Ece Temelkuran: «Πώς χάνεται μια πατρίδα»
Το απολύτως πολιτικό βιβλίο Πώς χάνεται μια πατρίδα, με τον υπότιτλο «Τα 7 βήματα από τη Δημοκρατία στη Δικτατορία», είναι ένα ανάγνωσμα για τον λαϊκισμό και τον εθνικισμό που στη διάρκεια του 21ου αιώνα τείνουν να κατακτήσουν τις χώρες της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα μέσω της ψήφισης σε εκλογικές διαδικασίες ορισμένων ηγετών που έχουν αυταρχικές τάσεις και συμπεριφέρονται ως δικτάτορες. Είναι και μια έκκληση γεμάτη πάθος, μια προειδοποίηση προς τους πολίτες του κόσμου ότι αυτά τα δύο φαινόμενα, ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός, διαβρώνουν τα θεμέλια της δημοκρατίας.
Η συγγραφέας του βιβλίου, η Ece Temelkuran (Σμύρνη, 1973) –μήπως οι Έλληνες εκδότες που στα μεταφρασμένα βιβλία τους δεν έχουν την προφορά των ονοματεπωνύμων των συγγραφέων τους πρέπει να τα γράψουν με ελληνική γραφή, ώστε να ξέρουν οι αναγνώστες ποιους ακριβώς διαβάζουν;–, είναι βραβευμένη Τουρκάλα συγγραφέας, απόφοιτη Νομικής και δημοσιογράφος, αλλά και πολιτική σχολιάστρια-αναλύτρια, κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες των ΗΠΑ και της Γερμανίας. Στην εισαγωγή της αφηγείται ένα πολεμικό επεισόδιο: μαχητικά αεροσκάφη χωρίζουν τον ουρανό της Τουρκίας σε γιγαντιαία γεωμετρικά σχήματα. Είναι η νύχτα της 15 Ιουλίου 2016, όταν έγινε η απόπειρα πραξικοπήματος στη χώρα.
Η ίδια είναι παρούσα στο φαινόμενο, καθώς βρίσκεται στο παράθυρο του σπιτιού της και παρακολουθεί τι γίνεται έξω. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λένε για βομβαρδισμό του κτιρίου της Βουλής κι αυτή σκέφτεται: «Μήπως η αποψινή βραδιά ισοδυναμεί με τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ σε ό,τι αφορά τα απομεινάρια της τουρκικής δημοκρατίας και της χώρας μου;»
Ωστόσο, σύντομα πολλοί πολίτες σκέφτονται πως αυτά που βλέπουν στις οθόνες των τηλεοράσεών τους δεν είναι καθόλου φυσιολογικά, διότι «η πρόσφατη ιστορία της Τουρκίας μάς έχει διδάξει ότι η πρώτη κίνηση του στρατού στο πλαίσιο ενός πραξικοπήματος είναι να θέσει τους πολιτικούς υπό κράτηση και να κλείσει τις ειδησεογραφικές πηγές». Αυτό όμως δεν έγινε, άρα…
Άρα όσα συνέβησαν ήταν ύποπτα. Η συγγραφέας σημειώνει πως από την ίδρυση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ, το 1923, ο στρατός αποτελούσε παραδοσιακά τον θεσμό που ενέπνεε στη χώρα τον μεγαλύτερο σεβασμό, αν όχι τον μεγαλύτερο φόβο. Στο πραξικόπημα του 1980, εκείνοι που αντισταθήκαν ήταν οι αριστεροί, οι οποίοι φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν. Τώρα, προσθέτει, τα πράγματα άλλαξαν: ο όχλος που κλήθηκε από τον Ερντογάν βγήκε στους δρόμους και ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου νεαρούς στρατιώτες.
Επίσης, συνέβη και κάτι άλλο πρωτοφανές: από όλους τους μιναρέδες της χώρας ακούστηκε η ειδική μεταθανάτιος προσευχή, που ο τόνος της προκαλεί ανατριχίλα. Μετά ακούστηκαν μεγαλόφωνες ανακοινώσεις που καλούσαν τον κόσμο στο όνομα του Θεού να σώσει τον πρόεδρο, τη δημοκρατία και το έθνος. «Η μελωδία του θανάτου» μοιράστηκε τώρα στον ουρανό με τα πολεμικά αεροπλάνα, τα «παραληρηματικά Αλλάχου ακμπάρ των οπαδών του Ερντογάν και τις κραυγές των στρατιωτών που ζητούσαν βοήθεια».
«Σήμερα, σχεδόν ο μισός κόσμος ζει υπό την εξουσία πολιτικών ηγετών που θυμίζουν “νονούς”, τους οποίους πολλοί στηρίζουν ειλικρινά και τους ψηφίζουν…»
Η συγγραφέας θυμήθηκε ένα ποίημα από το οποίο άρχισαν όλα: «Οι μιναρέδες είναι οι ξιφολόγχες μας,/ οι τρούλοι τα κράνη μας,/ τα τζαμιά οι στρατιώτες μας…» Αυτό το είχε απαγγείλει ο Ερντογάν σε μια δημόσια εκδήλωση το 1999, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και να φυλακιστεί για τέσσερις μήνες για «υποδαύλιση θρησκευτικού μίσους». Είχε για λίγο μετατραπεί σε μάρτυρα της δημοκρατίας και κατόπιν ο ίδιος μεταλλάχθηκε σε ανελέητο ηγέτη.
