Ιφιγένεια Μαστρογιάννη: «Ο ποιητής και η σφραγίδα της ελευθερίας»

Το νέο βιβλίο της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, Ο ποιητής και η σφραγίδα της ελευθερίας, εντάσσεται στη σειρά «Μικρές Ιστορίες για μεγάλα γεγονότα» που εγκαινιάστηκε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καλέντη. Η εκδοτική αυτή ενότητα, την οποία εμπνεύστηκε και διευθύνει η Βασιλική Τζόκα, φιλοξενεί μια σειρά κειμένων που απευθύνονται πρωτίστως σε παιδιά, έχουν, όμως, διηλικιακό χαρακτήρα. Εστία τους είναι συνήθως ένα πρόσωπο ή μια ιστορική πτυχή που αποτελεί την αφορμή για να φωτιστεί μια ολόκληρη εποχή.

Το γεγονός από το οποίο αφορμάται, εν προκειμένω, η συγγραφέας αφορά μια πράξη ελευθερίας που εκπορεύτηκε από τους πατριωτικούς στίχους τού, μαθητή τότε (1887), Κώστα Κρυστάλλη, οι οποίοι πυρπόλησαν τις καρδιές των συμπατριωτών του και φύτεψαν στην ψυχή τους τον σπόρο της ελπίδας για απελευθέρωση, καθώς η Ήπειρος ήταν ακόμα υπό οθωμανική κατοχή. Για τους επαναστατικούς αυτούς στίχους, ο νεαρός Κρυστάλλης υπέστη διωγμό από τους Τούρκους κι εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πολυαγαπημένη του γενέτειρα, το Συρράκο (1889).

Το ίδιο ποίημα, «απαλό σαν ροδοπέταλο και δυνατό σαν κεραυνός», που εμψύχωσε στο παρελθόν τους αλύτρωτους Ηπειρώτες έρχεται σήμερα να εμπνεύσει ξανά, αυτή τη φορά την Ηπειρώτισσα συγγραφέα, μαρτυρώντας τη δύναμη της ποίησης.

Η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται στον παραδοσιακό οικισμό του Συρράκου. Ένας ορφανός έφηβος, ο Οδυσσέας, μαγεύεται από την παραδοσιακή τέχνη του παππού του, σπουδαίου ταγιαδόρου και δασκάλου της ξυλογλυπτικής στο Μέτσοβο. Το παιδί διεκδικεί την ελευθερία του να μείνει όλο το καλοκαίρι στο χωριό και να ασχοληθεί και το ίδιο με την ξεχασμένη λαϊκή τέχνη. Θα προσπαθήσει, μάλιστα, για να βοηθήσει τον παππού του να κατασκευάσει ένα πιστό αντίγραφο της σφραγίδας της ελευθερίας του Συρράκου, για να τη δωρίσει στο Μουσείο Κώστα Κρυστάλλη. Λόγω της απειρίας του δυσκολεύεται κι απελπίζεται. Και θα χρειαστεί ένας από μηχανής θεός για να τον εμψυχώσει και να τον εμποδίσει να παραιτηθεί από την προσπάθειά του.

Το δωδεκάχρονο αγόρι επιστρέφει στον τόπο καταγωγής της μητέρας του και η ομορφιά του φυσικού τοπίου το βοηθά να ανασυνθέσει την ανάμνησή της, ενώ μέσα από τη σχέση με τον παππού του, που γίνεται και δάσκαλός του στην τέχνη, βρίσκει τα πατήματά του στον κόσμο.

Η συγγραφέας, ευτυχώς, δεν διακατέχεται από την αγωνία να αναζητήσει ένα «μοδάτο» θέμα για να επικοινωνήσει με το νεανικό κοινό.

