Αλμπέρ Καμύ: «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
Το θέμα του παρόντος βιβλίου, Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού, προέκυψε από μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης υπό την προεδρία του Άγγελου Κατακουζηνού, την Πέμπτη 28 Απριλίου 1955, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, όπως την κατέγραψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος, έπειτα από μεσολάβηση του Γιώργου Μαυροειδή και του Άγ. Κατακουζηνού. Το ηχητικό ντοκουμέντο χαρίστηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε «μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με ανοιχτές τις πληγές του Εμφυλίου και στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου». Σήμερα, εξήντα χρόνια μετά, το θέμα παραμένει επίκαιρο και το σημαντικό είναι ότι ο Κατακουζηνός έπεισε τον «σημαντικότερο ίσως φιλόσοφο να έρθει στην Αθήνα και να συζητήσει με Έλληνες που δεν γνώριζε». Αλλά ο Κατακουζηνός, πέρα από σπουδαίος νευρολόγος και ψυχίατρος, ήταν και βαθύς γνώστης της τέχνης και της λογοτεχνίας. Στα θέματα που τέθηκαν προς συζήτηση ήταν: η αξία του πλουραλισμού, τα δικαιώματα του ατόμου και τα καθήκοντά του στην κοινωνία, η ελευθερία του ενός με όριο την ελευθερία του άλλου, η δυνατότητα να συνυπάρχουν διαφορετικές σκέψεις, η δημιουργία ηθικών αξιών, η ειλικρίνεια και η απλότητα στην τέχνη, η ελπίδα για ενότητα στην Ευρώπη. Στη συζήτηση μπήκε και το ερώτημα πόσο εκτιμάται στη Γαλλία το έργο του Καζαντζάκη την ώρα που στην Ελλάδα διώκεται και όταν ξένες χώρες τού προσφέρουν υπηκοότητα για να το κατακτήσει. Η προλογίζουσα Σοφία Πελοποννησίου επισημαίνει πως καμιά ερώτηση και καμιά απάντηση δεν είναι τυχαία και το κείμενο απαιτεί πολλαπλές αναγνώσεις.
Ο Καμύ οραματιζόταν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης με κεντρικούς νευρώνες την Αθήνα, τη Ρώμη, το Παρίσι, το Βερολίνο. Έκανε πολιτική από το 1943, μπήκε στον αγώνα κατά των ναζιστών στη Γαλλία, πήρε θέση για τα θέματα της Αλγερίας, στράφηκε κατά του σταλινισμού. Πίστευε στο τρίπτυχο: άνθρωπος-ελευθερία-δικαιοσύνη. Πίστευε σε Ευρώπη ενωμένη ομοσπονδιακά, για να αποτελέσει τη ρίζα της Ειρήνης.
Ακολουθεί η ποιητική εισαγωγή της Ξένης Δ. Μπαλωτή. Ο άνθρωπος που ένιωθε πως κάθε φορά που μπαίνει σε αυτοκίνητο θα σκοτωνόταν, σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα στις 4 Ιανουαρίου 1960, στις 13:54μ.μ.
Στο Γαλλικό Ινστιτούτο, το θέμα είχε επιλεγεί από τον Κατακουζηνό. Συνομιλητές ήταν ο Ευάγγελος Παπανούτσος, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Γιώργος Θεοτοκάς και ο Φαίδων Βεγλερής. Οι ερωτώντες ανέδειξαν τις ιδέες του έργου του Καμύ: ομορφιά, θάνατος, αλληλεγγύη, φως, σκοτάδι του κόσμου και του ανθρώπου. Ο Καμύ στα 42 χρόνια του είχε αναδείξει τον άνθρωπο στο κέντρο του ενδιαφέροντός του. Δύο είναι οι άξονες του έργου του: ό,τι στερεί αυτή τη ζωή περιγράφεται ως κακό και παράλογο, και αυτό που απαντά στο κακό και παράλογο είναι εξέγερση. Σε αντίθεση με τους άλλους φιλοσόφους που τρέφονται από τη γερμανική φιλοσοφία, ο Καμύ τρέφεται από την ελληνική. Προτιμά τον Πλάτωνα από τον Χέγκελ και τον Χούσερλ. Διαβάζει Σικελιανό και Καβάφη, κυρίως όμως Καζαντζάκη, από του οποίου τα έργα προτιμά τον Ζορμπά, για το ελληνικό του χρώμα και για τη δύναμη του ανθρώπου. Ο Καμύ αγάπησε την Ελλάδα από το 1939 που σπούδαζε. Την αισθανόταν να περιφέρεται μέσα του. Διάβασε ακόμα και