Αναστάσης Βιστωνίτης: «Η κοίτη του χρόνου»

Εννέα αφηγηματικές ενότητες με «υποκεφάλαια» που λειτουργούν και ως αυτοτελή διηγήματα, τα οποία όταν δεν έχουν μονολεκτικούς τίτλους φέρουν αριθμούς. Ο δοκιμιογράφος ποιητής προβαίνει σε μια δραματική πρόζα κοντινή στον λεγόμενο «μαγικό ρεαλισμό» με μεγάλη ένταση στην απαιτούμενη αληθοφάνεια, το κοντινότερο στην υποκειμενικώς μυθοπλασμένη «α-λήθεια».

Πρόσωπα σαν τον υπερρεαλιστικό Νικόλαο Κάλας στοιχειώνουν τη γραφή του και το όλον ερευνητικό ενδιαφέρον του στρέφεται προς πάσαν κατεύθυνσιν, όπου η πραγματικώς βιωμένη ζωή συναντά την ποιητική ανάδραση, σε εκείνη τη λεπτή χωροχρονική φέτα (κυκλικός τομέας, στη γεωμετρία) όπου συνδυάζονται τα παράλληλα σε συνοχή επάλληλη…

Ο ποιητής παραμένει πάντοτε ποιητής, ακόμα κι όταν πολιτικολογεί διά της μεταφοράς ή κοινωνιολογεί διά της συνεκδοχής.

Ξεχωρίζω –για λόγους ποιητικής οικονομίας και δραματουργικής επάρκειας– το αφήγημα των σελίδων 295 και 296 (με τίτλο 12, από το «κεφάλαιο» με τίτλο «Ονειρευτής ονείρων»):

Η αράχνη είναι ένα προκατακλυσμιαίο έντομο, για την ακρίβεια: ένα υποχθόνιο έντομο. Γεννήθηκε κάτω από τη γη και αμέσως μετά έγινε η βασίλισσα των μεταλλείων. Η αρσενική αράχνη είναι σαν να μην υπάρχει και δεν αξίζει περισσότερο από μια σκοτωμένη μύγα. Η βασίλισσα αυτή του σκοταδιού έχει τη ζοφερή της κοιλιά γεμάτη ασήμι. Εκκρίνει τη λάμψη και σχεδιάζει τη φαντασία περπατώντας στα ίχνη ενός γεωμετρικού νου για να υφάνει τον ιστό της, διάφανο σαν τη σκέψη, καθαρό σαν κλωστή μετάλλου που χύνεται από το κινούμενο εργαστήριο της κοιλιάς της.
Όμως η αράχνη είναι έντομο εξωλογικό, κι αν λάβει κανείς υπόψη το σχήμα και τη φυσιολογία της, μπορεί, σε περίπτωση που αυτό την εξυπηρετεί, να την εκλάβει σαν προϊστορική απόδειξη ότι υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες […].

Η πλεονάζουσα στίξη σε συνδυασμό με την ανατολίτικη αφαιρετικότητα συμβάλλουν στη δημιουργία ενός απολύτως διακριτού και αμίμητου λογοτεχνικού ύφους.

Θα το χαρακτήριζα «πολυσυνδετικό σχήμα» (σε αντίθεση με το λεγόμενο «ασύνδετο σχήμα»). Δομή μαθηματικού θεωρήματος. Αξιωματικές απαιτήσεις θεματολογικής συμπορεύσεως του δημιουργού με τον επαρκή αναγνώστη. Η πλεονάζουσα στίξη σε συνδυασμό με την ανατολίτικη αφαιρετικότητα συμβάλλουν στη δημιουργία ενός απολύτως διακριτού και αμίμητου λογοτεχνικού ύφους. Ο συγγραφέας νιώθει την ανάγκη να εξηγήσει, αλλά βιάζεται και να μεταπλάσει το πρωτοφανές σε ανείπωτο.

Όπως φαίνεται στο Επίμετρο, ο Αναστάσης Βιστωνίτης απευθύνεται στο αναγνωστικό κοινό και μας πληροφορεί πως: «Η Κοίτη του χρόνου δεν κυκλοφόρησε στην αγορά εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Απασχολημένος με χίλια δυο, δεν φρόντισα να την επανεκδώσω. Η παρούσα έκδοση ακολουθεί την πρώτη με δύο διαφορές: Η μία είναι πως η πρώτη έκδοση ήταν στο πολυτονικό σύστημα (αλλά χωρίς βαρείες) ενώ η παρούσα στο μονοτονικό. Η άλλη πως προσάρμοσα την ορθογραφία στα ισχύοντα σήμερα. Σ’ ελάχιστες περιπτώσεις αφαίρεσα, άλλαξα ή πρόσθεσα μερικές λέξεις. Άλλες αλλαγές δεν έκανα» (σελ. 507).

Ο ρασιοναλισμός συναντάει κι εμπλέκεται με το μη νοησιαρχικό στοιχείο με τον τρόπο που συμφύρονται το γιν και το γιανγκ στο Ταό του Λάο Τσου. Κάθε τι εμπεριέχει (και συνυφαίνεται με) το αντίθετό του. Ανθρώποι, πόλεις, αναμνήσεις, μετεικάσματα, μεταισθήματα και μεταισθήσεις, μεθέξεις κι έξεις αποδελτιώνονται, ταξινομούνται και καταχωρούνται σε μια αόρατη πολεοδομία-χωροταξία του εξαιρετικού.

Όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Το παρελθόν και το παρόν, η φαντασία και η Ιστορία, οι πόλεις και οι άνθρωποι συνυπάρχουν στην Κοίτη του χρόνου. Ξεκινώντας από τα παιδικά του χρόνια, ο Αναστάσης Βιστωνίτης προχωρεί στον περίπλου της Μαύρης Θάλασσας και στο πέρασμα από τις εμβληματικές της πόλεις: την Οδησσό, την Κωνστάντσα και τη Βάρνα. Συνεχίζει με το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Έφεσο και την Πέργαμο, περνά κατόπιν στη Σλοβενία του «προϊστορικού φλάουτου» κι από εκεί, βορειοδυτικά, στη Λαπωνία του ήλιου του μεσονυχτίου, για να βρεθεί στη συνέχεια στην Αίγυπτο του an vistonitis22 Νείλου, των νεκροταφείων του Καΐρου και της ερήμου. Τρεις ακόμη σταθμοί σηματοδοτούν την εμπειρία σε τούτο το πανόραμα: η Βενετία του Καρναβαλιού και του Έζρα Πάουντ, η Νέα Ορλεάνη του Μισισιπή, των πειρατών και της τζαζ, και η Νέα Υόρκη, η μεγάλη σεληνιακή μητρόπολη. Το βιβλίο κλείνει με το χρονικό της γνωριμίας και της φιλίας του συγγραφέα με μια εμβληματική μορφή: τον Νικόλαο Κάλας. Σ’ αυτή την πολυεπίπεδη αφήγηση ο χρόνος εμφανίζεται σε μια σειρά από αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις του χώρου και το πάθος της αφήγησης μεταβάλλεται σε πάθος ζωής.