Δεκαεφτά χρόνια αργότερα, το ποίημα του παράξενου πολιτικού με τις υπερφίαλες φιλοδοξίες ηχεί σαν «αυτοεκπληρούμενη προφητεία, σαν υπόσχεση που τηρήθηκε με τίμημα μια ολόκληρη χώρα».
Και μετά, όλα τα κανάλια και τα τρολ της κυβέρνησης παρουσίασαν τα γεγονότα που ο λαός είδε στις μικρές οθόνες του σπιτιού του ως εξής: «Χάρη στο κάλεσμα του Ερντογάν, ο λαός έσωσε τη δημοκρατία μας». Η αλλαγή στη θέαση των πραγμάτων είναι τρομακτική. Έπειτα από τόσα χρόνια υπό τη διακυβέρνηση του κόμματος ΑΚΡ, του κόμματος που κυβερνάει, η λατρεία για τον στρατό έχει προφανώς αντικατασταθεί από θρησκευτική αφοσίωση στον Ερντογάν, εκτιμά η συγγραφέας.
Οι Τούρκοι βλέπουν το πρόσωπο και το όνομά του να μετατρέπονται στο έμβλημα της νέας Τουρκίας. Κι η συγγραφέας εξομολογείται πως, αφού εδώ και καιρό συγκαταλέγεται στους επικριτές του καθεστώτος Ερντογάν, όσο πλησιάζει η «Νύχτα των Κρυστάλλων» (αναφορά στο άγριο περιστατικό που οδήγησε τον Χίτλερ στην εξουσία), «αντιλαμβάνομαι όλο και πιο ξεκάθαρα ότι αυτή η νέα δημοκρατία δεν χωράει ανθρώπους σαν μένα». Τα γεγονότα που αφηγείται σαν πολιτικό θρίλερ την ωθούν να αναρωτηθεί: «Πώς και γιατί ένας αδίστακτος λαϊκιστής και ο διογκούμενος συρφετός των οπαδών του κατάφεραν τελικά να απαλλαγούν από το δημοκρατικό πολίτευμα στην Τουρκία τη νύχτα της 15ης Ιουλίου 2016 είναι μια μεγάλη και περίπλοκη ιστορία. Σκοπός αυτού του βιβλίου δεν είναι να διηγηθεί πώς χάσαμε τη δημοκρατία μας, αλλά να αποτελέσει μια απόπειρα να αντληθούν διδάγματα από όλη αυτή τη διαδικασία προς όφελος του υπόλοιπου κόσμου».
Κι αν όλα αυτά τα εξαιρετικά τα διαβάσαμε στον πρόλογο του βιβλίου, μπορούμε να πούμε πως η συνέχεια, το κυρίως πιάτο, είναι συγκλονιστικότερη. Τώρα η συγγραφέας θα μιλήσει για τον Ντόναλντ Τραμπ και πώς η εκλογή του ως προέδρου των ΗΠΑ αιφνιδίασε τους πολιτικούς αναλυτές, για τον Ούγγρο πολιτικό ηγέτη Βίκτορ Ορμπάν, αλλά και για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τον πρόεδρο της Ρωσίας: κι οι τρεις απαιτούσαν σεβασμό στις αποφάσεις τους, λέξη που ακούγεται από τον δον Κορλεόνε στην ταινία του Κόπολα Ο Νονός.
«Ιδού όμως πώς συνεχίζεται η αλυσίδα των εξελίξεων όταν ο σεβασμός μετατρέπεται σε πολιτικό εμπόρευμα», γράφει η συγγραφέας που παραθέτει σκηνές, διαλόγους και επεισόδια που έχει βιώσει σε διάφορες χώρες. Και προσθέτει πως ο Ερντογάν, αφού κατάφερε να επιτύχει την απόδοση σεβασμού, ανέβασε ψηλότερα τον πήχη προειδοποιώντας σχεδόν τους πάντες, από τους Ευρωπαίους πολιτικούς μέχρι τα πολιτικά πρόσωπα στις τουρκικές πόλεις, πως είναι υποχρεωμένοι να γνωρίζουν τα όριά τους.
Το βιβλίο τελειώνει με μια επισήμανση: «Σήμερα, σχεδόν ο μισός κόσμος ζει υπό την εξουσία πολιτικών ηγετών που θυμίζουν “νονούς”, τους οποίους πολλοί στηρίζουν ειλικρινά και τους ψηφίζουν…» Η συγγραφέας προσθέτει μια φράση του Σπινόζα που αφορά τις μάζες: «διαλαλούν τα θλιβερά πάθη τους και παλεύουν για τη σκλαβιά τους σαν να επρόκειτο για τη σωτηρία τους». Κι ύστερα γράφει πως θα πάει σε ένα ελληνικό νησί, απέναντι από τη Σμύρνη, τη γενέτειρά της, για να δει την πατρίδα της, γιατί δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Θλιβερό, πράγματι…
Πώς χάνεται μια πατρίδα
Τα 7 βήματα από τη Δημοκρατία στη Δικτατορία
Ece Temelkuran
Μετάφραση: Νίκος Ρούσσος
Διόπτρα
σ. 248
ISBN: 978-960-653-024-1
Τιμή: 14,35€
