Sue Prideaux: «Φρίντριχ Νίτσε: “Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης”»
Για να απαλλαγεί κανείς από την αφόρητη πίεση χρειάζεται χασίς. Λοιπόν, εγώ χρειάζομαι Βάγκνερ. Ο Βάγκνερ είναι το αντίδοτο σε καθετί γερμανικό.
Ήρθε στη ζωή το 1844 για να επιβάλει τη σκέψη του, ανατρέποντας τα πάντα και προκαλώντας τους πάντες. Είναι ο Φρειδερίκος Νίτσε, που θαύμαζε πάρα πολύ τον Βάγκνερ και μισούσε καθετί γερμανικό. Όταν τρελάθηκε, η αδελφή του, Ελίζαμπετ, τροποποίησε τη βιογραφία του όπως εκείνη ήθελε, αλλά η βραβευμένη βιογράφος Σου Πριντό (Sue Prideaux) ανέλαβε να αποκαταστήσει την αλήθεια. Η βιογραφία του Νίτσε εκδόθηκε στα αγγλικά το 2018, θεωρήθηκε η καλύτερη της χρονιάς, βραβεύτηκε και μεταφράζεται σε 24 γλώσσες.
Εκείνο που κάνει εντύπωση με την πρώτη ματιά είναι ότι η Πριντό γράφει με άνεση και χιούμορ. Βλέπει τον Νίτσε ως άνθρωπο μέσα στην καθημερινή ζωή και όχι μέσα στις σκοτεινές αίθουσες των φιλοσοφικών σχολών. Είναι άλλωστε νέος άνθρωπος, που έχει επιθυμίες για ό,τι επιθυμούν οι νέοι: κρασί, μουσική, έρωτα. Είναι χαρούμενος και ανήσυχος. Του αρέσουν τα ωραία πράγματα, όπως η φιλοσοφία και η μουσική – του Βάγκνερ, που την ακούει και συναρπάζεται. Ο Βάγκνερ επανέρχεται στα γραπτά του περισσότερο από τον Χριστό, τον Σωκράτη και τον Γκαίτε. Ο Βάγκνερ, που σχετιζόταν με βασιλείς σε όλη την Ευρώπη. Για τον Νίτσε, δεν ήταν η έδρα της κλασικής φιλολογίας η μεγαλύτερη δόξα του, αλλά η μέρα που ο Βάγκνερ τού έδειξε ότι θα χαιρόταν να συνεχίσουν τη γνωριμία τους.
Ο Νίτσε γράφει κωμικό θεατρικό έργο, παράλληλα διαβάζει τη διατριβή του, ενημερώνεται για τους Ελεάτες, τον Θεό και τη φιλοσοφία. Συζητάει με τον Βάγκνερ για τον Σοπενχάουερ, που «είναι ο μόνος που έχει κατανοήσει την ουσία της μουσικής». Ταξιδεύει προς το Τορίνο μέσα από τη διώρυγα του Σενί, ένα θαύμα της μηχανικής, φτάνει στη Γένοβα, περνάει από την Πίζα να δει τον Πύργο, ζει την περιπέτεια του Κολόμβου, που «είχε διπλασιάσει με μία κίνηση τις δυνατότητες της γης». Αντικρίζει πρώτη φορά θάλασσα. Κατεβαίνει με ατμόπλοιο στη Νάπολη, όπου τα χαμίνια καβγάδιζαν ποιο θα πρωτοπάρει τις αποσκευές του σαν κλέφτρες κίσσες. Κάνει βόλτα στον υπέροχο κόλπο, ανεβαίνει στον λόφο Ποζίλιπο, Παυσίλυπο, βλέπει τον Βεζούβιο και την Ίσκια, ταξιδεύει προς το Σορέντο, συγκρίνει την ορθολογιστική αρχιτεκτονική της πατρίδας του με τα ξεφτισμένα σπίτια, τους μισογκρεμισμένους τοίχους και τα απεριποίητα κλασικά φαντάσματα της Νάπολης.
Βλέπει τον Νίτσε ως άνθρωπο μέσα στην καθημερινή ζωή και όχι μέσα στις σκοτεινές αίθουσες των φιλοσοφικών σχολών.
Στην Ποσειδωνία/Πέστουν παρατηρεί τον ναό, σκέφτεται τους όγκους, νομίζει πως οι πέτρες έχουν ψυχή και θα μιλήσουν, ψαχουλεύει στα τυφλά και αισθάνεται ότι «ο καλλιτέχνης διεγείρει την πίστη σε έναν αυτοσχεδιασμό, την πίστη ότι δημιουργήθηκε με θαυμαστά ξαφνικό τρόπο», νιώθει την «εκστατική αεικινησία», «το πλήρες και το τέλειο [που] εμφανίστηκε ακαριαία». Όπως ο Γκαίτε, ερωτεύεται την εξοχή γύρω από τη Ρώμη.
Κάνει παρέα με άλλους πνευματικούς ανθρώπους (καθένας και ένα πρόβλημα), συζητά για τη φιλοσοφία, «η συνείδηση δεν έχει μεταφυσική προέλευση»! «Η διδασκαλία αλλάζει τη συμπεριφορά μας, όχι τον χαρακτήρα μας», έλεγε ο Λα Ροσφουκό, «η θρησκεία προκύπτει από τον φόβο της φύσης», «η ηθική από τον φόβο των ανθρώπων». Η γερμανική γλώσσα σε σχέση με τη γαλλική είναι αργοκίνητος λεβιάθαν. Ο Βάγκνερ τού ζήτησε να του αγοράσει μερικά μεταξωτά εσώρουχα! Ο βασιλιάς Λουδοβίκος άφηνε αναπάντητες τις επιστολές, όταν δεν μπορούσε να λύσει το πρόβλημα.
