Κώστας Πασχαλούδης: «Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος»
Συμπληρώνονται φέτος 70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά (1944) και 65 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου (1949), δύο κομβικά γεγονότα της νεότερης ελληνικής Ιστορίας που διαμόρφωσαν καθοριστικά τη θέση της στο παγκόσμιο γεωστρατηγικό στερέωμα.
Οι άνθρωποι που έζησαν τη δεκαετία του 1940, οι «πρωταγωνιστές», οι αφανείς «ήρωες» και οι «αντιήρωες» πίσω από τα γεγονότα φεύγουν σιγά σιγά από τη ζωή. Ταυτόχρονα, οι ιστορικοί προσπαθούν –διεξάγοντας δύσκολη μάχη ενάντια στον χρόνο και τη λήθη– να καταγράψουν τις μαρτυρίες όσων εξ αυτών επιθυμούν να μιλήσουν. Το παρόν έργο είναι μια τέτοια, χαρακτηριστική περίπτωση.
Ο Νίκος Μαραντζίδης από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και ο Πολυμέρης Βόγλης από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας είναι δύο σπουδαίοι ιστορικοί, που ασχολούνται συστηματικά με την ταραγμένη εκείνη περίοδο κι έχουν δώσει αξιόλογα δείγματα ιστορικής έρευνας και γραφής. Ειδικά ο πρώτος, έντονα αμφιλεγόμενος, θεωρείται ο ιδεολογικοπολιτικός εκφραστής μιας νέας ιστορικής ερμηνείας των γεγονότων, ως εκείνος που –με άλλους ιστορικούς της νεότερης γενιάς– έρχεται να «δει» τα πράγματα από μια διαφορετική όψη, αναδεικνύοντας τα τραγικά λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ, καταγγέλλοντας τα εγκλήματα που διέπραξε η Αριστερά και ανασκευάζοντας κάποιες από τις θριαμβολογίες της αριστερής ιστοριογραφίας για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, τον ΔΣΕ.
Οι άνθρωποι που έζησαν τη δεκαετία του 1940, οι «πρωταγωνιστές», οι αφανείς «ήρωες» και οι «αντιήρωες» πίσω από τα γεγονότα φεύγουν σιγά σιγά από τη ζωή. Ταυτόχρονα, οι ιστορικοί προσπαθούν –διεξάγοντας δύσκολη μάχη ενάντια στον χρόνο και τη λήθη– να καταγράψουν τις μαρτυρίες όσων εξ αυτών επιθυμούν να μιλήσουν.
ΠΡΩΤΑ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Στο παρόν έργο, όμως, έχουμε κάτι διαφορετικό: ο Κώστας Πασχαλούδης από την Πυλαία της Θεσσαλονίκης, γεννημένος το 1925, ένα μπαρουτοκαπνισμένο μεσαίο στέλεχος του ΚΚΕ που έζησε με εμφατικό τρόπο τη δεκαετία του 1940, διηγείται το 2008 στους δύο ιστορικούς τη συναρπαστική ζωή του. Είναι (και παραμένει) στέλεχος του ΚΚΕ από το 1941, πέρασε από διάφορες κομματικές θέσεις, ανέλαβε καίρια για την εποχή τους διοικητικά καθήκοντα, βρέθηκε μπροστά σε σημαντικά γεγονότα και σε εμβληματικά πρόσωπα, έζησε στην παρανομία και κυνηγήθηκε, επέζησε της πολύχρονης φυλάκισής του και συνέχισε και μετά την αποφυλάκισή του (1952) την πολιτική (μέσα από τις τάξεις της ΕΔΑ και του ΚΚΕ) και τη συνδικαλιστική δράση του (στο Σωματείο Ηλεκτροτεχνιτών, του οποίου χρημάτισε πρόεδρος) μέχρι τη συνταξιοδότησή του.
Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη: μια εκτενή συνέντευξη του Κώστα Πασχαλούδη στον Νίκο Μαραντζίδη, στην οποία αφηγείται τη ζωή του από τη χρονιά που γεννήθηκε μέχρι την Απελευθέρωση του 1944, μια μικρότερη συνέντευξή του στον Πολυμέρη Βόγλη, που καλύπτει τη δράση του κατά την Απελευθέρωση, κι ένα δικό του κείμενο στο οποίο καταγράφει το πώς συνελήφθη (1946), την παραπομπή του σε δίκη μαζί με άλλα στελέχη του ΚΚΕ από τη Θεσσαλονίκη και την καταδίκη του σε ισόβια δεσμά (1947)· όλοι θεωρούσαν ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο, η επέμβαση όμως αντιπροσωπείας του ΟΗΕ μετρίασε το μένος των δικαστών του.
