fbpx
Ανθούλα Δανιήλ: «Ψηφιδωτό, προ πάντων»

Ανθούλα Δανιήλ: «Ψηφιδωτό, προ πάντων»

Ποιο είναι αλήθεια το στοιχείο που συνδέει τα κείμενα (άλλα δημοσιευμένα ήδη και άλλα αδημοσίευτα) του βιβλίου της Ανθούλας Δανιήλ με τίτλο Ψηφιδωτό, προ πάντων, που μόλις κυκλοφόρησε σε φροντισμένη έκδοση από τις Εκδόσεις Νίκας; Ποιος είναι ο συνεκτικός ιστός που συνδέει τα δύο μέρη (Α’ και Β’) και τις οκτώ ενότητες[1] του βιβλίου;

Για τον αναγνώστη των κειμένων της Ανθούλας Δανιήλ, η απάντηση στο ερώτημα είναι εύλογη: Ό,τι συνέχει τη γραφή της Ανθούλας, ό,τι συντελεί στη γοητεία που εκπέμπει η δοκιμιογραφία της, είναι πάντα η Ποίηση· νοούμενη συχνότατα και με την ευρεία της έννοια, δηλαδή ως καλλιτεχνική έκφραση στο σύνολό της, μουσική ή εικαστική ή οποιαδήποτε άλλη οδηγεί στην Ομορφιά, την οποία διά βίου η συγγραφέας θεραπεύει.

Τα κείμενα λοιπόν του Ψηφιδωτού δικαιώνουν τον τίτλο του βιβλίου, καθώς αποτελούν μικρές ψηφίδες που στοιχειοθετούν την εικόνα ενός ιδιωτικού παραδείσου. Ο τίτλος λειτουργεί εξάλλου και ως υπόγειος διακειμενικός διάλογος με τον Οδυσσέα Ελύτη, αγαπημένο ποιητή της συγγραφέως, και πιο συγκεκριμένα με το ποίημά του «Ψαλμός και ψηφιδωτό για μιαν Άνοιξη στην Αθήνα» από τη συλλογή Ετεροθαλή. Όμως το βιβλίο της Δανιήλ δεν είναι μόνο ένα ψηφιδωτό. Μοιάζει επίσης με παλίμψηστο χειρόγραφο, σαν να ’χει, δηλαδή, γραφτεί πάνω σε λαμπρά αποστάγματα στίχων ή πάνω σε παλιές παρτιτούρες ερωτικών τραγουδιών που αγαπήσαμε.

Νοσταλγός ενός απολεσθέντος παραδείσου η Δανιήλ, τον ανασυνθέτει με υλικό τις λάμπουσες λέξεις των στίχων και τη δική της, λυρική κατ’ ουσίαν, φωνή. Οικοδέσποινα και σύνοικος λοιπόν των ποιητών στο βιβλίο η Ανθούλα, και εξέχουσα η παρουσία μειζόνων Νεοελλήνων ποιητών σ’ αυτό: του Σεφέρη, του Σολωμού, του Κάλβου, του Παλαμά, με προεξάρχουσα πάντοτε εκείνη του Οδυσσέα Ελύτη, ενώ δεν απουσιάζουν και εκπρόσωποι της χαμηλόφωνης ποίησης (ο Τέλλος Άγρας ή ο Λέσβιος Γιάννης Αλύτης-Βόμβας, το λησμονημένο έργο του οποίου εξετάζει με ξεχωριστή φιλολογική στοργή και μέριμνα). Παράλληλα, είναι διάσπαρτες οι ποικίλες διακειμενικές αναφορές στο σύνολο σχεδόν της αρχαίας ελληνικής γραμματείας – κυρίως στο αρχαίο δράμα και στην αρχαϊκή λυρική ποίηση (από τις μαινάδες των Βακχών του Ευριπίδη, στους μαγικούς Όρνιθες του Αριστοφάνη και ως τα φεγγάρια της Σαπφώς). Εντέλει, η Ανθούλα Δανιήλ επαληθεύει αυτό που είπε ο Μαλαρμέ: «Ο κόσμος φτιάχτηκε για να χωρέσει σε ένα ωραίο βιβλίο».

