Ιουλίτα Ηλιοπούλου (ανθολόγηση-επιμέλεια): «Η Ελλάδα του Ελύτη»
ΓΙΑ ΜΕΝΑ, ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ η δική μου. Δεν είναι η Ελλάδα η τρέχουσα…
Της πατρίδας μου πάλι * ομοιώθηκα
Μες στις πέτρες άνθισα * και μεγάλωσα
Εφέτος, που εορτάζουμε τη μεγάλη επέτειο των 200 χρόνων, ανάμεσα σε όλα τα αξιολογότατα που έχουν κυκλοφορηθεί, το βιβλίο του Ελύτη κρατά την πρώτη θέση ανάμεσα στα πρώτα. Ο Ελύτης δεν περίμενε καμία επέτειο για να εκφράσει την αγάπη και τον θαυμασμό του στην Ελλάδα. Ο Ελύτης την Ελλάδα την εόρταζε με κάθε λέξη, φράση, στίχο του. Η αγάπη του γι’ αυτήν άρχισε όταν ήταν ακόμα παιδί, συνεχίστηκε όταν μεγάλωσε, έγινε άντρας ώριμος, άσπρισαν τα μαλλιά του κι εκείνος την κοίταζε ή κρυφοκοίταζε σαν παράδεισο που ήταν η Ελλάδα και ήθελε να μπει μέσα, παραβιάζοντας απαγορεύσεις και όρια. Ποιητής.
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ποιήτρια επίσης, στον απολύτως διερευνητικό και μεστό Πρόλογό της θεωρεί την επέτειο των 200 χρόνων ευκαιρία μελέτης, αναλογισμού, λογισμού και ονείρου, επαναπροσδιορισμού των όρων, επανεκτίμησης γεγονότων και πράξεων. Τονίζει τη διεισδυτική σκέψη του ποιητή, την επίμονη έρευνα στις ρίζες των εννοιών (αν περπατήσουμε τις έννοιες στο βάθος θα βγούμε σε ένα ξέφωτο…), με την άμεση γλώσσα την καθημερινή ή με την προσωπική ποιητική γραμματική του, μας λέει. Ο Ελύτης ανασκάπτει ιδεολογικά εδάφη, οικεία αλλά και γεμάτα άγνωστους θησαυρούς. Ωστόσο, δεν είναι μόνο η Ελλάδα αυτή που βλέπει και κατοικεί, αλλά και η άλλη που «προϋπάρχει μέσα του και που, αν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ολίγον ενδιαφέρει». Η πραγματικότητα θα ακολουθήσει, προηγουμένως όμως «είναι ανάγκη να πλασθεί απ’ τη σκέψη» κι εδώ θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης: Μήπως πίσω από αυτή τη φράση κρύβεται ένας Πλάτων και μια ιδέα του;
Είναι αυτή «Η Ελλάδα η δεύτερη του απάνω κόσμου», μία «υλικοπνευματική οντότητα», η απέραντη στον χρόνο, η ελάχιστη στον χώρο που «αχρηστεύει την αξία του αριθμού». Ανεκτίμητος ο ποιητικός του λόγος, εξαιρετικά πολύτιμος ο πεζός, μες στον οποίο «διαμορφώνει μιαν άλλου είδους πατριδογνωσία, όπου η αποκάλυψη υποκαθιστά την περιγραφή».
Η Ηλιοπούλου με τον Πρόλογό της δείχνει στον αναγνώστη τι πρέπει να προσέξει, πώς να μην πέσει στις παγίδες της επιφάνειας, τον κεντρίζει να διεισδύσει και εκείνος στην ποιητική ιδέα και να ανακαλύψει την κρυμμένη αλήθεια της, τον βάζει, τέλος, στον πειρασμό να περιμένει πάντα κάτι παραπάνω από ό,τι βλέπει. Να σκέφτεται ποιητικά ακόμα και όταν ο ποιητής τού μιλά πεζά, γιατί ο Ελύτης ποτέ δεν μιλά πεζά έστω και αν μας δίνει δοκίμια, συνεντεύξεις και κουβέντες καθημερινές. Ο Ελύτης είναι πάντα πολλά σκαλοπάτια πάνω από τα φαινομενικώς καθημερινά. Ή καλύτερα, μέσα και από τα καθημερινά βγάζει τα αιώνια και θαυμαστά. Έχει έναν τρόπο να μας ξαφνιάζει με την αστραφτερή του γλώσσα, γλώσσα ελληνική αλλά «άτριφτη», «άσπιλη, αμόλυντη, άφθορη, άχραντη», σαν Παναγία δηλαδή και όπως της απηύθυνε το Χαίρε στο Άξιον Εστί, μια γλώσσα που την επέλεξε έτσι για να αναδεικνύει το θαύμα.
