fbpx
Γιώργος Σταυριανός: «Απαγορευμένες περιοχές»

Γιώργος Σταυριανός: «Απαγορευμένες περιοχές»

«Έρχεται κάποια στιγμή που οι σκέψεις γίνονται αισθήσεις», λέει ο Ζαν-Ζακ Ρουσό και αυτό είναι το μότο που επιλέγει ο συγγραφέας Γιώργος Σταυριανός για να μπει στις Απαγορευμένες περιοχές και να αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήματα τα οποία δεν έχουν απαντήσεις. Η περιήγηση ενός τέτοιου Nου είναι μια γοητεία και μια πλάνη. Και η μεν γοητεία είναι σίγουρη, η πλάνη όμως μπορεί να είναι μια θεϊκή περιπλάνηση.

Κομβικό σημείο στη θεματική είναι το μεγάλο μυστικό που μας αποκαλύπτει: «πρώτα τα γεννούσε ο νους κι έπειτα αποκτούσαν υπόσταση». Ο Νους, κατά τον αρχαίο φιλόσοφο Αναξαγόρα, ελέγχει τα πάντα. Αυτός γεννά «Και ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας», λέει ο Κάλβος και ο μύθος λέει ότι ο Δίας από το κεφάλι γέννησε τη θεά της σοφίας Αθηνά. Στην Αγία Γραφή ο Θεός Είπε και εγένετο. Ο Ιωάννης: Εν αρχή ην ο Λόγος· και ο Ελύτης: Τότε Είπε και γεννήθηκε η θάλασσα. Τα λόγια γίνονται πράγματα, πλάση, που σημαίνει ότι τα λόγια παίρνουν υπόσταση. Θέλω να πω πως στην ελληνική διπλή μας παράδοση –αρχαία και χριστιανική– ισχύει ο νους δημιουργός του κόσμου. Ωστόσο, ενώ στα θρησκευτικά ή στα αρχαία ελληνικά, ο κόσμος γεννήθηκε από τη θεία δύναμη, ο συγγραφέας στη θέση του Θεού ή της Φύσης και της δυναμικής της τοποθετεί το τίποτα. Τι θα πει όμως «τίποτα»; Αυτό το τίποτα /τι-ποτε εμπεριέχει το κάτι και είναι ανάλογο με το ομηρικό «ούτις». Ο ούτις δεν είναι ο κανένας.

Επειδή ο συγγραφέας δείχνει αποφασισμένος να εισβάλει στα δύσκολα, μας προετοιμάζει μιλώντας για το πείραμα του Λιμπέ που μέτρησε την εγκεφαλική δραστηριότητα και απέδειξε ότι «η χειρονομία προηγείται της απόφασης κατά 300 χιλιοστά του δευτερολέπτου». Η φύση, μας λέει, έχει μια δυναμική που δεν υποψιαζόμαστε και δεν έχουμε τα εφόδια για να επικοινωνήσουμε. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει με τα αποδημητικά πουλιά στην Ινδία που αυτοκτονούν κάθε χρόνο από τις 7 το απόγευμα έως τις 10 το βράδυ, τον μήνα Σεπτέμβριο με Οκτώβριο. Δεν ξέρουμε γιατί τα τρωκτικά λέμιγκνς αυτοκτονούν ομαδικά στη Σκανδιναβία, αν είναι αλήθεια ότι προστάτευαν το είδος τους από τον υπερπληθυσμό και τον συνακόλουθο αφανισμό. Πώς, λοιπόν, θα ερμηνευτεί αυτό το γεγονός, αφού η επιστήμη μιλάει μόνο με τη λογική και σηκώνει τα χέρια ψηλά στη μεταφυσική. Έλα όμως που ακόμα και οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι είναι πολλοί οι δρόμοι που οδηγούν στην κατανόηση των πραγμάτων και όχι μόνο η λογική!

Ο συγγραφέας θα αρχίσει την αφήγησή του από τα παιδικά χρόνια στο γενέθλιο Χάνδακα-Ηράκλειο της Κρήτης, θα περάσει στα φοιτητικά χρόνια στη Γαλλία, θα επιχειρήσει, τέλος, αλλά δεν θα εισχωρήσει στις Απαγορευμένες περιοχές, εκεί όπου ούτε η λογική ούτε η μεταφυσική μπορούν να τεκμηριώσουν λόγο πειστικό και κυρίως ανακοινώσιμο.

