Μάρκος Αυρήλιος: «Εις εαυτόν»
Δεν συνηθίζουν οι αυτοκράτορες να είναι φιλόσοφοι, κυρίως είναι πολεμοχαρείς. Ο Μάρκος Αυρήλιος όμως ήταν και αυτοκράτορας και φιλόσοφος. Έζησε ανάμεσα στο 121-180 π.Χ. και είχε εξαιρετική παιδεία, την οποία έλαβε από Έλληνες και Ρωμαίους ρήτορες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ηρώδης ο Αττικός. Ήταν οπαδός της Στωικής φιλοσοφίας, εκείνης που για 600 χρόνια, 300 π.Χ. – 300 μ.Χ., παρηγόρησε τους απλούς ανθρώπους. Ο Ζήνων, ο Κλεάνθης και ο Χρύσιππος ήταν με τη σειρά οι εκπρόσωποι του στωικισμού, του οποίου τα διδάγματα, έτσι όπως είχαν πια διαμορφωθεί στα χρόνια του Μάρκου Αυρήλιου, πέρασαν στο έργο του με τον τίτλο Εις εαυτόν.
Ο Μάρκος Αυρήλιος –ανιψιός, κατά κάποιον τρόπο, του Αδριανού– είναι ο τελευταίος από τους πέντε καλούς αυτοκράτορες της Ρώμης (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος, Μάρκος Αυρήλιος) και να θυμίσουμε, επί τη ευκαιρία, ότι η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, στο περίφημο βιβλίο της Τα απομνημονεύματα του Αδριανού, αρχίζει με την προσφώνηση «Αγαπητέ μου Μάρκο», διότι σ’ αυτόν απευθύνεται. Το ίδιο και ο Μάρκος, απευθύνεται Εις εαυτόν, στον εαυτό του. Όμως και οι δύο τελικά απευθύνονται στους αιώνες που ακολούθησαν, ο ένας ποιητής περισσότερο, μέσω της Γιουρσενάρ, ο άλλος κατευθείαν.
Από την πλούσια εισαγωγή της Πέρσας Αγραφιώτου πληροφορούμαστε για τον άνθρωπο και το έργο του, το ύφος και το είδος του οποίου μαρτυρεί ότι πρόκειται για προϊόν σοφίας και εμπειρίας και, σύμφωνα με τα τεκμήρια, πρέπει να γράφτηκε ενώ ήταν σε πόλεμο με τους Μαρκομάνους, ένα γερμανικό φύλο, και ίσως τις ώρες που αποσυρόταν στο αντίσκηνό του κατέγραφε τις συμβουλές στον εαυτό του, οι οποίες όμως είναι συμβουλές προς κάθε άνθρωπο.
Τα Εις εαυτόν είναι ένας εσωτερικός μονόλογος, μια «ιδιωτική εξομολόγηση», μια «πνευματική «άσκηση» που δύσκολα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί. Περιλαμβάνει σκόρπια κείμενα, δοκίμια, αποσπάσματα ποιητών και φιλοσόφων, προσωπικές σκέψεις, συμβουλές για επιείκεια και σύνεση, αγάπη και υπομονή σαν ένα Ευαγγέλιο προ Χριστού. Λόγω του είδους του σήμερα θα μπορούσε να θεωρηθεί «μοντέρνο», λόγω του περιεχομένου του όμως είναι αιώνιο.
Στην Αθήνα μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια και ανακηρύχθηκε προστάτης της Φιλοσοφίας, θέσπισε σχολές και πλήρωνε τον μισθό των δασκάλων. Κυβέρνησε άριστα και «εξ αρετής πάντα έπραττεν», σκοπός της ζωής του ήταν το «μιμείσθαι τους θεούς», έκανε νόμους υπέρ των δούλων και υπέρ των αδυνάτων, φρόντισε για την επιλογή άξιων υπαλλήλων του κράτους, πούλησε τα πολύτιμα σκεύη του παλατιού του για να εξοικονομήσει τα χρήματα για τον πόλεμο, δεν δυσφόρησε όταν διακωμωδήθηκε στο θέατρο, ζήτησε να μη γίνεται επίσημη υποδοχή όταν η κόρη του ταξίδεψε στη Μικρά Ασία ενόψει του γάμου της, ήταν επιεικής απέναντι στους χριστιανούς. Όταν η Ρώμη είχε αποκλειστεί από τους εχθρούς από το νερό, ο αυτοκράτορας προσευχήθηκε και έβρεξε! Ο γιος του Κόμοδος, δυστυχώς, είχε όλα τα ελαττώματα των παρανοϊκών αυτοκρατόρων και έγινε η αρχή μιας εποχής αστάθειας για την αυτοκρατορία.
