Η συγκέντρωση διάσπαρτων μελετημάτων, που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς, και η οργανωμένη-ταξινομημένη έκδοσή τους σε έναν ενιαίο τόμο αποτελεί ασφαλώς desideratum για κάθε συγγραφέα με σχετικό έργο. Άλλωστε, η συγκεντρωτική αυτή αναδημοσίευση, όπως είναι αυτονόητο, αποκαλύπτει και την έκταση της συνολικής προσφοράς του, καθιστά τη συγγραφική του παραγωγή ευπρόσιτη στο ευρύ κοινό και είναι πιο εύκολη η βιβλιογραφική αξιοποίησή τους. Από τις σκέψεις αυτές οδηγήθηκε ασφαλώς ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας και συγκέντρωσε τα εκατό δημοσιεύματα του δασκάλου του Μ. Γ. Μερακλή (και δικού μου δασκάλου) στο καλό ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό diastixo.gr, το οποίο διευθύνει με επιτυχία ο γνωστός λογοτέχνης και συγγραφέας Μάκης Τσίτας. Το βιβλίο τιτλοφορείται Εκατό Ψήγματα: Σκέψεις – Διαπιστώσεις – Προβληματισμοί και εκδόθηκε από τις έγκυρες και καλαίσθητες Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη, της Θεσσαλονίκης.

Ο συγγραφέας, καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής, χρησιμοποιεί στην ιστοσελίδα του περιοδικού τον μετριόφρονα τίτλο: Ψήγματα, «υπονοώντας ασφαλώς ότι αποτελούν μικρή συνεισφορά σε σκέψεις, διαπιστώσεις και προβληματισμούς», όπως σημειώνει στον Πρόλογο. Ο αναγνώστης όμως θα διαπιστώσει ότι τα κείμενα αυτά έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί γράφονται από έναν άνθρωπο με πλατιά μόρφωση και παιδεία (του λαογράφου, του κλασικού φιλολόγου και του νεοελληνιστή). Ο επιμελητής του τόμου στην Εισαγωγή του (σ. 21-26) παραθέτει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα «Ψήγματα» αυτά, που προκαταβολικά αποδεικνύουν το εύρος και την ποιότητα της σκέψης του συγγραφέα τους.

Ο καθηγητής Δουλαβέρας όμως δεν περιορίστηκε στην απλή συγκέντρωση και δημοσίευση των κειμένων, αλλά προχώρησε στην επιστημονική ταξινόμησή τους με βάση το περιεχόμενο, πράγμα που απαιτούσε ενδελεχή μελέτη για την ένταξή τους σε αντίστοιχη κατηγορία. Παράλληλα, έδωσε και ξεχωριστό πίνακα περιεχομένων, με βάση την ημερομηνία δημοσίευσης κάθε κειμένου, όπου διαπιστώνεται η χρονική σειρά των εμπνεύσεων του συγγραφέα, των σκέψεων και των προβληματισμών του. Από την ταξινόμηση αυτή, προέκυψαν δώδεκα κατηγορίες θεμάτων, με επιμέρους υποδιαιρέσεις. Τα κείμενα καλύπτουν έναν ευρύ φάσμα θεμάτων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Συμπεριλαμβάνεται ακόμα και ο κορονοϊός!

Η πρώτη κατηγορίακειμένων καλύπτει Φιλολογικά θέματα. Ξεκινούν από την αρχαιότητα, συνεχίζονται στον Μεσαίωνα, περνούν στο Βυζάντιο και αγκαλιάζουν κατόπιν θέματα ιστορίας και γλώσσας. Σημειώνω ορισμένα: «Το δίκαιο του ισχυρότερου» (σ. 27), «Κηριτρεφείς [τρεφόμενοι με θάνατο] άνθρωποι» (σ. 28), «Η κληρονομιά της αρχαίας τραγωδίας στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό» (σ. 30), «Φιλοσοφία είναι… να μαθαίνεις να πεθαίνεις» (σ. 32), «Το τραγούδι των Νιμπελούγκεν» (σ. 45), «Το “φαντασιακό” και ο Διαφωτισμός» (σ. 50), «Η γλώσσα μας: τα πάθη του γράμματος Μ» (σ. 54), κ.ά.