Επίκτητο και ως σκηνοθέτης σκηνοθέτησε Προμηθέα Δεσμώτη. Με μια διαφορά. Ο Καμύ είχε στον νου του την ιδανική Ελλάδα, ενώ το 1955, όταν ήρθε εδώ, συνάντησε μια χώρα σε εσωτερική και εξωτερική κρίση, σε ένταση με την Τουρκία, με ένοπλο αγώνα στην Κύπρο, σε αναζήτηση ιδεολογικής ταυτότητας και έλλειψη ανοχής στον διαφορετικό τρόπο σκέψης. Ο Καμύ ενημερωνόταν από τους Έλληνες φίλους του για τα στρατόπεδα εξορίας και προσπάθησε να σώσει πολλούς εκτοπισμένους. Επέβαλε να δημοσιευτούν ανταποκρίσεις του από την Ελλάδα στο περιοδικό L’Express, όπου δημοσίευσε και το «Ελληνόπουλο» αναφερόμενος στα γεγονότα της Κύπρου και στην καταδίκη του Καραολή. Το 1968 επανήλθε για μια κρουαζιέρα στα νησιά. Ο Καμύ οραματιζόταν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης με κεντρικούς νευρώνες την Αθήνα, τη Ρώμη, το Παρίσι, το Βερολίνο. Έκανε πολιτική από το 1943, μπήκε στον αγώνα κατά των ναζιστών στη Γαλλία, πήρε θέση για τα θέματα της Αλγερίας, στράφηκε κατά του σταλινισμού. Πίστευε στο τρίπτυχο: άνθρωπος-ελευθερία-δικαιοσύνη. Πίστευε σε Ευρώπη ενωμένη ομοσπονδιακά, για να αποτελέσει τη ρίζα της Ειρήνης. Ήταν δηλαδή ο προάγγελος της μετέπειτα Ε.Ο.Κ.
Από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση, ο Ευ. Παπανούτσος ρώτησε ποια είναι τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ποια πρέπει να διασωθούν περισσότερο για το καλό της ανθρωπότητας και αν αυτά απειλούνται από τις ιστορικές δυνάμεις που προσδιορίζουν τον κόσμο. Ο Κ. Τσάτσος είπε πως βλέπει δύο ρεύματα αντίπαλα, το κλασικό και το ρομαντικό, και ρωτά ποια θα μπορούσε να είναι η συμβολή του ελληνισμού στη κοινωνική και πολιτιστική ζωή του σύγχρονου κόσμου. Ο Γ. Θεοτοκάς εστίασε στην πρόοδο της τεχνολογίας και στην ενότητα της Ευρώπης. Ο Φ. Βεγλερής ρώτησε αν η Ευρώπη ετοιμάζεται για μια νέα άνθηση πολιτισμού.
Ο Καμύ θεώρησε δύσκολο να απαντήσει σε θέματα τόσο μεγάλης ευρύτητας. Έκανε όμως λόγο για πλουραλισμό και αντιθέσεις μέσα στην Ευρώπη, για αγωνιστικότητα υπέρ αυτού που πρέπει να ζήσει, για αλματώδη εξέλιξη και για ιδεολογίες παρωχημένες. Είπε ότι το κλασικό μέτρο προϋποθέτει την αρχή αδιάκοπης πάλης, ότι οι διανοούμενοι και οι συγγραφείς σπρώχνουν τον τροχό της Ιστορίας, ότι η ελευθερία έχει όριο τη δικαιοσύνη και η δικαιοσύνη την ελευθερία, ότι χρειάζονται θεσμοί. Στην ποικιλομορφία και τις αντιθέσεις της Ευρώπης ο Καμύ δεν βρίσκει μειονεκτήματα. Στη συζήτηση παρεμβαίνουν και άλλοι, οι οποίοι τη διευρύνουν με τις ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις τους. Το βιβλίο κλείνει με το Επίμετρο της Σοφίας Πελοποννησίου, χειρόγραφα, φωτογραφίες, σημειώσεις. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, μεγάλη και πλατιά, σοβαρή και γεμάτη αγωνία πάνω στο μέλλον της Ευρώπης, της οποίας τα ερωτήματα θα μπορούσαν να επανυποβληθούν σήμερα με την ίδια δυσκολία απάντησης, όπως τότε. Εκείνο που εντέλει παραμένει είναι τα τελευταία λόγια του Κατακουζηνού: «Εάν ο Καμύ γνώρισε μια τόσο μεγάλη δημοσιότητα, είναι ακριβώς γιατί ήταν μια γενναία φωνή που μίλησε την πικρή γλώσσα του ανθρώπου που επαναστατεί».
Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού
Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης υπό την προεδρία του Άγγελου Κατακουζηνού
Αλμπέρ Καμύ
μετάφραση: Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ, Μαρία Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν
Πατάκης
240 σελ.
Τιμή € 10,90
