Ευάγγελος Λιβιεράτος: «Tablas Mexicanas: Στο άγνωστο χαρτοβασίλειο»
Το πρώτο πράγμα που έκανε ο θεός είναι το μακρινό ταξίδι
Γιώργος Σεφέρης
Για να κάνεις το μακρινό ταξίδι πρέπει να έχεις χάρτη, θεοδόλιχους, εξάντες, πετροκαλαμήθρες και προορισμό. Ο Χριστόφορος Κολόμβος κοιτούσε τα άστρα, οι παλιοί αστρολόγοι-αστρονόμοι επίσης και οι τρεις Μάγοι το ίδιο. Όλοι τελικά βρήκαν τον δρόμο, είτε είχαν χάρτη στην τσέπη τους είτε διάβαζαν τον ουρανό. Ο André Breton μιλάει για «une vοie carrossable vous conduit au bord d’Inconnu» (μια αμαξιτή οδός σάς οδηγεί στην άκρη του αγνώστου) και αυτήν αναζητεί ο οδοιπόρος και θαλασσοπόρος με τη βοήθεια πάντα ενός χάρτη.
Ο Δημήτρης Καλοκύρης, που προλογίζει το βιβλίο του Ευάγγελου Λιβιεράτου με τον τίτλο Tablas Mexicanas, λέει ότι «το πρώτο πράγμα που κατέγραψε ο άνθρωπος ήταν ένας χάρτης» (δεν είναι τυχαίο ότι κρατάει το δοιάκι του περιοδικού Χάρτης) και από εκείνον τον πρώτο χάρτη προέκυψαν σχέδια επί χάρτου, για να ολοκληρώσουμε την εικόνα του κόσμου. Ήταν η ώρα η επιστήμη να ασχοληθεί με τους χάρτες, διότι πέρα από την απόλαυση μπορεί να προκύψει και κάτι χρήσιμο… όπως και από το σεξ, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που το κάνουμε, λέει ο θεωρητικός φυσικός Ρίτσαρντ Φάινμαν και μας το υπενθυμίζει ο Καλοκύρης. Και ο χαρτογράφος ενδιαφέρεται για τις διαδρομές, ο φιλότεχνος για την αισθητική ενός χάρτη και ο καλλιτέχνης για την ουτοπική ενόραση (Τι χάρτη είχε ο Οδυσσέας όταν τον κατέβασε ο Όμηρος στον Άδη και τι χάρτη έφτιαξε ο Δάντης όταν κατέβηκε στην Κόλαση; Πόσοι κύκλοι, πόσοι γύροι και πόσοι οι κολασμένοι;).
Ο συγγραφέας, λοιπόν, Ευάγγελος Λιβιεράτος, που συνεργάζεται με το περιοδικό Λόγου και Τέχνης, ομότιμος καθηγητής στο ΑΠΘ, επίτιμος εταίρος της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης, καθηγητής Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας στην Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, Διδάκτωρ του ΕΜΠ και του Πανεπιστημίου της Ουψάλας και «χαρτογραφημένος» σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου, με τη γλωσσική του γλαφυρότητα, το διεθνές κύρος του και τον κρυμμένο ποιητή μέσα του (αυτό το διέκρινε ο Καλοκύρης και δεν το χαρτογράφησε ο Λιβιεράτος), ανέλαβε να μας μιλήσει για χάρτες. Για χάρτες στους οποίους εμπλέκονται οι επιστήμες, το ωραίο και το χρήσιμο. Αλλά εδώ αναφέρεται και ο Ουμπέρτο Έκο, ένας σύγχρονος χαρτοτέχνης (που μπήκε και βγήκε στον λαβύρινθο με το μυαλό), γιατί ο Έκο, και όχι μόνο αυτός, μας φανερώνει ότι «η Τέχνη είναι ο τρόπος να αποδίδεις τα πράγματα έτσι ώστε να σχηματίζουν νέα συμφραζόμενα».
Τι κινεί την ανάγκη για έναν χάρτη; Πρωτίστως, οι αγορές ανά τους αιώνες καθόριζαν την αξία των χαρτών. Η ύπαρξη ενός χάρτη δείχνει και το επίπεδο εξέλιξης μιας κοινωνίας, την επιθυμία του ανθρώπου να υπερβεί τα όρια του κόσμου του και να βρει πόρους επιβίωσης.
Το ταξίδι στους χάρτες και με τους χάρτες, στον χρόνο και στον κόσμο είναι υπέροχο στον υπερθετικό βαθμό.