Ακολουθούν Λαογραφικά θέματα, με διευκρινίσεις για τις έννοιες «λαός και λαϊκισμός», και εκτενή παρουσίαση θεμάτων της Λαογραφίας του παρόντος και του παρελθόντος (σε έξι συνέχειες), όπου, εκτός των άλλων, γίνεται αναφορά στην έρευνα του λαϊκού πολιτισμού, με πολλές διδακτορικές διατριβές, τις οποίες ο καθηγητής Μερακλής ανέθεσε σε φοιτητές του και επέβλεψε ο ίδιος. Στόχος του ήταν να προωθήσει την έρευνα και μελέτη του λαϊκού πολιτισμού και να αναδείξει νέους ερευνητές και μελετητές του.

Το βιβλίο συνεχίζεται με κείμενα που αναφέρονται στον Έντεχνο λαϊκό λόγο, και ειδικότερα στο δημοτικό τραγούδι, στο παραμύθι, στις παροιμίες και στις λαϊκές αυτοβιογραφίες, με παρουσίαση νέων μελετητών σε όλα τα παραπάνω. Ειδικά για τις «λαϊκές αυτοβιογραφίες» αφιερώνει τρία κείμενα. Ο ίδιος, άλλωστε, μετά την καθηγήτρια Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος (1935-1988), η οποία αναφέρθηκε στην Προφορική Ιστορία και Λαογραφία, προώθησε το σημαντικό αυτό λαογραφικό –και όχι μόνο– είδος. Η κατηγορία των Λαογραφικών θεμάτων συνεχίζεται με κείμενα για τη Λαϊκή λατρεία, μεταξύ των οποίων: «Θρησκευτικό συναίσθημα και νεωτερικότητα» (σ. 105), «Η λαϊκή πίστη» (σ. 106), «Μάσκα και Καρναβάλι» (σ. 110), «Οι άλλες γιορτές» (σ. 113), κ.ά., και κλείνει με το Λαϊκό δίκαιο.

Ο αναγνώστης όμως θα διαπιστώσει ότι τα κείμενα αυτά έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί γράφονται από έναν άνθρωπο με πλατιά μόρφωση και παιδεία (του λαογράφου, του κλασικού φιλολόγου και του νεοελληνιστή).

Η επόμενη κατηγορία κειμένων σχετίζεται με τη Λογοτεχνία: Ποίηση και Πεζογραφία. (Ας μην ξεχνάμε ότι η συμβολή του Μ. Γ. Μερακλή στη μελέτη και κριτική της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι σημαντική, με πολλά βιβλία και δημοσιεύματα.) Εδώ αρχικά δίνεται η έννοια της ποίησης σε συνέχειες τεσσάρων κειμένων. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα για την έννοια της ποίησης:

Είναι δηλαδή φανερό ότι την ποίηση, την ουσία της, πρέπει να την αναζητούμε κανονικά μέσα μας, στον (ρευστό εν πολλοίς) εσωτερικό κόσμο των συναισθημάτων και των στοχασμών μας, με όποιον τρόπο, και όχι στον εξωτερικό, φυσικό κόσμο, ο οποίος απλώς αντανακλάται στον εσωτερικό μας κόσμο. Τελικά, η ποίηση είναι κάτι απροσδιόριστο, μολονότι υπάρχει, αν όχι σε όλους τους ανθρώπους, σε πολλούς (και θα υπάρχει). (σ. 119)

