Συλλογικό έργο: «Λεσβιακό Ημερολόγιο 2014»
Η συνήθεια και η επανάληψη γεννούν το έθιμο και η επισημοποίηση τον θεσμό. Έτσι, λοιπόν, είναι θεσμός το Λεσβιακό Ημερολόγιο, που κάθε χρόνο έρχεται να επαναλάβει το ραντεβού του με τα Γράμματα, τις Τέχνες και τον Πολιτισμό. Στο εξώφυλλο η ωραία Αγιάσος του Στρατή Αθηναίου ποζάρει άθιχτη από τον χρόνο.
Το μότο από τον Μποντλέρ, που επέλεξε ο επιμελητής του Ημερολογίου Παναγιώτης Σκορδάς, ανακατεύει τα βιβλία με τη «λατινική τέφρα» και την «ελληνική σκόνη», σαν να λέει πως η ζωή είναι αλλού. Όμως η παιδική κούνια του άγγιζε τη βιβλιοθήκη και το άγγιγμα του ενός ξύλου με το άλλο πέρασε στα λευκά σεντόνια του μικρού Σαρλ, που επέπρωτο να γίνει η ποιητική ιδιοφυΐα του μεγάλου Μποντλέρ. Ας μιλάει λοιπόν για τέφρες και σκόνες, εκεί μέσα είναι ο παράδεισος και το ξέρει κι εκείνος. Το υποστηρίζει με τον τρόπο του και έτερος μέγας, ο Χόρχε Λούις Μπόρχες, στον οποίο επίσης παραπέμπει ο Σκορδάς: «Η Βιβλιοθήκη είναι το σύμπαν και αντιστρόφως». Αλλιώς, ας πούμε ο κόσμος είναι μια βιβλιοθήκη ή ένα τεράστιο βιβλίο που έχει πολλά να μας πει και να μας διδάξει. Ένα δείγμα τέτοιου σύμπαντος είναι το Ημερολόγιό μας, στις σελίδες του οποίου άνθρωποι επιφανείς καταθέτουν ιδέες, απόψεις, χρώματα, αισθήματα, μυαλό και ψυχή.
Κι όπως όλα τα μεγάλα έργα από Θεού άρχονται, έτσι και το Ημερολόγιό μας αρχίζει με την ευλογία των ιεραρχών μας, του Πατριάρχου Βαρθολομαίου και του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιακώβου, καθώς και με τις ευχές της εξουσίας, του περιφερειάρχη Αθανασίου Γιακαλή και του δημάρχου Φωκίωνος Βουνάτσου.
Και, ως είθισται, το Ημερολόγιο ανοίγει με μια συλλογή πινάκων φιλοτεχνημένη από τον Στρατή Αθηναίο, για τον οποίον προτάσσει ενημερωτικό και εγκωμιαστικό σημείωμα ο Σωκράτης Λούπας.
Η «Αγορά» πλήθουσα με τα πορτοκαλοκίτρινα χρώματα σαν να ξεθώριασε παλιά έγχρωμη φωτογραφία, το «Καγιάνι» σαν ιχνογράφημα, το «Λιμάνι» σαν ουτοπία, οι φωτοσκιασμένες φιγούρες στο «Καφενείο του Κέκου», κάπως σαν τους πατατοφάγους του Βαν Γκογκ, ο «Μεσότοπος» σαν ανάμνηση, της Γέρας οι θαλερές «Ελιές» σαν να περιφρονούν τον χρόνο, το «Αγροτικό» σαν οργασμός, ο «Θερισμός» σαν μύθος, η «Αιωνόβια ελιά» σαν εξωγήινη, το «Σίγρι» σαν μεταφυσική, η «Αγιάσος» σε όλες τις εκδοχές της σαν αθωότητα, το «Φθινόπωρο» και οι «Λάμπρου Μύλοι» σαν νοσταλγία, η «Σκάλα Σκαμιάς» σαν να βλέπω τον Μυριβήλη, η «Ερεσός» στα αδιάκριτα βλέμματα σαν αδιάφορη, η «Σκάλα πάλι» σαν ποιητική ιδέα, η «Καλλονή» σαν ό,τι λέει το όνομά της, ο «Κόλπος της Γέρας» σαν ντροπαλός ή μαγεμένος, το «Καρνάγιο» σε μεγάλη δραστηριότητα, οι προσωπογραφίες σαν να μας λένε μη μας ξεχνάτε, και η «ανιψιά του ζωγράφου» σαν αγκιστρωμένη στης ομορφιάς της τον καθρέφτη.