Ο Νίτσε είναι σοβαρά άρρωστος. Ο γιατρός τού συνέστησε να παντρευτεί (δηλαδή να κάνει σεξ κι εκείνος πήγε με όλες τις πόρνες που ήταν διαθέσιμες). Του προξενεύουν διάφορες νύφες, τις οποίες κρίνει ορθολογιστικά από οικονομική άποψη, αλλά και από πνευματική για να μπορεί να κουβεντιάζει. Αρρωσταίνει, δε βλέπει καλά, ο φόβος της συφιλιδικής εποχής, ο πατέρας του είχε πεθάνει από «ρευστοποίηση εγκεφάλου». Πιστεύει πως είναι καθαρόαιμος Πολωνός χωρίς σταγόνα κακού γερμανικού αίματος, προτείνει ταξίδια στο Παρίσι, στην Προβηγκία, τη Φλωρεντία, την Ιερουσαλήμ, την Αθήνα, αλλά όχι στη Γερμανία «όπου το κλίμα αποθαρρύνει το έντερο […] Το δυνατό έντερο βοηθάει πολύ τον φιλόσοφο». «Ποτέ μην πιστεύεις μια ιδέα που γεννήθηκε σε κλειστό χώρο» (μια σκέψη για να είναι υγιής πρέπει να αντέχει στο ύπαιθρο, λέει ο Ελύτης μας). Ο Νίτσε πιστεύει μόνο στη γαλλική κουλτούρα. Σχετικά με τα γραπτά του λέει: «Γνωρίζω τη μοίρα μου. Μια μέρα το όνομά μου θα συνδεθεί με την ανάμνηση ενός φοβερού γεγονότος… Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης» (δεν εννοεί το Γ’ Ράιχ, αλλά την αμφισβήτηση όλης της προηγούμενης ηθικής) και καταλήγει: «Έγινα κατανοητός; Ο Διόνυσος εναντίον του Εσταυρωμένου…» και το βιβλίο τελειώνει με αποσιωπητικά.
Το Ecce Homo το τελείωσε σε τρεις εβδομάδες το 1888. Είναι βιβλίο που ανατινάζει την ανθρωπότητα, υπερθετικό του δυναμίτη. Στο ποίημα «Ο θρήνος της Αριάδνης», ταυτίζει τον Βάγκνερ με τον Διόνυσο, την Κόζιμα με την Αριάδνη, τον Θησέα με τον εαυτό του και τον Φον Μπίλοφ. Τα διονυσιακά μυστήρια κατέλαβαν στη σκέψη του την ιδέα της θεμελιώδους θέλησης για τη ζωή, της σκέψης της αιώνιας επιστροφής, το θριαμβευτικό ναι στη ζωή, μέσα από τα μυστήρια της σεξουαλικότητας· «το μέλλον βρίσκεται ως υπόσχεση στο παρελθόν και το παρελθόν του αφιερώνεται ως μέλλον». Στο ποίημα ο ερωτισμός ξεχειλίζει, η Αριάδνη ζητά από τον Διόνυσο να μην την εγκαταλείψει, «γύρνα πίσω, πόνε μου, στερνή χαρά μου» εκείνος την κατακεραυνώνει, χώνεται στη σκέψη της και το ποίημα τελειώνει με τη φράση «είμαι ο λαβύρινθός σου», φράση που αποδίδεται και στους δύο… Τον ενδιέφεραν οι εγκληματικές προσωπικότητες, έκλαιγε στα κοντσέρτα, δεν έλεγχε τις αντιδράσεις του, γελούσε για πολλή ώρα, θαύμαζε την ευφυΐα του, στο εξής «θα βασιλεύω εγώ στον κόσμο», «θα είμαι το κορυφαίο όνομα στη γη».
Στις 3 Ιανουαρίου 1889 ήρθε η κατάρρευση, όπως ήταν φυσικό, κι ακολούθησαν δραματικές ώρες, ημέρες, μήνες. Νομίζει πως είναι βασιλιάς. Ουρλιάζει χωρίς λόγο, μουγκρίζει. Δεν αντιλαμβάνεται τι του συμβαίνει, νομίζει πως είναι βασιλιάς, έχει εμμονές και η αδελφή του αναλαμβάνει τα ηνία και να σώσει τα προσχήματα.
Ecce Homo, χωρίς πορφύρα και στέμμα. Μια ζωή που ξεκίνησε τόσο ενθουσιαστικά, συνεχίστηκε θαυμαστά, ανέτρεψε τον κόσμο και τελείωσε τραγικά, άδοξα και θλιβερά το 1900.
Η Σου Πριντό έγραψε και η Νίνα Μπούρη μετέφρασε την τραγική ζωή του μεγάλου διανοητή μέχρι το λυκόφως της και την Έξοδο από την τραγωδία της. Αφορισμοί, Χρονολόγιο, Σημειώσεις, Ευρετήριο ολοκληρώνουν το απολαυστικότατο βιβλίο.
Φρίντριχ Νίτσε: «Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης»
Η βιογραφία
Sue Prideaux
Μετάφραση: Νίνα Μπούρη
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 456
ISBN: 978-960-16-8119-1
Τιμή: 24,00€
