Το λεύκωμα Νέα Ερυθραία: Μια πόλη γεννιέται αποτελεί ένα φωτογραφικό αποθετήριο, μια ιστορική καταγραφή με στόχο να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη. Η μνήμη των προσφύγων κατοίκων της που δημιούργησαν τη Νέα Ερυθραία και που έζησαν για χρόνια πολλά στη σκιά της λαμπερής Κηφισιάς, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του σημερινού Δήμου αλλά και στην ανθρωπογεωγραφία της πόλης. Πρόκειται για μια πολυετή προσπάθεια των Εκδόσεων Κηφισιά και του εκδότη Γιάννη Γρηγοράκου, ο οποίος με τη συνδρομή του Δήμου Κηφισιάς μάς παρουσιάζει αυτό το καλαίσθητο λεύκωμα.

Τo λεύκωμα βασίστηκε κυρίως στα φωτογραφικά αρχεία της Ένωσης Μικρασιατών Νέας Ερυθραίας, τοπικών εφημερίδων και μεμονωμένων κατοίκων της περιοχής, που συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία του. Και δεν είναι τυχαίο ότι η πρωτοβουλία έκδοσης του λευκώματος έρχεται λίγο πριν από τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Μια εθνική τραγωδία που οδήγησε στην αποκοπή του ελληνισμού από την ανατολική εκδοχή του αλλά και που, πέρα από το «τραύμα», συνεισέφερε θετικά στην πορεία και τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Ένα μεγάλο και πλούσιο σε αρχειακό υλικό λεύκωμα 211 σελίδων, που δύσκολα θα μπορούσε να σχολιαστεί στο σύνολό του. Γιατί η ανάγνωση σε βάθος μιας φωτογραφίας κρύβει έναν πλούτο λεπτομερειών, λέξεων και συναισθημάτων που δύσκολα θα μπορούσαν να αποτυπωθούν στο χαρτί. Γι’ αυτό λέμε μια φωτογραφία χίλιες λέξεις, και αυτό ισχύει για κάθε φωτογραφία, αν και για κάποιες από τις παλιές φωτογραφίες του συγκεκριμένου λευκώματος δεν θα έφταναν – γιατί πώς να περιγράψουμε τον πόνο και την απελπισία ανθρώπων που βρέθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη στο πουθενά;

Πολλά τα ερωτήματα που μπορεί να θέσει κανείς. Ποια είναι η σχέση μας με τον τόπο; Πώς επιδρά στη διαμόρφωσή μας; Σε ποιον βαθμό και με ποιους όρους καθορίζει τις επιλογές μας; Μια πολύσημη σχέση, γιατί ο τόπος και ο χρόνος είναι οι δυο καθοριστικές συντεταγμένες του βίου μας, της ίδιας της αισθητικής μας.

Κάθε τετράγωνο της Νέας Ερυθραίας κρύβει πόνο, κρύβει δάκρυ, κρύβει όμως και όνειρα, κρύβει και χαρές!

Και είναι δύσκολο να προσπαθήσεις να ερμηνεύσεις μια φωτογραφία, γιατί ο τόπος σπάνια είναι ανεξάρτητος από τον χρόνο και τα ιστορικά γεγονότα. Ο τόπος που μπορεί να είναι οποιοδήποτε γεωγραφικό στοιχείο, αλλά και μια γειτονιά, κι ένα σπίτι σε κήπο περίκλειστο. Με αποτέλεσμα είτε πρόκειται για μια σχολική φωτογραφία, είτε για τη φωτογραφία ενός αυτοκινήτου, είτε απλά τη χαμογελαστή ανθρώπινη φιγούρα του καρβουνιάρη μπροστά στην πραμάτεια του, να μην έχεις να κάνεις με «τόπους» και συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά με μια καθημερινότητα που, αν και τροφοδοτημένη με διαφορετικά υλικά, αποκτά τον χαρακτήρα ενός «σήματος».

Στη σελίδα 77, στην αρχή του κεφαλαίου «Συνοικίες της Νέας Ερυθραίας», υπάρχει μια συγκλονιστική φωτογραφία. Δεν υπάρχει κάποια παραπομπή για το πού έχει τραβηχτεί. Ίσως να αφορά και τον πρώτο καταυλισμό των προσφύγων που στήθηκε γύρω από το 2ο Δημοτικό Σχολείο Κηφισιάς. Τρεις γηραιές μαυροφορεμένες γυναίκες με την πλάτη σε πέτρινο ασβεστωμένο τοίχο, σε τοίχο που έχουν κρεμάσει τα εικονίσματα που έφεραν από την πατρίδα τους, με το βλέμμα της απόγνωσης στα μάτια τους, να στηρίζουν το κεφάλι είτε στα χέρια είτε και στον τοίχο και μια μωρομάνα να ταχταρίζει ένα βρέφος. Το κεφαλομάντιλο καλύπτει τα μάτια της, όμως ακόμη και έτσι η έγνοια η οποία διαφαίνεται στο πρόσωπό της, ο τρόπος που το αντικρίζει την κάνει να ξεχωρίζει από τις γηραιότερες. Και οι τέσσερις γυναίκες κάθονται κατάχαμα· μόνο ένα παιδί, ίσως ένα αγόρι, καθήμενο απέναντί τους σε μια ασβεστωμένη πέτρα τις κοιτά. Κατανοεί τη θλίψη τους, είναι κι αυτό μέρος του ίδιου τους του πόνου. Η γλώσσα των σωμάτων το αποδεικνύει καίρια. Όμως είναι παιδί, ένα παιδί που μοιάζει λιγότερο σφιγμένο, που το κορμί του κρατεί μια δόσης ανεμελιάς. Ένα παιδί που μπορεί να είναι οκτώ χρονών. Ένα παιδί γεννημένο δηλαδή περί το 1914. Ένα παιδί που αν κατάφερε να επιβιώσει από τις κακουχίες, σε 18 χρόνια θα πολεμούσε στο Αλβανικό Μέτωπο, ένα παιδί που δεν του έφτασαν οι τραυματικές εμπειρίες του ξεριζωμού του, αλλά που θα ζούσε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα παιδί που γρήγορα θα συνειδητοποιούσε ότι δεν υπάρχει επιστροφή. Ένα παιδί ανώνυμο, που σίγουρα θα εργάστηκε για την οικοδόμηση του οικισμού της Νέας Ερυθραίας, που χόρεψε σαν έφηβος και νέος μπροστά στην ξύλινη εκκλησία της Βαγγελίστρας έναν σκοπό της χαμένης πατρίδας του!