Όπως αναφέρει ο Ν. Μαραντζίδης στην εισαγωγή του, η αρχική σκέψη των συνεντεύξεων ήταν να αντληθούν πληροφορίες από τον Κώστα Πασχαλούδη, ο οποίος έδρασε με το ψευδώνυμο «Νίκος», για την οργανωτική δομή της ΟΚΝΕ (το νεολαιίστικο τμήμα του ΚΚΕ τα πρώτα κατοχικά χρόνια), της ΕΠΟΝ (η μετατροπή της πρώτης σε παλλαϊκή οργάνωση νεολαίας), του ΕΑΜ, των κομμουνιστικών οργανώσεων Εθνική Αλληλεγγύη και Λαϊκή Αυτοάμυνα και, φυσικά, του ίδιου του ΚΚΕ σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
Για τον λόγο αυτό, η αφήγηση του γηραιού κομμουνιστή είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένη στην επεξήγηση του τρόπου με τον οποίο οργανώθηκε η αντιφασιστική δράση και η Αντίσταση την περίοδο 1940-44, πώς στη συνέχεια αυτή η δομή μετεξελίχθηκε σε πολιτικό και στρατιωτικό βραχίονα του ΚΚΕ και πώς, εντέλει, οδηγήθηκε το Κόμμα στον ένοπλο αγώνα. Πρόκειται για μια ιστοριογραφική επιλογή των συγγραφέων, η οποία «βαραίνει» κάπως το κείμενο με πληθώρα στοιχείων, ενώ στερεί ίσως τον αναγνώστη από στοιχεία της προσωπικής ζωής του συνεντευξιαζομένου.
Ο Νίκος Πασχαλούδης πράγματι θυμάται τα πάντα: οργανωτικές δομές και επικεφαλής συνωμοτικών ομάδων, συναντήσεις σε χωριά του Νομού Θεσσαλονίκης τα οποία είχε στη δικαιοδοσία του κι αποφάσεις συνελεύσεων, σπίτια όπου φιλοξενήθηκε, ενέργειες στις οποίες συμμετείχε κ.ά. Ανακαλεί το πώς είχε χωριστεί κομματικά η περιφέρεια Θεσσαλονίκης από τον Αξιό ποταμό μέχρι τους πρόποδες του Χορτιάτη, καταγράφει την καθημερινότητά του ως στέλεχος που τριγυρνάει συνεχώς τα χωριά στρατολογώντας, εμψυχώνοντας και εκπαιδεύοντας κομμουνιστές, περιγράφει με λεπτομέρειες το δίκτυο των συναγωνιστών του που ήταν υπεύθυνο για τη σίτισή του και την παροχή καταλυμάτων· ήταν άλλωστε ένα επαγγελματικό στέλεχος που εργαζόταν ασταμάτητα, σε συνθήκες παρανομίας, για έναν ανώτερο σκοπό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ηλικία μόλις 19 ετών, το 1944, ο Κώστας Πασχαλούδης ήταν υπεύθυνος νεολαίας της ΕΠΟΝ σε 90 χωριά της ευρύτερης περιφέρειας Θεσσαλονίκης και δύο χρόνια αργότερα, σε ηλικία 21 ετών, ήταν ο κύριος υπεύθυνος, κάτω μόνο από τον θρυλικό Βασίλη Μπαρτζώτα, γραμματέα τότε της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης και στέλεχος αργότερα του Δημοκρατικού Στρατού, για τη φυγάδευση καταζητούμενων ή διωκόμενων κομμουνιστών στα βουνά της Ανατολικής Μακεδονίας.
ΠΙΚΡΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ
Συζητώντας με τους καθηγητές, ο Κώστας Πασχαλούδης αναφέρεται χωρίς δισταγμό, αλλά με την πρέπουσα κομματική πειθαρχία και τον δέοντα σεβασμό σε ανθρώπους που έπεσαν για τις ιδέες τους, σε μια σειρά λάθη τα οποία καταλογίζει μεν στην κομματική ηγεσία, αλλά αποδίδει στην τρομερά ρευστή συγκυρία: η άρνηση του ΚΚΕ να οδηγήσει τον ΕΛΑΣ στην Αθήνα, η ήττα στα Δεκεμβριανά, η Συμφωνία της Βάρκιζας και η παράδοση του οπλισμού, η αποχή στις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την Απελευθέρωση, η επιλογή του Κόμματος για πολιτικό αγώνα, οι δολοφονίες της ΟΠΛΑ κ.ά.
Την ίδια στιγμή, όμως, περιγράφει με ανατριχιαστικό τρόπο το πώς μέσα σε λίγους μήνες οι άνδρες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από απελευθερωτές της χώρας από τον γερμανικό ζυγό μετατράπηκαν σε «προδότες» και «συμμορίτες» και πώς ένα κύμα τρομοκρατίας σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών της περιόδου 1940-44 διέλυσε την ευφορία της Απελευθέρωσης κι οδήγησε στην αναπόφευκτη και οριστική ρήξη του Εμφυλίου.
Το βιβλίο προλογίζει η κόρη του συνεντευξιαζομένου, Ελένη Πασχαλούδη, ενώ στο επίμετρο ο καθηγητής Πολυμέρης Βόγλης γράφει ένα υπέροχο, συγκαταβατικό κείμενο για όσους επέλεξαν να συνδέσουν τη ζωή τους με τον αγώνα για την επικράτηση του κομμουνισμού, για όσους σε εποχές πολύ διαφορετικές από τη σημερινή απάντησαν χωρίς δισταγμό στο δίλημμα «Αριστερά ή Δεξιά;» πληρώνοντας βαρύ τίμημα.
Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος
Κώστας Πασχαλούδης
επιμέλεια: Ελένη Πασχαλούδη, Σπύρος Κακουριώτης
Επίκεντρο
264 σελ.
Τιμή € 13,00 
