Γιάννης Νεγρεπόντης: «Ο καθρέφτης και άλλες πρόζες»

Όπως στην ποίηση, το θέατρο, τη στιχουργική, ο πρόωρα χαμένος και πολυτάλαντος Γιάννης Νεγρεπόντης, έτσι και στην πρόζα, καταφέρνει να τραβήξει την προσοχή των αναγνωστών, κυρίως γιατί αυτά τα πεζά διαβάζονται σήμερα με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο εμφανίστηκαν. Όταν έργα ογκόλιθων (και δεν πάω πολύ πίσω, μένω μόνο στους μεταπολεμικούς και τους μεταπολιτευτικούς) συγγραφέων σχεδόν δεν διαβάζονται στις μέρες μας, καθώς όλα έχουν αλλάξει, καθώς η γλώσσα έχει πάρει άλλη τροπή, καθώς η έκφραση πλέον είναι απαλλαγμένη από (όπως λέγαμε παλιά) περιττά στολίδια, τα κείμενα του Νεγρεπόντη διατηρούν μια φρεσκάδα, μια ζεστασιά, μια μέθεξη, καθώς είναι ευθύβολα και στοχευμένα, βρίσκοντας κατευθείαν στο κέντρο. Ο Νεγρεπόντης ασχολείται με οτιδήποτε καθημερινό μάς ταλαιπωρεί, μας προβληματίζει, μας εμπνέει. Από εμπειρίες και βιώματα, από αγώνες και αποφάσεις μιας ζωής, από τέχνη και πολιτική, φιλοσοφία και ψυχολογία, από γεγονότα που συνέβησαν και άλλα που τα έχτισε η φαντασία, στον μινιμαλιστικό κόσμο του συγγραφέα, παίρνουν υπόσταση, δίνουν τροφή για συζήτηση, παθιάζονται με τον θάνατο και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας έτσι ώστε η ταύτιση μεταξύ τους να γίνει με τον πιο ομαλό δρόμο. Δεν θα ήταν ωφέλιμο να αναφερθούμε σε όλες τις πρόζες ειδικά, που συναποτελούν το βιβλίο, θα πούμε μόνο πως ο Καθρέφτης είναι αληθινά ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να γραφτεί, ό,τι καλύτερο θα μπορούσε να σκεφτεί ο συγγραφέας ως λογοτεχνικό εύρημα. Και δεν θα ήταν ωφέλιμο γιατί, ενώ ο πεζογράφος ξεκινά με μονοσέλιδες αφηγήσεις, οι οποίες πλησιάζουν την πεζοποίηση (άλλωστε η ποίηση ήταν η τεράστια, η μεγάλη του αγάπη), στη συνέχεια απλώνεται κάπως στις τρεις ή τέσσερις σελίδες, προκαλεί έναν υποτυπώδη μύθο και εκεί εμφανίζεται να μπαίνει η άλλη του μεγάλη αγάπη, το θέατρο, η προφορικότητα, η ανταλλαγή περιλήψεων, τελικώς η δομή για θεατρικά χαρακτηριστικά, μέσα απ’ τα οποία εμπεριέχεται η εμπεριστατωμένη του έμπνευση.

Η εκφορά του λόγου του πεζογράφου Γιάννη Νεγρεπόντη είναι κυριολεκτικώς μια απόλαυση αναγνωστική, ένα συναρπαστικό στάτους, μια σατιρική συνεισφορά, μια καθόλου συναισθηματική, πάντως ζεστή σαν θαλπωρή, δημιουργία. Ο ρεαλισμός λειτουργεί ως βάση, η προσπάθεια όμως ολόκληρη παίρνει χρώμα υπερβατικό (ό,τι δηλαδή χρειάζεται η τέχνη για να είναι τέχνη), έτσι που μπορούμε να πούμε μετά βεβαιότητας πως ο υπερρεαλισμός ήταν η τεχνική μέθοδος που όρισε τον συγγραφέα, προκειμένου να εκφραστεί. Ο μινιμαλιστικός δε, τρόπος παράθεσης, τόσο διαδραστικός και τόσο αθόρυβος στη διάρκεια της απόδοσης, επισημαίνει πως ναι μεν ο Νεγρεπόντης μπορούσε να γράψει και πεζά, στην ουσία όμως ήτανε ακραιφνής ποιητής, αληθινός εργάτης του στίχου, ακάματος δουλευτής της πιο επίμονης και επίπονης τέχνης. Αυτό βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν συγκρίνει τις δύο του δεξιότητες, απλώς στη μια γίνεται φανερό το βάρος της έμπνευσης, ενώ στην άλλη εξαρτάται η προέκτασή της. Ο Νεγρεπόντης έμεινε στην Ιστορία των ελληνικών γραμμάτων κυρίως για την ποίηση και τη στιχουργική του, το πεζό όμως έργο, σκωπτικό και ζέον, τον καθιστά γνήσιο εκπρόσωπο της πεζογραφίας των νεότερων χρόνων, κυρίως για την απίστευτα αφομοιώσιμη θεματική του παράθεση.