Ακολουθούν σε Πρώτη ανάγνωση ποιήματα και πεζά. Προηγείται ο κοσμοπολίτης και κοσμογυρισμένος Αχιλλέας Θεοφίλου με τα εκλεκτά ακούσματα και διαβάσματα, τα γέλια με τους φίλους, τα δάκρυα της μοναξιάς, τους παιδικούς έρωτες και την καντάδα στης Ντίνας, όχι «δεν πίστεψες σε λάθος Θεό». Ο Γιάννης Κωνσταντέλλης συνθέτει τις
«Τέσσερις εποχές στη Μυρσινιώτισσα», παρακαλώντας τον κότσυφα, τον έρωτα, τον ζέφυρο και τη βροχή: «πάρε με, πάρε και κοίμισέ με» («Πάρε με πάρε στην αγκαλιά σου και παρηγόρησέ με που γεννήθηκα», λέει ο άλλος λάτρης της Λέσβου, Οδυσσέας Ελύτης).
Η Μαρία Αναγνωστοπούλου δυσφορεί από τη βάρβαρη μεταχείριση των αθηναϊκών κτιρίων μέχρι που... τσα! μια επιγραφή, «Δώρα σ' αγαπώ», έρχεται να μας δηλώσει πως υπάρχει ελπίδα. Όσο για τον «Μοντέρνο καβαλάρη» της, με όλα τα ξόμπλια του αυτοκινήτου του, χωρίς ο ίδιος να το ξέρει, είναι βαθιές οι ρίζες αυτών που κουβαλάει και κάποτε τα φόρτωνε του αλόγου του. «Είναι κι αυτή μια στάσις νοιώθεται» λέει ο ποιητής.
Ακολουθεί η ενότητα Μελέτες με πρώτη την εξαίσια δουλειά του ποιητή μας Τίτου Πατρίκιου πάνω στην εξαίσια ποίηση του πριν λίγο αναφερθέντος Γιάννη Κωνσταντέλλη. Κι όταν ένας ποιητής γράφει για άλλον ποιητή, τότε είναι η ποίηση τυχερή. Κι όταν, επειδή όλα έχουν ειπωθεί, ο ποιητής καταφέρει να πει κάτι καινούργιο, λέει ο Τίτος, τότε είναι οι «στιγμές προνομιούχες». Σε τέτοια στιγμή νομίζω πως ανήκουν οι στίχοι:
Ζούσα την παιδική μου ηλικία –λαθραία ηδονή–
Ανύποπτος πως είναι πιο ύπουλα
Τα ελαφρά πατήματα του χρόνου.
Ο Νίκος Σαραντάκος γράφει για μια «Διαμαρτυρία λογίων της Λέσβου για τον Βάρναλη» και «δυο δυσεύρετα σονέτα του... για τη Λέσβο». Φέτος, αν και συμπληρώνονται εκατόν τριάντα χρόνια από τη γέννησή του και σαράντα από τον θάνατό του, το Φως που καίει, καίει και ζεματάει κανονικότατα, όπως και τότε, και ο Σαραντάκος μάς το θυμίζει με το πολύ ωραίο απόσπασμα που έχει επιλέξει:
Είμαι η ιερή Πατρίδα, που διδάχνω
το μίσος, την κλοπή, το φόνο
σειώντας ένα πανί χρωματιστό
μπροστά στα μάτια που τυφλώνω τα με χίλιους τρόπους.
Ο Νίκος Παπαδέλλης γράφει «Όταν ο Μίλτος Κουντουράς αλληλογραφούσε με τον Κίμωνα Μιχαηλίδη». Το «Κλείστε τα σχολειά» σοκάρει με την επικαιρότητά του. Όπως σοκάρει και ο αγώνας να βρει άξιους συνεργάτες για να στελεχώσει το περιοδικό Παιδεία, πράγμα που φαίνεται πολύ δύσκολο και οι άξιοι αδιαφορούν (;).
Ο Κώστας Μίσσιος ασχολείται με τον ερωτικό ποιητή και παγκοσμίου κύρους χημικό «Απόστολο Γρημάνη». Με τον Γρημάνη συνδέεται στενά και έχει πολλά να μας διηγηθεί, όπως για τον, ας πούμε, ποιητικό αγώνα ή ποιητική κονταρομαχία, ανάμεσα στον Γρημάνη και τον έτερο ποιητή Χριστόφορο Αγριτέλλη, συνδαυλίζοντος και του Κώστα Βαλέτα. Ποιος νίκησε; Η «παταγώδης ευφορία».