Μια φωτογραφία και όλα όσα ξέραμε ξαναμπαίνουν σε τάξη, σε σειρά. Και το παρελθόν γίνεται με όλη την ένταση παρόν, και τώρα και αύριο μαζί.

Αλλά ας μπούμε και στη θέση του φωτογράφου. Με τι σκοπό τράβηξε τη φωτογραφία, ήταν κάποιος ανταποκριτής του Ερυθρού Σταυρού, κάποιος από το Πρακτορείον Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ; Ποιος ξέρει; Τι τον ενώνει και τι τον χωρίζει με τους ανθρώπους αυτούς; Τι προηγείται, άραγε; Το κλικ της φωτογραφικής μηχανής ή η αντήχησή του στην καρδιά του φωτογράφου; Έκανε θόρυβο χαρακτηριστικό αυτό το κλικ-κλικ στις παλιές μηχανές, όμως καμιά γυναίκα δεν σήκωσε το βλέμμα να κοιτάξει τον φακό…

Ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, άνθρωποι που στερήθηκαν τα πάντα, με μόνο στόχο να βρουν μια στέγη, ένα κομμάτι γης να θρέψουν τα παιδιά τους – ένα βαρύ τίμημα, ένας δυσβάσταχτος φόρος ψυχής.

Αλλά ας γυρίσουμε στο λεύκωμα. Πέρα από τη φωτογραφική απεικόνιση, αλλά και την ιστορική καταγραφή κυρίως μέσω προφορικών μαρτυριών της ιστορίας της Νέας Ερυθραίας, ο αναγνώστης είναι σε θέση να παρακολουθήσει την εξέλιξη της πόλης από τη γέννησή της μέχρι τις ημέρες μας. Και είναι αυτός ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους παλιούς Ερυθραιώτες, που όπως όλοι οι πρόσφυγες μπόλιασαν τη νέα τους πατρίδα με τον πολιτισμό τους και εμπλούτισαν με τις πολιτισμικές τους αξίες τη μέχρι τότε κλειστή κοινωνία μας. Αλλά είναι και ένα καμπανάκι για όλους εμάς που θεωρούμε δεδομένα τα σημερινά κεκτημένα μας. Όταν γνωρίζουμε από πηγές ανθρωπιστικών οργανώσεων ότι σήμερα, περί τα εκατό εκατομμύρια άνθρωποι ψάχνουν νηστικοί για ψωμί και για καμιά σκηνή να βάλουν το κεφάλι τους, σ’ έναν πλανήτη που ο μισός πεθαίνει από πείνα κι ο άλλος μισός από παχυσαρκία, για να μη μιλήσουμε για την πανδημία που σαρώνει τους πτωχότερους πληθυσμούς.

Για τη μνήμη, λοιπόν, και για εκείνους τους χαμένους ρυθμούς ενός σύμπαντος τόσο μακρινού και τόσο κοντινού ταυτόχρονα… Κάθε τετράγωνο της Νέας Ερυθραίας κρύβει πόνο, κρύβει δάκρυ, κρύβει όμως και όνειρα, κρύβει και χαρές!

Όπως στη σελίδα 57, όπου σε μια φωτογραφία του 1949, στην αρχή μιας ειρηνικής πλέον περιόδου, βλέπουμε το Ford του Γιώργου Δημάκη και πάνω του καθισμένο, κρατώντας αγκαλιά ένα αρνάκι, τον γιο του, Αντώνη. Δεν χαμογελά το παιδί, όμως ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία. Το μέλλον είναι εδώ, όπως και το παρελθόν μιας αγροτικής Νέας Ερυθραίας.

Αλλά και στη σελίδα 73, που μας παρουσιάζει μια φωτογραφία του 1957, στο ξυλουργείο του Βαγγέλη Μυλωνά, ο οποίος ακονίζει την κορδέλα της μηχανής του με παρέα τον εξάδελφό του Ηλία Καρακούλη, ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα εξέδωσε μαζί με τον Χρήστο Τραγέα την τοπική εφημερίδα Απόψεις.

Την επόμενη φορά στον περίπατό σας στη Νέα Ερυθραία κοιτάξετε προσεκτικά γύρω σας. Τι κρίμα που προσπερνάμε δίχως να βλέπουμε πολλές φορές τα απομεινάρια της ίδιας της ιστορίας μας, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι εμείς οι ίδιοι με τη στάση μας απέναντι στη ζωή συνεχίζουμε να γράφουμε την ιστορία μας, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε το τι οφείλουμε στους προγόνους μας.

Το λεύκωμα εκδόθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Κηφισιάς και του δημάρχου Γιώργου Θωμάκου και δεν πωλείται, αλλά πρόκειται να διατεθεί από τον Δήμο.

Νέα Ερυθραία: Μια πόλη γεννιέται
216 σελ.
Εκδόσεις Κηφισιά
ISBN: 978-618-8347-73-1

Twitter