Με το υλικό όλο, τη σκέψη και το βίωμα, και ένα συνεχές φλας μπακ, θα πιάσει τα πράγματα από την πρώτη αρχή, θα τα φέρει στο παρόν και θα επανεπεξεργαστεί ό,τι η μνήμη έχει κρατήσει. Μια τεθλασμένη πορεία της σκέψης, ένα συνεχές πηγαινέλα, σε πρώτο πρόσωπο, απευθυνόμενο σε «εσένα»: «Βιάζομαι […] Πριν αρχίσει η μνήμη να σκορπά, πριν μαυρίσουν τα καλοκαίρια… Ξέρω θα μοιάζουν αινιγματικά όλα όσα θα αναφέρω […] Είχα, βλέπεις τη βεβαιότητα ότι τα προκαλούσα, κι αυτός είναι ο λόγος, ο σημαντικότερος, που με ώθησε να σε σπρώξω στο σκοτεινό βάραθρο της γνώσης». Εγώ εσένα. Ποιος κρύβεται στο «εσένα»; Δεν θα μας το πει καθαρά, θα το διαισθανθούμε όμως· ο ίδιος, ο μέσα εαυτός του.

Πένθος είναι ο έρωτας και θάνατος, γιατί ό,τι γεννιέται είναι καταδικασμένο να πεθάνει. Σαν εκείνο το σπερματοζωάριο που ήταν τυχερό να μπει στη μήτρα και να γεννηθεί, με εντολή να πεθάνει.

Η περιδιάβαση στις Απαγορευμένες περιοχές δεν είναι τωρινή. «Από παιδί δρομολογούσες σκέψεις που […] δεν ήταν προσβάσιμες στους άλλους». Από παιδί, είχε έναν χείμαρρο ερωτημάτων που το έκαναν διαφορετικό από τα άλλα παιδιά, να απορεί και να θέλει να ερμηνεύσει ό,τι γίνεται γύρω του. Γι’ αυτό από εκεί, αρχίζει με μια αντινομική περιγραφή του Χάνδακα, του Ηρακλείου Κρήτης: «Τα παλιά ενετικά τείχη αγκαλιάζουν μια πολεοδομική ασυναρτησία, ένα σκηνικό που αναδίδει περισσότερο αναίδεια παρά φρίκη», που σημαίνει και αναίδεια και φρίκη. Αυθαιρεσία στη δόμηση. Εκεί, σ’ αυτή την πόλη αρχίζει η ζωή του. Και η αρχή του βιβλίου θυμίζει τον Μαρσέλ Προυστ, στο Κομπρέ. Το πρωί της Κυριακής που δεν έβγαινε πριν από τη λειτουργία, πήγαινε στο δωμάτιο της θείας Λεονί, κι εκείνη βουτούσε στο τσάι ή στο φλαμούρι της μια μικρή μαντλέν και του την προσέφερε. Το δικό μας παιδί στην Κρήτη, επίσης δεν πηγαίνει την Κυριακή στην εκκλησία γιατί κοιμάται, αλλά η θεία Ευαγγελία του φέρνει το αντίδωρο από την εκκλησία. Κι ο μηχανισμός της ανάμνησης μπαίνει σε λειτουργία. Οι αναμνήσεις καταρράχτης: πρόσωπα της οικογένειας και του περίγυρου, αινιγματικά, συμπαθητικά, συναισθήματα εξαιρετικά, ακούσματα θαυμαστά, φαντάσματα, φαινόμενα μεταφυσικά, ερμηνείες γεγονότων μεταφυσικές, οιωνοί κακοί, κοινωνικά στερεότυπα, προλήψεις και προκαταλήψεις, η βεντέτα –το αίμα μόνο με αίμα πληρώνεται– η εκδίκηση, τα παράξενα πρόσωπα – η Μαργίνα, με την ιδιομορφία του ερμαφρόδιτου σωματότυπού της, οι θείες, οι καβγάδες. Τα λαϊκά έθιμα, οι συνήθειες του σπιτιού, οι μαγειρικές, οι γεύσεις, οι μυρωδιές, οι εικόνες. Η μεγάλη καράφα «με το βαθυκόκκινο κρασί που αντανακλούσε χίλιες ανταύγειες, καθώς η φωτιά έκαιγε στο τζάκι ζωηρά». Ο Στρατής που τιμωρήθηκε μεταφυσικά γιατί βλαστήμησε. Το μυστήριο της σύλληψης: «Εκατομμύρια σπερματοζωάρια πολιορκούν ένα ερμητικά κλειστό φρούριο. Ψάχνουν απελπισμένα την είσοδο, την κερκόπορτα που θα επιτρέψει σε κάποιο να εισχωρήσει […] Τα κριτήρια της επιλογής παραμένουν άγνωστα […] Το εισιτήριο της ζωής θα πάρει τη μορφή μιας εντολής θανάτου».

