«Τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται, Τζόναθαν, αλλιώς ο κόσμος θα ήταν πολύ φτωχός».

Ο Τζόναθαν της Φρόσως, θυγατέρας του Μενελάου και της Ερασμίας Αργυρίου, και αγνώστου πατρός, Ελληνοαμερικάνος τρίτης γενιάς, επιστρέφει. Στην πατρίδα, σαν γλάρος Ιωνάθαν, με μια πτήση που διαρκεί «8 ώρες + 35 λεπτά».

Μαζί του επιστρέφει και ο χαμένος χρόνος, το παραποιημένο παρελθόν, η παραπλανητική ή επιλεκτική μνήμη, η λυτρωτική αλήθεια, το άγριο παρόν. Εξάλλου, ένα ταξίδι είναι μια περιπέτεια, ποτέ δεν ξέρεις πού θα σε βγάλει, πόσο μάλλον όταν όλο αυτό είναι νόστος, κατά κάποιον τρόπο η δική του σύγχρονη Οδύσσεια, η ιστορία της οικογένειας και του τόπου, ο ακούσιος ξεριζωμός των προπαππούδων, ο εκούσιος ξεριζωμός των παππούδων, τα μυστικά και τα ψέματα, η παραποιημένη αλήθεια και η αποξένωση των γονιών. Ο χρόνος ως τόπος που αλλάζει τα πάντα, χαρακτήρες κι ονόματα, ιστορία και οικογενειακή μυθολογία, με τη μνήμη να λειτουργεί ως παραμορφωτικός καθρέφτης και ν’ αλλάζει το παρελθόν μας αναλόγως με το παρόν.

«Πέθανα, Τζόναθαν, η αδελφή σου έχει πεθάνει», θα χρειαστεί να το αποδεχτεί πια σε τούτο τον άκρως αποκαλυπτικό χρόνο, αναγκασμένος να θυμηθεί όσα φρόντισε τόσα χρόνια να ξεχάσει επιμελώς: τον αλκοολισμό της μητέρας, το ιστορικό της οικογένειας, τα παιδικά τραύματα και τις θαυματουργές μουσικές. «Η ομορφιά είναι ένα αίνιγμα, το ίδιο και η αυτοκτονία», θα σκεφτεί και θ’ αποφασίσει να αποδεχτεί και τα δύο, να ξαναδεί ότι και η παραποίηση είναι δεσμός, «είχαμε τον δικό μας τρόπο ν' αγαπιόμαστε, αλλάζαμε μεταξύ μας πρόσωπα, ρόλους, τόπους, χρόνους», ότι ο κόσμος είναι εκείνο που φαίνεται αλλά και ό,τι δεν φαίνεται, επειδή «τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται, Τζόναθαν, αλλιώς ο κόσμος θα ήταν πολύ φτωχός». Το προσωπικό κέρδος τεράστιο, εντέλει. Η διαπίστωση πάνω απ’ όλα ότι «στη βυθιζόμενη χώρα δεν χάνεται το φως». Και ο ξανακερδισμένος –για τον Τζόναθαν– τελικά καιρός: «Πεθαίνεις όταν δεν θυμάσαι αυτούς που αγαπάς, πεθαίνεις όταν ο τόπος σου στον χάρτη μετακινηθεί». Το λυτρωτικό φινάλε που του χαρίζει η μνήμη, ο σίγουρος τρόπος που εγκυμονεί αυτή του η επιστροφή. «Τόπος καλός θα με περιμένει εκεί...» του είπε η νεκρή αδελφή κι εκείνος την πίστεψε. Παρά την κρίση που θα συναντήσει επιστρέφοντας στην αφετηρία, δηλαδή στην πατρίδα.

Ένα ταξίδι που χωρά μέσα του τον τελευταίο αιώνα, μια οικογενειακή σάγκα που απορροφά κραδασμούς από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τους δυο Παγκόσμιους Πολέμους, τη Χούντα και τη Μεταπολίτευση για να ερμηνεύσει την Κρίση αντιμετωπίζοντας επιτέλους την αλήθεια, διότι δίχως χθες, χωρίς ιστορία δεν υπάρχει κανείς. Θα πρέπει να ξαναθυμηθεί ο καθένας μας για να ζήσει. Έστω να επινοήσει.

Ένα ιδιαίτερα ποιητικό, ατμοσφαιρικό, αλληγορικό, αλλόκοτα θα λέγαμε τελικά ιστορικό μυθιστόρημα, μια τεράστια λυτρωτική συνεδρία του Τζόναθαν που κρατά 8 ώρες και 35 λεπτά χωρίς καν ψυχαναλυτή. Εξάλλου, όπως θα μας πει η συγγραφέας του, «η μνήμη είναι σαν τον πηλό. Κάθε φορά τη φτιάχνουμε εκ νέου με τα υλικά, τις ανάγκες και τις επιθυμίες που έχουμε εκείνη τη στιγμή στη διάθεσή μας, την κατασκευάζουμε ξανά και ξανά. Δεν είναι ένα απολίθωμα η μνήμη, ένας ζωντανός οργανισμός είναι. Δεν υπόκειται στους νόμους της φθοράς, της αιτιότητας, της βαρύτητας. Ένα παιχνιδάκι στα χέρια μας η μνήμη. Δίχως απαραίτητα να το γνωρίζουμε την αλλάζουμε, την κακοποιούμε, τη μεταμορφώνουμε, μια ζύμη, μια πλαστελίνη, που αφήνεται στις χάρες των παιδικών μας χεριών. Η μνήμη είναι άφθαρτη γιατί συνεχώς μεταβάλλεται, αναίτια, γιατί αρκεί ένα τίποτα για να την αναζωπυρώσει, μια μαντλέν, μια μυρωδιά, ένας ήχος, μια σιωπή. Και ο καθένας μας που πάει να αναμετρηθεί μαζί της μεταμορφώνεται σε έναν παράδοξο δημιουργό: επινοεί πλάσματα της φαντασίας του, που δεν υπήρξαν ποτέ έτσι ακριβώς όπως τα ανακαλεί στη μνήμη του, πλάσματα που απολαμβάνουν όμως μιας ασυλίας και μιας σύντομης αιωνιότητας». Για τούτο κι «ο Τζόναθαν ταξιδεύοντας πάνω από τον ωκεανό κουβαλά στις αποσκευές του την ιστορία μιας απαγορευμένης αγάπης, μιας τραυματισμένης οικογένειας κι ενός αγνώστου τόπου καταγωγής».

Ένα βιβλίο για την Ιστορία και για τη Μνήμη, γιατί ο Χρόνος είναι τόπος στον οποίο θα πρέπει, τελικά, να πατήσουμε όσο κι αν μας πονά. Άλλον δρόμο για παρακάτω, δεν έχει.

8 ώρες και 35 λεπτά
Φωτεινή Τσαλίκογλου
Καστανιώτης
111 σελ.
Τιμή € 9,59

Twitter