Ακολουθούν άλλα τέσσερα κείμενα για την ποίηση του Καβάφη: «Μια “Καβαφική” φράση» (σ. 127), «Ποσειδωνιάται» (σ. 128), «Καβάφης και Ιουλιανός», δύο κείμενα (σ. 130 και 133). Σημειώνω εδώ ότι ο Μερακλής έχει ασχοληθεί σε βιβλία και μελετήματά του με το καβαφικό έργο. Δημοσιεύονται ακόμη επτά κείμενα για διάφορους ποιητές, μεταξύ των οποίων δύο για τον Βάλτερ Πούχνερ, «Για τους φίλους της ποίησης» (σ. 140) και «Ο θάνατος και η μνήμη» (σ. 150), για τον «Νίκο Γρηγοριάδη (μετά θάνατον)» (σ. 142), κ.ά. Κατόπιν, παρουσιάζονται δώδεκα κείμενα για πεζογράφους, με αναφορά σε νέες κυρίως εκδόσεις τους. Δύο από τα κείμενα αναφέρονται στον Παπαδιαμάντη (σ. 168 και 171).

Οι υπόλοιπες κατηγορίες είναι μικρότερες και περιλαμβάνουν δύο μέχρι τέσσερα κείμενα, εκτός από την τελευταία, που έχει οκτώ. Είναι οι εξής: Θέματα διδακτικής – Χωριό και πόλη – Ιωάννης Συκουτρής – Πρόσφυγες στο Αιγαίο – Για την Αφρική – Ζωοφιλικά – Θεατρικά – Κορονοϊός – Διάφορα.

Από τα παραπάνω επισημαίνω τέσσερα κείμενα για «Το χωριό και την πόλη», δύο για τον διαπρεπή κλασικό φιλόλογο Ιωάννη Συκουτρή (1901-1937) και δύο εξαιρετικά κείμενα για τους σύγχρονες πρόσφυγες «Το Αιγαίο» (σ. 199), και «Ουαί, στην ανάλγητη και φαρισαϊκή Ευρώπη» (σ. 201). Από το τελευταίο αυτό, δίνω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα [18 Μαρτίου 2016]:

Ούτε στα πιο φοβερά εφιαλτικά όνειρά μας δεν έχουμε δει τα φρικτά που παρακολουθούμε τόσον καιρό (και ποιος ξέρει για πόσο ακόμα) στα νησιά του Αιγαίου με τους θαλασσοπνιγμούς και τα μαρτύρια των γυναικών (πολλές φορές εγκύων ή ετοιμόγεννων, ακόμα και ξεγεννημένων μέσα στα καρυδότσουφλα), παιδιών, νηπίων, ανδρών κάθε ηλικίας, ανάπηρων, που οι Τούρκοι διακινητές, με την κτηνώδη αδηφαγία τους για χρήμα, τους στρουγγιάζουν σε ετοιμόρροπες ή πλαστικές βάρκες ή σάπια πλοιάρια, για να περάσουν, οι απεγνωσμένοι πρόσφυγες, ως επί το πλείστον Σύριοι, στην Ελλάδα… (σ. 201).

Στα παραπάνω σημειώνω και τρία επίκαιρα και ενδιαφέροντα κείμενα για την πανδημία του κορονοϊού.

Ο επιμελητής του βιβλίου Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας συγκέντρωσε, εξάλλου, όλη τη βιβλιογραφία των κειμένων, τη συμπλήρωσε και την καταχώρησε στο τέλος. Έγραψε επίσης αγγλική περίληψη και συνέταξε το πλούσιο Ευρετήριο του έργου αυτού. Με μεθοδικό και συστηματικό τρόπο, γνώση και ιδιαίτερη φροντίδα, επιμελήθηκε ένα εξαιρετικό έργο του Μ. Γ. Μερακλή, αποδεικνύοντας στην πράξη την αγάπη και τον σεβασμό στον δάσκαλό του. Παράλληλα, συνέβαλε στον εμπλουτισμό της σχετικής βιβλιογραφίας.

[Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ και επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου.]

Εκατό ψήγματα
Σκέψεις – Διαπιστώσεις – Προβληματισμοί
Μιχαήλ Γ. Μερακλής
Εισαγωγή – Επιμέλεια: Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας
Εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη
266 σελ.
ISBN 978-960-9533-89-8
Τιμή €20,14

Twitter