Η Ηλιοπούλου χώρισε το υλικό της σε επτά ενότητες. Αριθμός με συμβολισμό. Και με κλιμάκωση από τα πρώτα και πιο σημαντικά στα άλλα. Πρώτη πρώτη η Ελλάδα (ο τόπος, ο Παράδεισος, σαν ωραία γυναίκα επιθυμητή), μετά η ελληνική ιστορία (τα Πάθη), έπειτα η ελληνική γλώσσα (που θα τα καταγράψει και θα τα μνημειώσει), η ελληνική θάλασσα – Αιγαίο (η κληρονόμος του ελληνικού πολιτισμού), ακολουθεί η ελληνική φύση (αλλά θέλει να ξέρεις να της αφαιρέσεις την αγκίδα της), η ελληνική τέχνη (που βρήκε τα όπλα να αναπαραστήσει ό,τι συλλαμβάνει το μάτι και ό,τι επεξεργάζεται ο νους) και, τέλος, η ελληνική πραγματικότητα που δεν είναι άμοιρη μαγείας (αρκεί να μάθεις να προφέρεις σωστά την πραγματικότητα).
Ο Ελύτης έζησε το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα. Βίωσε την ιστορία, αγάπησε την Ελλάδα για την οποία παρατηρεί: «Η Ελλάδα είναι μία συγκεκριμένη αίσθηση – θ’ άξιζε να βρεθεί γι’ αυτήν ένα γραμμικό σύμβολο», «ένιωσα να είμαι Έλληνας […] οργανικά, ψυχολογικά, αισθησιακά, ακατανίκητα».
Ο Ελύτης την Ελλάδα την εόρταζε με κάθε λέξη, φράση, στίχο του.
Nous de l’avenir pour un petit moment pensons au passé, είπε ο Πολ Ελιάρ και ο Ελύτης τον ανθολογεί στα Ανοιχτά Χαρτιά. Με άλλα λόγια, του Ελύτη, αυτή τη φορά, ας συλλογιστούμε «τους κόσμους που υπερασπιστήκαμε, τους κόσμους που πολεμήσαμε κι ας μην διστάσουμε ν’ αναλάβουμε για μια μικρή στιγμή τον απολογισμό των προσπαθειών μας».
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου θα κλείσει τον υπέροχο Πρόλογό της με τα λόγια του ποιητή «για μια σημερινή προτροπή συλλογισμού, αναστοχασμού […] των διακοσίων χρόνων του νέου ελληνισμού, αλλά και των χιλιετιών της διαρκούς Ελλάδας, όχι τόσο για να εορτάσουμε, όσο για να συνδεθούμε με ένα μέλλον που και από μας εξαρτάται η σημασία του, και που τις πολλαπλές δυνατότητές του ανέδειξε συστηματικά ο λόγος του Ελύτη».
Η φωτογραφία του ποιητή στην αμέσως επόμενη σελίδα, η ίδια με αυτήν του εξωφύλλου, μας δίνει την εικόνα του συλλογιζόμενου με τα μάτια στο μέλλον ή καλύτερα, με τα δικά του λόγια: «ένα βλέμμα που δε σταματάει επάνω σου, μόνο τραβάει πέρα…», το λέει και εννοεί τους θεούς της Ελλάδας.
Και μετά ακολουθούν τα αποσπάσματα από τα κείμενα. Επιλεγμένα για να συνδέουν πάντα σαν ουράνιο τόξο τις άκρες του χρόνου πριν και μετά.
Ω ΝΑΙ! ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟ πράγμα να ’χεις τους αιώνες με το μέρος σου…
ΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΒΑΘΜΟ «πατριώτης», αγάπησα στον μέγιστο βαθμό την Ελλάδα…
Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΧΩ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ […] είναι μία συγκεκριμένη αίσθηση – θ’ άξιζε να βρεθεί γι’ αυτήν ένα γραμμικό σύμβολο…
Η ΕΛΛΑΔΑ, ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ ΜΟΥ εστάθηκε θάμβος…
ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ στην Ελλάδα είναι ένα και το ίδιο πράγμα…
Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΡΥΣΗ ΧΩΡΑ της λιγοσύνης …
ΣΤΗΝ ΟΛΙΓΗ ΕΛΛΑΔΑ που μας απέμεινε, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να δέεσαι στους θεούς σου. Ποιους θεούς; Ω, μα είναι πολλοί… Δυο μέτρα κάτω απ’ τη γης ή πάνω από τον πλαϊνό σου τοίχο τον γδαρμένο αγρυπνούν. Με σπασμένες μύτες, κομμένο τον έναν βραχίονα… κι ένα βλέμμα που δε σταματάει επάνω σου, μόνο τραβάει πέρα. Μοιάζουν συλλογισμένοι…
Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ μια «αίσθηση» […] βγαίνει από τη φυσική της πραγματικότητα… Είναι μια ιδέα μέσα εις το μέλλον εντυμένη με άπειρη δόξα… (Του Σολωμού που θα τον βρούμε παρακάτω…).
Τι μπορεί να ανθολογήσει κανείς από αυτόν τον θησαυρό-κήπο-παράδεισο, που θέλεις μέρες και μήνες και χρόνια να τον εξερευνήσεις και που τελειωμό δεν έχει;
Μια σύμπτυξη του ατέρμονος, επεχείρησε η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, μιαν ανάπτυξη του ακαριαίου ο Οδυσσέας Ελύτης, για να μας δώσουν και το μικρό και το μέγα σ’ αυτό το μικρό και μεγάλο βιβλίο.
Η Ελλάδα του Ελύτη
Ανθολόγηση – Επιμέλεια: Ιουλίτα Ηλιοπούλου
Ίκαρος
144 σελ.
ISBN 978-960-572-407-8
Τιμή €11,00