Ο Νίκος Δέτσης είναι ένας εξαιρετικός φιλόλογος κι έχει στενούς δεσμούς με τους Αρχαίους και τους Νέους, στους οποίους εισχωρούν με ευγενή φιλοδοξία και σημαντικοί σύγχρονοι λογοτέχνες. Τέτοιος είναι και ο Ξενοφών Μαυραγάνης, ο οποίος παρουσιάζεται στη λογοτεχνική σκηνή με πεζά και ποιήματα, τα οποία ο διορατικός κριτικός Δέτσης επεξεργάζεται με αγάπη και στοργή και προβλέπει την καταξίωσή τους στον χρόνο.
Η Σοφία Χαχάλη μελετά «τη ζωή και το έργο του Ιάκωβου Μουτζουρέλλη», ενός σημαντικού ζωγράφου, ο οποίος, όπως και οι άλλοι της γενιάς του, χωρίς να «εκμηδενίζει την αξία των προηγούμενων» ανανεώνει το είδος στρεφόμενος προς νέες αναζητήσεις. Η συντάκτρια του άρθρου έχει με ευαισθησία επιλέξει τα έργα που τεκμηριώνουν την ερευνητική φύση του καλλιτέχνη.
Στην ενότητα Αρχαιολογία έχουμε επίσης δύο ενδιαφέροντα κείμενα. Της Δέσποινας Τσολάκη τα «Νομίσματα από τάφους της οδού Κυδωνιών», με επαρκή συνεπικουρία φωτογραφικού υλικού, και του Βασίλη Κουμαρελλά, «Οι καλόχτιστοι της Άγρας», με επίσης πλούσιο συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό.
Στην ενότητα Αρχαία Ιστορία ο Άρης Κυριαζής γράφει για το «Γιαλό του Κόλπου Καλλονής στην Αγία Παρασκευή» και προσκομίζει τα έγγραφα και πιστοποιητικά του, εικαστικό και φωτογραφικό υλικό. Η Κωνσταντίνα Βάκκα-Κυριαζή με χαρά και υπερηφάνεια παρουσιάζει, με όλη τη σχετική επιστημονική τεκμηρίωση, «Αντίγραφο ενός νομίσματος της Πύρρας από το Βρετανικό Μουσείο στον Σύλογο Καλλονιατών», μιας εποχής που η τέχνη στη Λέσβο «είχε αγγίξει την τελειότητα». Ο Σπύρος Πιπεράς στο κείμενό του «Σαπφώ Ερεσία – Νομισματικά και επιγραφικά πειστήρια» ερευνά τα επίσημα πιστοποιητικά γέννησης και τόπου καταγωγής της μεγάλης ποιήτριας της αρχαιότητας , για την οποία, όπως και για τον Όμηρο, ερίζουν πολλές πόλεις αλλά «Φαντάζει πια σαν εντελώς απίθανο να μη γεννήθηκε στην Ερεσό η Σαπφώ» και συμφωνούμε απολύτως.
Φτάνουμε στην ενότητα Νεότερη Ιστορία, όπου έχουμε πολλά και ωραία πάντα κείμενα. Η Βασιλική Κουρβανιού κάνει λόγο για μια πρωτότυπη διαθήκη, η οποία τελειώνει με «Το αχαριστείν και μνησικακείν και το μη εκτελείν...» πράγμα σύνηθες στους συμπολίτες του θανόντος Διαθέτη, ασύνηθες όμως για τυπική γραφειοκρατική διατύπωση . Ο Παναγιώτης Μιχαηλάρης μας δίνει «Νέα στοιχεία για τον Κωνσταντίνο Στεφανίδη», μια πολύ σημαντική προσωπικότητα του νησιού. Ο Στρατής Μολίνος μας θυμίζει παλιές νεανικές ασχολίες στο κείμενό του «Λέσβος, Προσκοπισμός, Κωνσταντίνος Μελάς», όπου εξαίρει και την προσωπικότητα του Μελά, ο Τάσος Μακρής με χάρη μας αφηγείται «Το περαματάκι ''Η Σουλτάνα''» από τη ναυπηγική ιστορία της Λέσβου, της οποίας η φωτογραφία ξυπνάει ευχάριστες και δροσερές μνήμες.Ο Στρατής Μισγιρής μιλάει για τον «Αμπελιώτη: Ένα χωριό της Καλλονής που χάθηκε», το οποίο ωστόσο αναφέρει και ο Ηρόδοτος. Ο Γιώργος Γαλετσάς γράφει για τη «Γερμανική Α.Ε. ''Έλαιον'' και πώς λεηλατήθηκε το λεσβιακό λάδι την περίοδο της Κατοχής».
