Albert Camus: «Σημειωματάρια, Βιβλίο δεύτερο»
Η πανδημία του κορονοϊού που εδώ και μήνες ταλαιπωρεί τον πλανήτη, έφερε στην επικαιρότητα το εμβληματικό μυθιστόρημα του Αλμπέρ Καμί (1913-1960) Η πανούκλα. Για την Πανούκλα και πολλά άλλα ζητήματα, λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά, ο Καμί κρατούσε σημειώσεις στα Τετράδιά του, όπως τα αποκαλούσε, από το 1935 ως τον ξαφνικό θάνατό του σε τροχαίο. Οι πρώτες σημειώσεις, που γράφτηκαν την περίοδο 1935-1942, περιλήφθηκαν στο πρώτο βιβλίο της σειράς, Σημειωματάρια, Βιβλίο πρώτο, Μάρτιος 1935 –Φεβρουάριος 1942, ενώ εδώ διαβάζουμε εκείνες που γράφτηκαν από τον Ιανουάριο του 1942 ως τον Μάρτιο του 1951.
Η πρώτη σημείωση αφορά μια φράση του Νίτσε: «“Ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό”. Ναι, αλλά… Πόσο δύσκολο είναι να αναλογίζεσαι την ευτυχία… Το συντριπτικό βάρος όλων αυτών. Το καλύτερο είναι να σιωπήσεις για πάντα και να στραφείς προς τα υπόλοιπα».
Γίνεται φανερό πως ο Καμί μιλάει με τον εαυτό του, σε αυτόν απευθύνεται, αυτός είναι ο συνομιλητής του και κατά κάποιον τρόπο ο εξομολόγος του. Έτσι, διαβάζουμε στη συνέχεια: «Δίλημμα, σύμφωνα με τον Ζιντ: Να είσαι ηθικός, να είσαι ειλικρινής. Κι ακόμα: “Δεν υπάρχουν όμορφα πράγματα εκτός από εκείνα που υπαγορεύει η τρέλα και γράφει η λογική”».
Πολλές σκέψεις του συνδέονται με ζητήματα συμπεριφοράς, νοοτροπίας και ηθικής στάσης των ανθρώπων απέναντι στην κοινωνία: «Ο Γάλλος κράτησε τη συνήθεια και τις παραδόσεις της επανάστασης. Μόνο που του λείπουν τα κότσια: έγινε δημόσιος υπάλληλος, μικροαστός και μοδιστρούλα. Το μεγαλοφυές που κατάφερε είναι ότι έγινε νόμιμος επαναστάτης. Συνωμοτεί με τη συγκατάθεση της επίσημης εξουσίας. Ξαναφτιάχνει τον κόσμο δίχως να ξεκουνηθεί από την πολυθρόνα του».
Είναι εμφανές πως, προτού αρχίσει τη συγγραφική του σταδιοδρομία, ο Καμί είχε εντρυφήσει στη γαλλική και παγκόσμια λογοτεχνία. Μιλώντας για το αρχαίο δράμα, γράφει πως σε αυτό «την πληρώνει πάντοτε αυτό που έχει δίκιο. Ο Προμηθέας, ο Οιδίποδας, ο Ορέστης, κτλ. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Άλλωστε, όλοι καταλήγουν στην κόλαση, είτε δίκιο έχουν είτε άδικο. Δεν υπάρχει ούτε ανταμοιβή ούτε τιμωρία». Αναφερόμενος στους κλασικούς συγγραφείς, σημειώνει: «Κάποια πνεύματα νιώθουν έλξη για τη δικαιοσύνη και την παράλογη λειτουργία της. Ο Ζιντ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Μπαλζάκ, ο Κάφκα, ο Μαλρό, ο Μέλβιλ, κτλ. Να ψάξω για την εξήγηση».
Αυτές οι σκέψεις του Αλμπέρ Καμί, που σίγουρα όταν τις έγραφε δεν σκόπευε να τις δημοσιοποιήσει, αλλά ήταν προορισμένες γι’ αυτόν τον ίδιο, είναι πολύτιμες για όσους αγαπούμε το έργο του.