Οι χάρτες είναι οι κλίμακες και εδώ παρεμβαίνει ο Μπόρχες για να μας διαφωτίσει πόσο χαρτί θα χρειαζόταν να χαρτογραφηθεί μια αυτοκρατορία χωρίς την κλίμακα. Το παράδειγμα μας το παρέχει ο Στρεψιάδης στις Νεφέλες, όταν βλέπει τη Σπάρτη πολύ κοντά στην Αθήνα και ζητά αυτομάτως την απομάκρυνσή της (θα πρόσθετα εδώ και τον Καραγκιόζη, ο οποίος λέει ότι το χωριό του είναι πολύ μεγάλο και δεν το χωράει ο χάρτης ή ότι είναι μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο που βλέπει στον χάρτη). Αυτή είναι η κλίμακα. Ο συγγραφέας θα μας μιλήσει για τους χάρτες ακριβείας, για τους άλλους που συνδέονται με την αγάπη, τον έρωτα και την αναδίφηση στους παλιούς χάρτες, για τα οικονομικά συμφέροντα στη Μεσόγειο τον καιρό της ανθηρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, για τα ταξίδια στους ωκεανούς τον 15ο αιώνα και αργότερα τον 17ο, για τους τρεις συλλεκτισμούς εκ των οποίων ο ένας είναι «ο καλός», όπως στην τανία Ο καλός ο κακός και ο άσχημος (μουσική του Ένιο Μορικόνε), όπου οι τρεις μονομαχούν και νικάει ο καλός – στην περίπτωσή μας ο «χαρτογραφικός συλλεκτισμός» αφορά την απόλαυση.
Στη Γαλλία ιδρύθηκε η Ακαδημία των Επιστημών με αντικείμενο, μεταξύ άλλων, και τη βελτίωση των χαρτών. Δεν θα μπορούσα να μη σχολιάσω τον τίτλο Το Όνομα του Χάρτη, όπως λέμε Το Όνομα του Ρόδου, που μας οδηγεί στις «φανταστικές γεωγραφίες του Έκο», όπου και οι ψευδαισθήσεις μπορούν να φτιάξουν μια πραγματικότητα (ας μην ξεχνάμε πως οι φανταστικές αλήθειες δεν φθείρονται και ενώ το φεγγάρι του Άρμστρονγκ μπορεί να σβήσει κάποτε της Σαπφώς ποτέ, λέει ο Ελύτης). Το βασίλειό του για ένα άλογο, έδινε ο Ριχάρδος Γ’, αλλά τελικά έχασε και το κεφάλι του και το βασίλειό του, ενώ ο Λουδοβίκος ΙΔ’, που άκουσε τον επί των Οικονομικών του, Κολμπέρ, και έφερε στο Παρίσι όλους τους σπουδαίους και τρανούς επί των χαρτών, έσβησε ως «βασιλιάς Ήλιος» όταν είδε ότι με τους επιστημονικότερους χάρτες η χώρα του ήταν μικρότερη από ό,τι ήξερε…
Στη συνέχεια του βιβλίου θα δούμε τη σημασία που έχει μια ακτογραμμή, τις γωνιακές διευθύνσεις των ανέμων, τη σημασία των μεσημβρινών για τον προσδιορισμό του γεωγραφικού μήκους και των παραλλήλων για τον προσδιορισμό του γεωγραφικού πλάτους, κι έτσι μαθαίνουμε πως στις Αζόρες είναι ο μεσημβρινός των Μακάρων Νήσων και πώς οι ισχυροί –Πορτογάλοι και Ισπανοί– χώρισαν τη θάλασσα σε χρυσοφόρα και μη και πώς επήλθε μετά η ανατροπή.
Ο Αλέξανδρος Νικολάου Μαυροκορδάτος (εγγονός του άλλου Μαυροκορδάτου, του 1821) μας έδωσε το περίφημο σύγγραμμά του, το πρώτο στα ελληνικά, το 1888, για την κτηματογράφηση και χαρτογράφηση της χώρας, άξιο θαυμασμού από έναν ανθυπολοχαγό του πεζικού στα 25 του χρόνια. Ο Εύξεινος, η Μεσόγειος και ο Νείλος σε σχήμα «Τ» χωρίζουν τις τρεις ηπείρους και κάνουν τον Εύξεινο συνέχεια του Ατλαντικού! Μια γελοιογραφία οδηγεί σε 
πολιτικά υπονοούμενα, όταν τρεις ισχυροί βασιλείς πάνω από έναν χάρτη ετοιμάζονται να μοιράσουν το «γλύκισμα των Βασιλέων». Στην Αγγλία ένας νεαρός γιατρός βρίσκει μέσω του χάρτη, που έφτιαξε, πού οφείλεται η χολέρα και πώς μεταδίδεται. Ο χάρτης είναι οπτικό εργαλείο (εποπτικό μέσο, αλλιώς) και το «οπτικό προηγείται του προφορικού». Εμείς, πάντως, αν και είμαστε του αναγνωστικού εργαλείου –του βιβλίου–, απολαμβάνουμε το υπέροχο αυτό δημιούργημα, που με χιούμορ και γοητεία μάς ωθεί σιγά σιγά και μας προετοιμάζει να βυθιστούμε υπέροχα στο χάος του Μπόρχες, του Έκο, των ωκεανών, των μεσημβρινών και των παραλλήλων, στις πλούσιες και πρωτότυπες πληροφορίες ειδικού ενδιαφέροντος και για τον απαιτητικό αναγνώστη. Το ταξίδι στους χάρτες και με τους χάρτες, στον χρόνο και στον κόσμο είναι υπέροχο στον υπερθετικό βαθμό.
Tablas Mexicanas: Στο άγνωστο χαρτοβασίλειο
Ευάγγελος Λιβιεράτος
Εκδόσεις Ζήτη
σ. 80
ISBN: 978-960-456-558-0
Τιμή: 6,00€