Η μνήμη επιμένει και οι αισθήσεις όλες ενορχηστρώνονται για να αποδώσουν την ανάμνηση οπτικά, απτικά, ακουστικά, οσφρητικά, γευστικά. Στο σοκάκι με την ξεθωριασμένη ώχρα, «η μνήμη έχει σημάνει συναγερμό εδώ και ώρα». Ο αέρας μυρίζει γαρουφαλιές από την αυλή, αρώματα από τα άγρια βουνά και μυρωδιές από τις καμινάδες και τους στάβλους. Μοσχοβολάει το φρεσκοψημένο ψωμί της θείας Μελπομένης, νιώθουμε την αφή των ροζιασμένων, άγριων, χεριών της, αλλά και την τρυφερή ψυχή της, την προστατευτικότητά της, λιτή, κοφτή, δωρική: μην το φας αμέσως, είναι καυτό, θα σε πειράξει, μην το φας σκέτο, πάρε κι ένα κομμάτι τυρί. Ακούμε τα μουσικά χτυπήματα στον αργαλειό της εξαδέλφης Φωφώς, τη «συντονισμένη κίνηση των ποδιών με τα χέρια της υφάντρας» (σαν χορογραφία). Βλέπουμε το πουλί που μπήκε κρώζοντας την ημέρα του γάμου στο σπίτι σαν σημάδι της μοίρας. Ακούει εκείνος κι εμείς μαζί του τα βήματα της μαυροφόρας στο καλντερίμι και τα πέταλα του αλόγου του αόρατου καβαλάρη. Τρομάζουμε με τον εφιάλτη της Μαργίνας που τον ζει σαν πραγματικότητα, τα ψέματα που λέει και τα πιστεύει σαν αλήθειες.

«Δεν είναι αλήθεια πως ο χρόνος επουλώνει τις πληγές» και αφού δεν τις επουλώνει αναζητά την πηγή τους. Το δέντρο το ξεριζώνεις για να δεις τις ρίζες, του νερού αναζητάς την πηγή. Της πληγής την πηγή όμως δεν τη βρίσκεις.

Και η αφήγηση που στην αρχή ήταν η καταγραφή των πρώτων αναμνήσεων, τώρα δυσκολεύει. Ο αφηγητής αφήνει πίσω του το παιδί και τις απορίες του, και την αφηγηματική σκυτάλη παίρνει ο διανοούμενος, ο οποίος θα βγάλει τον αναγνώστη από την άνεση που είχε, παρακολουθώντας την παιδική αφύπνιση, και θα τον υποχρεώσει να ανασκουμπωθεί για να αντιμετωπίσει τον διανοούμενο και τα δύσκολα ερωτήματα.

Καθισμένος σε μια δερμάτινη πολυθρόνα, με τη γεύση του αρμανιάκ στον ουρανίσκο (σαν άλλος Σικελιανός στο «Θαλερό», με τη γεύση του σταριού και του μελιού στον ουρανίσκο), θυμάται στις φοιτητικές παρέες, αγόρια και κορίτσια στο μπαρ, όλοι γύρω γύρω, στριμωγμένοι, κουβεντιάζουν, ρίχνουν σπόντες, πειράζουν ο ένας τον άλλο. Σαν να βλέπουμε τους πολυπρόσωπους πίνακες ζωγραφικής, με ασαφή περιγράμματα, νύξεις μόνο όχι καταδηλώσεις, εισπνέουμε τον καπνό των τσιγάρων τους, γευόμαστε τα ποτά τους, ακούμε την κουβέντα τους και τη μουσική τους, ο ήρωας επιμένει στο 2ο κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ, κατά προτίμηση (δεν είναι τυχαίο – έχει σχέση με την κατάθλιψη).

Η περιήγηση ενός τέτοιου Nου είναι μια γοητεία και μια πλάνη. Και η μεν γοητεία είναι σίγουρη, η πλάνη όμως μπορεί να είναι μια θεϊκή περιπλάνηση.

