Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος: «Ο “Δεκέμβρης” του 1944» κριτική της Ανθούλας Δανιήλ
Ενδιαφέρον βιβλίο Ο «Δεκέμβρης» του 1944, με τα τέσσερα άγνωστα κείμενα που ξαναθυμίζουν πράγματα οδυνηρά, τα οποία, αν και διαδραματίστηκαν πριν από εβδομήντα χρόνια, ο απόηχός τους δεν έχει σβήσει, αντιθέτως το αποτύπωμά τους είναι εμφανές σε πολλές μορφές της τέχνης, πράγμα που σημαίνει πως βρίσκεται στη συλλογική μνήμη. Στον Πρόλογο του βιβλίου βλέπουμε τις απεγνωσμένες προσπάθειες που κάνουν οι Βρετανοί να συνεννοηθούν με τους Έλληνες, για να καταφέρουν τα εξής: Πώς, με την αποχώρηση των Γερμανών, να μην πάρει την εξουσία το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και πώς οι Γερμανοί να μην παραδοθούν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αλλά στους Άγγλους, γιατί τους Έλληνες δεν τους εμπιστεύονται. (Ερώτημα, εκτός θέματος: Γιατί; Δεν τους εμπιστεύονται; Φοβούνται μην πάθουν ό,τι εκείνοι έπραξαν στην Ελλάδα;) Πρέπει, λοιπόν, οι Γερμανοί να απομακρυνθούν με βρετανικές ρυθμίσεις. Κι εδώ ταιριάζει η απάντηση των Αθηναίων προς τους Μηλίους: Το δίκιο είναι με το μέρος εκείνου που έχει τη δύναμη. Άρα, αφού οι Έλληνες δεν έχουν δύναμη, οι Βρετανοί θα αποφασίσουν πώς θα απομακρύνουν τους Γερμανούς, σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες.
Όλοι οι ιδιωτικοί στρατοί και τα Τάγματα Ασφαλείας πρέπει να διαλυθούν και οι διοικητές τους να συλληφθούν, ωστόσο οι άντρες τους μπορούν να υπηρετήσουν στη Χωροφυλακή και στον Εθνικό Στρατό. Οι αντάρτες πρέπει να χαρακτηριστούν «παράνομοι» για να αφοπλιστούν και να δικαιολογηθούν τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν, όταν πάρουν τα βουνά για να συνεχίσουν τη δράση τους.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Σε άκρως απόρρητο έγγραφο έχουν καταγραφεί οι «Προϋποθέσεις»: διαθέσιμα βρετανικά στρατεύματα, όχι απόβαση συμμάχων και όχι εσωτερικές αλλαγές στην Ελλάδα. Το «Αντικείμενο»: η αποτροπή, πάση θυσία, κατάληψης της εξουσίας από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά την αποχώρηση των δυνάμεων του Άξονα. Η αποφυγή της βίας εις βάρος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά η πρόληψη και εξουδετέρωση ενός πραξικοπήματος εκ μέρους του. Η κατοχή της χώρας θα λήξει: εάν υπάρξει ανακωχή στην Ευρώπη. Εάν καταρρεύσουν οι στάσιμες μονάδες μετά την αποχώρηση των υπολοίπων από την ηπειρωτική χώρα. Επειδή υπάρχει κίνδυνος το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να επιχειρήσει να καταλάβει την εξουσία, οι άλλοι θα έχουν ετοιμάσει τα Τάγματα Ασφαλείας. Υπάρχει περίπτωση το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να επιτρέψει στους Γερμανούς να φύγουν ανενόχλητοι με αντάλλαγμα μερικά όπλα (αυτό πρέπει να αποφευχθεί). Οι «Διαθέσιμες δυνάμεις» είναι: οι βρετανικές (κατά προτίμηση από λευκούς, Βρετανούς και Νεοζηλανδούς)· οι επιστρατευμένες εγχώριες – Χωροφυλακή στελεχωμένη με πρόσωπα «ακηλίδωτα από οποιαδήποτε σχέση με τον Άξονα ή τις κατοχικές κυβερνήσεις»· τα Τάγματα Ασφαλείας, λόγω των πολλών φιλοβρετανικών και εχθρικών προς τον ΕΛΑΣ στοιχείων, μπορούν να ενταχθούν στη Χωροφυλακή· ο Βασιλικός Ελληνικός Στρατός που βρίσκεται στο Κάιρο δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί, γιατί είναι αμφίβολες οι πολιτικές του προτιμήσεις. «Στόχοι»: να ελέγχονται τα λιμάνια και ο Ισθμός της Κορίνθου. Η επικοινωνία θα γίνεται διά θαλάσσης, γιατί η διά ξηράς εμποδίζεται είτε από τους Γερμανούς είτε από τους αντάρτες. Όλα πρέπει να γίνουν πριν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αναλάβει δράση και εμπλακούν οι Βρετανοί σε εμφύλιο με