Ως γνωστόν, ο Καμί ήταν λάτρης των γυναικών, στις οποίες είχε επιτυχίες. Στα Σημειωματάρια μιλάει συχνά γι’ αυτές, πράγμα που σημαίνει πως τον απασχολούσε η συμπεριφορά τους. Έχοντας εντρυφήσει στην Οδύσσεια, θυμάται μια φράση που λέει ο Αγαμέμνονας στον Οδυσσέα: «Γι’ αυτό λοιπόν κι εσύ μην έχεις στη γυναίκα σου μεγάλη εμπιστοσύνη, να μην της φανερώνεις όλη σου τη σκέψη, ό,τι καλό γεννήσει ο νους σου». Και παρακάτω: «Η γυναίκα, έξω από τον έρωτα, είναι ανιαρή. Δεν ξέρει. Θα πρέπει να ζεις με μια και να σωπαίνεις. Ή να κοιμάσαι με όλες και να δημιουργείς. Το σπουδαιότερο είναι αλλού».
Για την Πανούκλα του γράφει: «Πανούκλα. Αδύνατον να ξεμπλέξω από αυτήν. Πολλά “απρόβλεπτα” τούτη τη φορά στη συγγραφή της, πρέπει να μένω φρικτά προσκολλημένος στην ιδέα». Για τον Ξένο του γράφει: «Τρία πρόσωπα εισχώρησαν στη σύνθεση του Ξένου: δύο άντρες (από τους οποίους εγώ είμαι ο ένας) και μια γυναίκα». Και για τα δύο βιβλία του γράφει: «Η Πανούκλα έχει ένα κοινωνικό και ένα μεταφυσικό νόημα. Είναι ακριβώς το ίδιο. Τούτο το διφορούμενο υπάρχει επίσης και στον Ξένο».
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σκέψεις του για τους συγγραφείς: «Ένας συγγραφέας δεν πρέπει να μιλάει για τις αμφιβολίες του μπροστά στο δημιούργημά του. Θα ήταν πολύ εύκολο να του απαντήσουμε: “Ποιος σας υποχρεώνει να δημιουργείτε; Αν αυτό είναι για σας τόσο συνεχές άγχος, γιατί το υπομένετε;” Οι αμφιβολίες είναι ό,τι πιο ενδόμυχο έχουμε. Να μη μιλώ ποτέ για τις αμφιβολίες μου – όποιες κι αν είναι». Και παρακάτω: «Το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθει ένας συγγραφέας είναι η τέχνη να μεταθέτει αυτό που αισθάνεται σ’ αυτό που θέλει να κάνει τους άλλους να αισθανθούν. Τις πρώτες φορές το πετυχαίνει, τυχαία. Ύστερα, όμως, το ταλέντο θα πρέπει να αντικαταστήσει το τυχαίο. Υπάρχει έτσι ένα μερίδιο τύχης στη ρίζα της ιδιοφυΐας».
Αυτές οι σκέψεις του Αλμπέρ Καμί, που σίγουρα όταν τις έγραφε δεν σκόπευε να τις δημοσιοποιήσει, αλλά ήταν προορισμένες γι’ αυτόν τον ίδιο, είναι πολύτιμες για όσους αγαπούμε το έργο του.
Κλείνοντας τούτο το σημείωμα, μπορούμε να θεωρήσουμε ως καταπληκτικές κάτι παράξενες σκέψεις του, που κατά κάποιον τρόπο προφήτεψαν τον άδικο θάνατό του σε τροχαίο δυστύχημα. Ιδού: «Ευχόμουν καμιά φορά τον βίαιο θάνατο – σαν έναν θάνατο όπου θα μας συγχωρούσαν τις κραυγές στο ξερίζωμα της ψυχής μας. Άλλες φορές ονειρευόμουν ένα τέλος μακρύ και συνεχώς διαυγές, για να μη λέμε τουλάχιστον ότι πιάστηκα εξ απροόπτου –κατά τη διάρκεια της απουσίας μου– για να ξέρω επιτέλους… Αλλά πνιγόμαστε μέσα στη γη».
Σημειωματάρια, Βιβλίο δεύτερο
Ιανουάριος 1942 – Μάρτιος 1951
Albert Camus
Μετάφραση: Νίκη Καρακίτσου-Dougé, Μαρία Κασαμπάλογου-Roblin
Επιμέλεια: Raymond Gay-Crosier
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 404
ISBN: 978-960-16-8452-9
Τιμή: 18,80€