Ο ποιητής και πεζογράφος Γιάννης Νεγρεπόντης γεννήθηκε το 1930 στη Λάρισα. Άρχισε να γράφει ποίηση από πολύ νωρίς και πεζό από το 1954 κι έπειτα. Έγινε ευρύτερα γνωστός για τα Μικροαστικά και για τα Απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας, τα οποία μελοποίησε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, αλλά και για τα Νέγρικα, τη μουσική των οποίων έγραψε ο Μάνος Λοΐζος. Την κορυφαία του ποιητική συλλογή, Φυλάττειν Θερμοπύλας (1971), που έγραψε όντας εξόριστος στο Παρθένι της Λέρου, μελοποίησε ο Χρήστος Λεοντής. Υπήρξε, πέρα από άνθρωπος της τέχνης, συνειδητά πολιτικοποιημένος, προοδευτικός και ιδεολόγος αγωνιστής, που άφησε το στίγμα του στους νεότερους με τις παρακαταθήκες του, οι οποίες και τον ανύψωσαν σε τεράστιο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο αλλά και επίπεδο. Ο Νεγρεπόντης μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ειδικό κεφάλαιο, συνδυάζοντας πράγματα που μόνο οι μεγάλοι δημιουργοί κατάφεραν στη ζωή τους, να συνθέσουν δηλαδή την πολιτική τους στάση με αυτό που προσφέρει την αδιευκρίνιστη ηδονή, με άλλα λόγια την κατοχή ενός ταλέντου που, όπως και αν ιδωθεί, με τη δραματική του εξέλιξη, επιμένει ακόμη και σήμερα να προωθεί την εικόνα της απελευθερωμένης ταύτισης ιδεών, της θεληματικής έξαρσης του υπερβατού.

Ο Νεγρεπόντης ασχολείται με οτιδήποτε καθημερινό μάς ταλαιπωρεί, μας προβληματίζει, μας εμπνέει...

negrep Κλείνω το παρόν κείμενο για τα μικρά πεζά του αξέχαστου Γιάννη Νεγρεπόντη με μια τεράστια ευχαρίστηση, που μου δόθηκε η τύχη και η χαρά να γράψω για το έργο του. Προτείνω επίσης το βιβλίο σε όλους όσοι αναζητούν πρωτοποριακούς κόσμους και ερεθίσματα, σε όσους δεν βολεύονται με τα κοινά και τετριμμένα, σε όσους ασκούν αδιαμαρτύρητα το δικαίωμά τους να διαβάσουν κάτι «εξωπραγματικά ρεαλιστικό». Δεν θα ήταν δυνατόν να αναφερθούν οι μύθοι (όπως αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς) σαράντα τεσσάρων παραμυθιών, έτσι προσπάθησα να τους συμπεριλάβω στις γενικότερες σκέψεις μου, που γεννήθηκαν από την ανάγνωση. Είναι πάντως σίγουρο πως ο κριτικός λόγος κυριολεκτικά παραλύει όταν προσπαθεί να αποδώσει πεζά κείμενα που ναι μεν συνυπάρχουν, στην ουσία όμως είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Και κυριολεκτικώς συνθλίβεται κάτω από το βάρος μιας δημιουργίας με πολλές φάσεις, πολλές μορφές, πολλές εικόνες, πολλά μηνύματα που ο δημιουργός αποστέλλει προς πάσα κατεύθυνση, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει, να προβληματίσει, να εξανθρωπίσει, να προκαλέσει θετική ενέργεια σε άτομα δεκτικά, σε άτομα που δέχονται την προσφορά όχι γιατί υπολείπονται σε κάτι, αλλά γιατί επιθυμούν να υψώσουν τις κεραίες τους, να καλύψουν τα κενά τους, να αφοπλιστούν απ’ τη συγγραφική δεινότητα και αγάπη.