Αποσπάσματα:
Του ανθρώπινου βίου η διάρκεια μια στιγμή, η ύπαρξη ρευστή, το σώμα φθαρτό, η ψυχή τροχός, η τύχη άδηλη, η φήμη αμφίβολη. Συμπερασματικά, όλα τα του σώματος ποταμός, τα της ψυχής καπνός, και όνειρο, η ζωή πόλεμος, κι εσύ ξένος σε ξένο τόπο.
Ακριβώς έτσι, και μέσα σ’ αυτές τις σοφές κουβέντες και ο Ηράκλειτος, που τρέχει και παίζει ο χρόνος σαν παιδί, και ο Όμηρος, που μας έδειξε τα φύλλα που πέφτουν όπως και οι άνθρωποι φεύγουν, και η χριστιανική διδασκαλία, και η νεκρώσιμος ακολουθία: Πάντα σκιᾶς ἀσθενέστερα, πάντα ὀνείρων ἀπατηλότερα· μία ῥοπή, καὶ ταῦτα πάντα θάνατος διαδέχεται.
Λόγω του είδους του σήμερα θα μπορούσε να θεωρηθεί «μοντέρνο», λόγω του περιεχομένου του όμως είναι αιώνιο.
Τίποτα δεν υπάρχει κακό σε ό,τι κατά φύσιν συμβαίνει.
Μόνος σου όρθιος να στέκεσαι. Όχι να σε στηρίζουν άλλοι.
Να έχεις επίσης στον νου σου ότι ο καθένας μας δεν ζει παρά μόνο αυτό το παρόν το ακαριαίο.
Ζητάνε ταξίδια και εξοχικά και παραλίες και βουνά… όλα αυτά όμως είναι ανάξια λόγου, αφού μπορείς όποτε θες να ταξιδέψεις στον εαυτό σου.
Μη λησμονείς να αποσύρεσαι στο περιβόλι που λέγεται εαυτός σου…
Όλοι πολίτες είμαστε της ίδιας πολιτείας. Μια πόλη ο κόσμος όλος.
Γεννήθηκες ως μέρος ενός Όλου. Θα επιστρέψεις σ’ εκείνο που σε γέννησε.
Όποιος κάνει καλή πράξη δεν το φωνάζει.
Τίποτα δεν θα μου συμβεί που να μην το θέλει η των όλων Φύση.
Τίποτα σε κανέναν δεν συμβαίνει, που δεν γεννήθηκε για να το αντέξει.
Ο καλύτερος τρόπος αντίστασης είναι να μη γίνεις ίδιος με αυτούς.
«Ένδον σκάπτε», σκάβε μέσα σου! Εκεί βρίσκεται η πηγή του καλού.
Έχουμε τριών ειδών σχέσεις: με το δοχείο που μας περιέχει (σώμα), με τη θεϊκή αιτία των πάντων (θεότητα) και με εκείνους με τους οποίους συμβιώνουμε…
Έτσι, με τέτοιες εις εαυτόν συμβουλές, αποστάγματα της σοφιστικής που καθόλου δεν απείχαν από τα διδάγματα του Επίκουρου και του Χριστού, οι οποίοι εν ολίγοις χρονικά κάπου κάπως συνυπήρξαν. Πέρασε στην ιστορία των σοφών αυτοκρατόρων ο Μάρκος Αυρήλιος.
Ο μικρός αυτός τόμος, με την εισαγωγή του, τα αντιπροσωπευτικά του αποσπάσματα, το σεμνό αλλά και συνυποδηλωτικό εξώφυλλο, μοιάζει πράγματι σαν «προ Χριστού Ευαγγέλιο, προεξαγγελτικό της εποχής που δεν θα αργούσε».
Εις εαυτόν
Επιλογή
Μάρκος Αυρήλιος
Απόδοση στα νέα ελληνικά: Πέρσα Αγραφιώτου
Αιώρα και Φίλοι
σ. 80
ISBN: 978-618-5369-55-2
Τιμή: 7,00