Και όλη αυτή η εικόνα είναι υπόθεση αφηγημένη· μοιάζει με τους πλατωνικούς διαλόγους που είναι σκηνοθετημένοι θεατρικά και ετεροχρονισμένοι. Ο ωραίος, προκλητικός και γοητευτικός Αλέξανδρος (σαν τον Αλκιβιάδη στο Συμπόσιο) παραμένει μυστηριώδης και άγνωστος, όπως και η θεία Κυριακούλα. Ο Ολιβιέ μπαίνει συχνά στο πλάνο αλλά υπαινικτικά, ο νεαρός χειριστής την ώρα του πειράματος στο εργαστήριο στη Γενεύη παραμένει ένα μυστήριο. Τι θα γινόταν αν δεν είχε σταματήσει το πείραμα; Όλα είναι ρευστά, –«Τα πάντα ρει»– και ο χρόνος τρέχει. Ο χρόνος δεν έχει μυστικά, έχει υπομονή, είναι συμπαντικός και άπειρος, λέει, εμείς όμως δεν έχουμε άπειρο χρόνο. Ο δικός μας είναι γήινος, μάταιος και περιορισμένος. Και τα ερωτήματα εκκρεμούν. Ωστόσο, σ’ αυτό που σου αναλογεί «Θέλεις τον χρόνο σου πίσω», γιατί θέλοντάς τον ή αναζητώντας τον, τον κερδίζεις. Και επανέρχεται το βασανιστικό το ερώτημα: υπάρχει ελευθερία ή υπάρχει κάποιος προγραμματισμός; Και αν υπάρχει προγραμματισμός, πόση ελευθερία έχει ο άνθρωπος να είναι αλλιώς; Να δράσει μόνος; Κι ο έρωτας τι είναι; μια τυχαία συνάντηση ή μια συνάντηση προκαθορισμένη από τη μοίρα; Και «ποιος επέβαλε τη γεωμετρική τελειότητα» στις νιφάδες του χιονιού. «Και η τύχη τι ρόλο παίζει σε όλα αυτά;» Και πάλι, πώς γίνεται ο έρωτας; Η έλξη ανάμεσα σε δύο πρόσωπα; Κι έπειτα ο χωρισμός, λες και δεν είχε γίνει τίποτα ποτέ; Και τι είναι, τέλος πάντων, ο έρωτας που έρχεται και σπάει τη μονοτονία των ημερών, σαν να σπάει ένα κομπολόι με ομοιόμορφες χάντρες; Και «εγώ» γιατί ντύθηκα στα μαύρα –μεταξωτά και βελούδα– για να συναντήσω τον έρωτά του, λες και ο έρωτας είναι πένθος; Πένθος είναι ο έρωτας και θάνατος, γιατί ό,τι γεννιέται είναι καταδικασμένο να πεθάνει. Σαν εκείνο το σπερματοζωάριο που ήταν τυχερό να μπει στη μήτρα και να γεννηθεί, με εντολή να πεθάνει.

stavrianosΟ συγγραφέας, επειδή, πέραν των πολλών και σημαντικών ιδιοτήτων του, είναι και μουσικός, θα μιλήσει με τη γλώσσα της μουσικής συνειδητά, θα κάνει λόγο για ενορχήστρωση και θα τονίσει τη σημασία και των πιο μικρών αποσπασμάτων του βιβλίου, των οποίων ο «ανυποψίαστος ακροατής» δεν μπορεί να δει τις «επιμέρους διαδρομές που συγκροτούν σε ενότητα». Γιατί το βιβλίο είναι γραμμένο ή καλύτερα συνθεμένο από πολλές νότες, από πολλά όργανα, όσα έχει μια συμφωνική ορχήστρα, όπου όλα τα όργανα έχουν τον ρόλο τους στο τελικό αποτέλεσμα. Όταν λέει ότι οι λέξεις ακροβατούν για να δημιουργήσουν τάξη, εγώ, ο αναγνώστης, μπορώ να ρωτήσω: σαν νότες στο πεντάγραμμο;

Εν τέλει, ο Γιώργος Σταυριανός δεν μπήκε στις Απαγορευμένες περιοχές, όμως το αντίδωρο της θείας Ευαγγελίας λειτούργησε, όπως η μαντλέν στο τσάι της θείας Λεονί. Σαν θεία μετάληψη. Κερδήθηκε ο χρόνος. Η αφήγηση ήταν λύτρωση.

 

Απαγορευμένες περιοχές
Γιώργος Σταυριανός
πρόλογος: Βασίλης Βασιλικός
Μετρονόμος
304 σελ.
ISBN 978-618-533-919-7
Τιμή €14,84
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Ελένη Καραγιάννη: «Το κόκκινο τάπερ»

Όταν έφτασε στα χέρια μου αυτή η πρώτη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Καραγιάννη ήμουν βέβαιη, διαβάζοντας τον τίτλο, ότι θα ήταν γεμάτη αγάπη όπως ένα μαμαδίστικο «κόκκινο τάπερ» και δεν γελάστηκα....

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Γιώργος Αγγελίδης: «Σκοτεινή κληρονομιά»

Η Σκοτεινή κληρονομιά του Γιώργου Αγγελίδη αποτελεί μια ενδιαφέρουσα αφήγηση, που συνδυάζει με δεξιοτεχνία τη φαντασία και το κοινωνικό δράμα. Ο συγγραφέας, μετά την «Τριλογία του φεγγαριού», αποφασίζει να...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Χρυσοξένη Προκοπάκη: «Αβαρής»

Το τελευταίο πεζογραφικό βιβλίο της Χρυσοξένης Προκοπάκη έρχεται για να διευρύνει τα όρια του αφηγηματικού λόγου και τον κάνει να εναγκαλισθεί μεθόδους και τεχνικές του θεάτρου και, συγκεκριμένα,...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.