλις χθες, ότι γράφτηκε για να συμβάλει στον διάλογο για εθνικά θέματα υψίστης σημασίας, ότι γράφτηκε με στόχο πολύ βαθύτερο και πολύ υψηλότερο από μια απλή καταγραφή.

Και είναι επίκαιρο το βιβλίο αυτή την ώρα, με την υπογραφή της Συνθήκης των Πρεσπών, το όνομα της γείτονος χώρας σε «Βόρεια Μακεδονία», τα προβοκατόρικα δημοσιεύματα του BBC περί ύπαρξης σκοπιανής μειονότητας στην Ελλάδα, τους σύγχρονους μακεδονομάχους οι οποίοι εξεγέρθηκαν και αποδοκιμάζουν κάθε κυβερνητικό που ανηφορίζει προς τη Βόρεια Ελλάδα, προκειμένου να κάνει γνωστές τις ευεργετικές συνέπειες της συμφωνίας, την αντιπαράθεση για το θέμα των πολιτικών κομμάτων, τέλος τον διχασμό για άλλη μια φορά του ελληνισμού, για ένα μείζονος σημασίας ζήτημα, και για έναν ακόμη λόγο, που έχει να κάνει με την απίστευτα μεγάλη δυσαρμονία, η οποία μετά το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά κυρίως μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων, υπήρξε στον χώρο της Μακεδονίας –μην ξεχνάμε τα ακραία: «Η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική»–, όπου η πανσπερμία φυλών που την κατοικούσε έφερε τα γνωστά αποτελέσματα. Η Μακεδονία ούτε μία είναι ούτε ελληνική και μόνο, σε αυτήν έχουν χώρο και η Βουλγαρία και η Βόρεια Μακεδονία, η εποχή του Αλέξανδρου είναι πολύ μακρινή –χωρίς βέβαια να απεμπολούμε αυτή τη βασική αρχή– και φυσικά εκεί θέλει να προσθέσει τη φωνή της η Κυρίμη, την οποία ενδυναμώνει και τη θέτει σε αυτούς που έχουν ανοιχτούς ορίζοντες, που βλέπουν τα πράγματα με μάτι ανοιχτό και συνάμα, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς με εθνικού χαρακτήρα δεσμεύσεις, ο φανατισμός είναι ο χειρότερος σύμβουλος, η πιο κακή συνεισφορά σε ένα αναμφίβολα τεράστιο πρόβλημα.

elefkirimi Είχα πολύ καιρό να διαβάσω ένα εξόχως πολιτικό βιβλίο –βλέπετε, η δεκάχρονη κρίση έστρεψε το βλέμμα μας σε άλλες θεματικές– έτσι ώστε κυριολεκτικώς απήλαυσα τη σκέψη, την έμπνευση και την ιδέα μιας πρωτοεμφανιζόμενης, ίσως όχι και τόσο νέας στην ηλικία, σε σημείο μάλιστα που προσωπικά να λέω πως ήταν η καλύτερη εκδοτική επιλογή σε μια περίοδο εντελώς απολιτικοποιημένη. Και είναι πράγματι πολύ καλή επιλογή για τον λόγο ότι γράφτηκε μόλις χθες, ότι γράφτηκε για να συμβάλει στον διάλογο για εθνικά θέματα υψίστης σημασίας, ότι γράφτηκε με στόχο πολύ βαθύτερο και πολύ υψηλότερο από μια απλή καταγραφή. Ένας στόχος που τους περισσότερους από εμάς, τους απλούς αναγνώστες, μας τροφοδοτεί με μια προοδευτική αντίληψη, μας κάνει συμμέτοχους πολίτες, μας συμβουλεύει να μένουμε μακριά από φανατισμούς και ακρότητες και, τέλος, μας δημιουργεί μια ενέργεια τέτοια που, χωρίς υπερβολή, αξίζει τον κόπο να μάχεται κανείς, προκειμένου να την αποτιμήσει και να την αξιοποιήσει.