όλα τα επακόλουθα. Το «Προτεινόμενο σχέδιο» έχει τρεις φάσεις. Στη Φάση 1: Αξιωματικοί της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής θα επιλέξουν πρόσωπα για τη Χωροφυλακή και ειδικοί αξιωματικοί, υποστηριζόμενοι από τα Τάγματα Ασφαλείας, θα παρακολουθούν, χωρίς να έχουν επικοινωνία με τον ΕΛΑΣ. Στη Φάση 2: Ο βρετανικός στρατός θα συνοδεύεται από διακριτική παρουσία ελληνικών στρατευμάτων και πολύ μικρό αριθμό μελών της κυβέρνησης. Πρέπει να συσταθεί βρετανοελληνική Υπηρεσία Στρατιωτικού Ελέγχου. Σύσταση Χωροφυλακής, επιστράτευση για τον Εθνικό Στρατό. Όλοι οι ιδιωτικοί στρατοί και τα Τάγματα Ασφαλείας πρέπει να διαλυθούν και οι διοικητές τους να συλληφθούν, ωστόσο οι άντρες τους μπορούν να υπηρετήσουν στη Χωροφυλακή και στον Εθνικό Στρατό. Οι αντάρτες πρέπει να χαρακτηριστούν «παράνομοι» για να αφοπλιστούν και να δικαιολογηθούν τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν, όταν πάρουν τα βουνά για να συνεχίσουν τη δράση τους. Στη Φάση 3: Προβλέπεται η άφιξη της ελληνικής κυβέρνησης και η δημιουργία δημόσιας διοίκησης, που είναι σημαντικό να συμπέσει με την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Ο βασιλιάς να μείνει έξω, η κυβέρνηση θα κάνει πολλά λάθη και εχθρούς για να πέσει γρήγορα, να γίνει δημοψήφισμα και να έρθει ο βασιλιάς. Η «Προπαγάνδα» θα απευθύνεται και σε Έλληνες και σε Γερμανούς. Ηθικό για τους Έλληνες είναι να μην ανήκουν στον ΕΛΑΣ και οι Γερμανοί να παραδοθούν κατά μονάδες στους Βρετανούς. Η «Ελληνική Κυβέρνηση» πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική της κοινής γνώμης στη χώρα. Δεν πρέπει να γίνουν ενέργειες εκτός Ελλάδος που θα καταστήσουν αδύνατη την παραμονή των Αξιωματικών Συνδέσμων στις περιοχές του ΕΛΑΣ. Συνεπώς, πρέπει να αποφευχθεί καταγγελία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ή αποκλεισμός του από την ελληνική κυβέρνηση. «Γενικά συμπεράσματα»: Άμεση ειδοποίηση για την κατάρρευση των Γερμανών ή την αποχώρησή τους από την Ελλάδα. Οι βρετανικές δυνάμεις θα είναι έτοιμες να φτάσουν αμέσως. Τα γερμανικά στρατεύματα θα απομακρυνθούν το συντομότερο δυνατόν με βάση τα μέτρα που θα έχουν ληφθεί από τους Βρετανούς. 18 Ιουλίου 1944 υπογραφή: J.M. Stevens, Συνταγματάρχης.
Αυτά περιλαμβάνονται στα σχέδια των Βρετανών, τα οποία, αδρομερώς, οι ενημερωμένοι Έλληνες απέδιδαν στη δραστηριότητα Μυστικών Υπηρεσιών, αλλιώς Ιntelligence Services. Τα γεγονότα, δυστυχώς, δεν ακολούθησαν τον χάρτη που σχεδίασαν οι Βρετανοί και ο Δεκέμβρης έγινε αυτό που απεύχονταν, όταν, βεβαίως, λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο. Οι βρετανικές μονάδες μπήκαν σε μια πόλη που τους υποδέχτηκε εγκάρδια, αλλά κυριαρχούσε το χάος και η εκατέρωθεν καχυποψία. Στην Αθήνα έφθασε η κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός, ο Σκόμπι και ο Αλεξάντερ. Ενδιαφέρουσα η δραστηριότητα της 23ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας κατά τις δραματικές εκείνες ημέρες. Έντονα δραματική είναι η περιγραφή της εξοντωτικής πορείας, της «Φάλαγγας των Ομήρων του ΕΛΑΣ», επιφανών κατά κανόνα, πολλοί από τους οποίους πέθαναν από το κρύο, την πείνα και τις κακουχίες. Τα «Πρακτικά της Ανακωχής» δίνουν λεπτομερώς τα διαμειφθέντα μεταξύ του Mainwaring, που λειτουργούσε για λογαριασμό του Skobie, και Μακρίδη, Ζέβγου, Αθηνέλλη από την πλευρά των ανταρτών. Στο Παράρτημα, σημειώματα και βιογραφικά σημειώματα.
Τελικώς, ο στίχος και διηγώντας τα να κλαις ξαναβρίσκει την επικαιρότητά του.
Ο «Δεκέμβρης» του 1944
Τέσσερα άγνωστα κείμενα
επιμέλεια-μετάφραση: Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος
Ίκαρος
176 σελ.
Τιμή € 11,00