Ακολουθούν οι σελίδες με την Εκκλησιαστική Ιστορία. Η Ευπραξία Δουλγκέρη γράφει για τον κεντητό επιτάφιο, η Γαβριέλα Σουλουγάνη για τον Δωρόθεο Μυτιλήνης και ο Αθανάσιος Καλαμάτας για τον Αρχιεπίσκοπο της Κατοχής βιογραφούμενο από τον Ηλία Βενέζη. Στις σελίδες για την Εκπαίδευση, ο Δημήτρης Μπούμπας γράφει για τη θεμελίωση του Γυμνασίου Παμφίλων, η Σταυρούλα Λυκιαρδοπούλου-Κονταρά για το «Σχολείο, αναλυτικά προγράμματα και εθνική συνείδηση στη Λέσβο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας», ο Αθανάσιος Φραγκούλης μας ανοίγει «Ένα τετράδιο γεμάτο παιδική σοφία και αθωότητα. Μαθητικές εκθέσεις της περιόδου 1949-1950». Ο Αριστείδης Σγάτζος γράφει για τη «Θέση των μανιταριών στο διατροφικό-οικολογικό πλέγμα». Για τον Αθλητισμό στη Λέσβο τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα γράφει η Ασπασία Ζεέρη.
Στην ενότητα Ανθρωπολογία, ο Στράτος Γεωργούλας και η Ρούλα Καρυπίδου γράφουν για «το φύλο και την παρέκκλιση» και μελετούν την πορεία του «στίγματος» στη Λέσβο του μεσοπολέμου, «σουφραζέτες», «κομμουνίστριες» κ.λπ. Στη Λαογραφία ο Αλέξανδρος Κιουρέλλης και ο Στρατής Α. Κιουρέλλης (πατήρ και υιός;) γράφουν για σαμάρια και σαμαράδες και την ξεχωριστή περίπτωση του Μιχάλη Καρβούνη. Τις σελίδες της Γραμματολογίας επιμελείται, όπως πάντα, ο άξιος Δρ. Φιλολογίας και επιμελητής του Ημερολογίου Παναγιώτης Σκορδάς και ενημερώνει για τις εκδόσεις του 2012.
Και φτάνουμε στον Κήπο με τις Αυταπάτες , όχι του Ελύτη φυσικά, αλλά του Γιάννη Αγριτέλλη και φωτογραφίες του Γιώργου Καζάζη που ανακάλυψαν «Στη ρεματιά, στο Πιθάρι» τη μονή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών της Ερεσού. Η Ντένη Βερβενιώτου με τις φωτογραφίες του Νίκου Βερβενιώτου δηλώνει πεισματικά: «Δε μεγαλώνω». Ο Δημήτρης Λαμπρέλης κάνει το νταμπλ – και ποίηση και φωτογραφίες από τη φύση του νησιού. Ο Θάνος Κουτσοτάσιος επίσης παίζει και κερδίζει με κείμενο και ζωγραφική «Παράδοση και πολιτισμός». Ο Γιάννης Καρατζάς γράφει και ζωγραφίζει στην «Γκαλερί Λέσβος» με θέμα «Φύση και τυχαιότητα καλλιτεχνούν στη Λέσβο».
Και όπως πάντα φωτογραφίες παλιές, έγγραφα, εισιτήρια, αφίσες, επιστολές, προγράμματα σχολικών εορτών, γελοιογραφίες των Γιάννη Κακαρώνη, Αντώνη Κυριαζή και Μάκη Αξιώτη και βιογραφικά.
Ένας τεράστιος και ποικίλος θησαυρός κλεισμένος μέσα στις 400 περίπου σελίδες του Ημερολογίου είναι εκεί και προκαλεί το πνεύμα, την ψυχή και τις αισθήσεις, που ολόκληρος ο χρόνος δεν φτάνει για να τον απολαύσεις.
Λεσβιακό Ημερολόγιο 2014
(συλλογικό)
επιμέλεια: Παναγιώτης Σκορδάς
Αιολίδα
424 σελ.
Τιμή € 15,00