Το κείμενο αποτυπώνει τη λατρεία του ποιητή για τον τόπο του, αλλά και το ισχυρό δέσιμο της συγγραφέως με την καταγωγή της και το φυσικό τοπίο της Ηπείρου. Η λογοτεχνική μαεστρία της Ι. Μαστρογιάννη οδηγεί σ’ ένα κείμενο που αποπνέει άρωμα νυχτολούλουδου, φέρνει στ’ αυτιά μας τον αχό του ποταμιού που ρέει στο φαράγγι και μας περιβάλλει με τη δροσιά του βουνίσιου αέρα. Η αφηγηματική τέχνη της, σε συνδυασμό με τα αδρά ασπρόμαυρα μολύβια του Φίλιππου Φωτιάδη, μας μεταφέρουν στην «ανεξέλεγκτη αφθονία της πέτρας» των καλντεριμιών του Συρράκου.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που μιλάει για τους δεσμούς και τις ρίζες, για τα αόρατα μα γερά νήματα που μας δένουν με ένα πρόσωπο, έναν τόπο, ένα όραμα, αποτελώντας τη βάση για να σταθούμε γερά στα πόδια μας και το εφαλτήριο για να διεκδικήσουμε την προσωπική μας ελευθερία, να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας.

Θα αναρωτηθεί κανείς πόσο ενδιαφέρει τα σημερινά παιδιά, με το βλέμμα τους στραμμένο στις οθόνες, ένα βιβλίο που μιλάει για την ποίηση, για τη φύση, για τους αργούς ρυθμούς της ζωής σε έναν παραδοσιακό οικισμό, για την ιστορία και τον λαϊκό μας πολιτισμό. Η συγγραφέας, ευτυχώς, δεν διακατέχεται από την αγωνία να αναζητήσει ένα «μοδάτο» θέμα για να επικοινωνήσει με το νεανικό κοινό. Διαλέγει, αντιθέτως, ένα θέμα δύσκολο, αφού τόσο το ιστορικό παρελθόν όσο και η ποίηση μοιάζουν να μην αφορούν τους νεαρούς αναγνώστες.

Έχει –όπως υποστήριξε και σε πρόσφατη συνέντευξή της– την ακράδαντη πεποίθηση πως «χωρίς τους ποιητές η ανθρωπότητα θα αγνοούσε το πιο βαθύ νόημά της» και μοιάζει να θεωρεί υποχρέωσή της να μυήσει στην ποίηση το νεανικό κοινό, για να του αποκαλύψει την ουσία της ζωής. Τολμά, λοιπόν, να επιλέξει για ήρωά της έναν ονειροπόλο μαθητή που αγαπημένο του ανάγνωσμα είναι οι στίχοι της Οδύσσειας και που πραγματοποιεί προσκύνημα στο Σπίτι του Ποιητή, το μουσείο που είναι αφιερωμένο στον συντοπίτη του Κώστα Κρυστάλλη.

Όπως αναφέρεται στο κείμενο, «μόλις οι άνθρωποι μπουν στη βιάση της ζωής, δύσκολα μπορούν να δουν όσα γίνονται αργά γύρω τους». Απευθύνεται, λοιπόν, αποφασιστικά στους νεαρούς αναγνώστες, με την εσωτερικότητα της αφήγησής της, για να καταλαγιάσει τους καταιγιστικούς ρυθμούς και να προλάβει να στρέψει, έστω για λίγο, τη ματιά τους σε όσα συνέβησαν και σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Και οι νεαροί αναγνώστες, που βασανίζονται από τις αγωνίες της εφηβείας και αναζητούν σταθερά σημεία αναφοράς, δεν θα δυσκολευτούν να βρουν σημεία ταύτισης με τον έφηβο ήρωα του βιβλίου, που ακούει τη φωνή της καρδιάς του κι αναζητά παρηγοριά στη φύση για την απώλεια της μητέρας του και στην τέχνη για τις εσωτερικές του αναζητήσεις.

if mastrogianni Στο βιβλίο, ο παππούς μοιράζεται μια αλήθεια με τον μικρό Οδυσσέα: «Όποιος σκορπά τον χρόνο του, δύσκολα τον μαζεύει». Το βέβαιο είναι πως οι αναγνώστες του παρόντος βιβλίου, νεαροί και ενήλικοι, δεν πρόκειται να σκορπίσουν τον χρόνο τους.