Όμως, παρά το δέος που αισθάνεται για τις εμβληματικές μορφές της Λογοτεχνίας μας, η Δανιήλ δεν κάνει διακρίσεις. Στα κείμενά της βασιλεύει μια ποιητική δημοκρατία χωρίς ίχνος αριστοκρατικής θεώρησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παραπέμπει συγχρόνως σε μείζονες αλλά και σε ελάσσονες. Μπορεί δηλαδή στην ίδια παράγραφο να συναντήσει κανείς έναν στίχο του Ελύτη, αλλά και μια στροφή από γνωστό λαϊκό τραγούδι. Το ασφαλές κριτήριο είναι πάντα η Ομορφιά. Εξάλλου η γραφή της Ανθούλας, αν ήταν μουσική, θα αποτελούνταν από μια συμφωνική ορχήστρα με αγαστή συνύπαρξη οργάνων από διαφορετικές εποχές και ποικίλα είδη: θα συνυπήρχαν η αρχαία βάρβιτος, τα κλασικά βιολιά, οι ηλεκτρικές κιθάρες, τα παραδοσιακά όργανα, σε μια, υπό τους ήχους κελαϊδισμών, πολυφωνική σύνθεση, που ωστόσο θα τη χαρακτήριζε ιδιότυπη αρμονία.

Στο Ψηφιδωτό της η Δανιήλ εμφανίζεται με διπλή ιδιότητα: της συγγραφέως και της αναγνώστριας. Με τη δεύτερη, μάλιστα, ιδιότητα μοιράζεται με τον αναγνώστη προσωπικές αναγνωστικές εμπειρίες, επενδυμένες με τον ενθουσιασμό της δικής της έντονα συγκινησιακής συμμετοχής. Έτσι, το Ψηφιδωτό, εκτός των άλλων, συμβάλλει σημαντικά στη διάδοση του ποιητικού λόγου, καθώς προσφέρει λαμπρά κοιτάσματα από τα ορυχεία των στίχων – όσα ξεχωρίζουν για την ποιητική τους δύναμη. Κατορθώνει, δηλαδή, η Ανθούλα να μετατρέψει την ιδιωτική ανάγνωση σε γενικευμένο και καθημερινό αισθητικό βίωμα.

Μοιάζει επίσης με παλίμψηστο χειρόγραφο, σαν να ’χει, δηλαδή, γραφτεί πάνω σε λαμπρά αποστάγματα στίχων ή πάνω σε παλιές παρτιτούρες ερωτικών τραγουδιών που αγαπήσαμε.

Στα αμιγώς αφηγηματικά κείμενα του Ψηφιδωτού, στις περιηγήσεις στο άστυ ή στους περιπάτους στα πάρκα και στις εξοχές, η φύση αντιμετωπίζεται σαν να έχει ψυχή και σαν να απαγγέλλει, στη δική της γλώσσα των πουλιών ή στο θρόισμα των φύλλων, στίχους:

«Με ανταμείβουν, όμως, η αμπαρόριζα, ο βασιλικός και ο δυόσμος που με το άρωμά τους γεμίζουν την απόσταση του ουρανού από τη γη, ενώ με γραπώνουν βίαια οι τριανταφυλλιές και η μπουκαμβίλια με τα αγκάθια τους. Κάρφωσε, αγκάθι, κάρφωσε βαθιά, είπε στο αγκάθι το αηδόνι και κείνο καρφώνει και ματώνει και βάφεται κόκκινο, από το αίμα του, το άσπρο, αναιμικό τριαντάφυλλο». (σ. 44)

Έτσι, στην αφήγηση μιας καθημερινής οικιακής ενασχόλησης, διοχετεύονται οι μνήμες από το συμβολικό παραμύθι του Όσκαρ Ουάιλντ, «Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο», με αποτέλεσμα να μετατραπεί, πάντοτε με τη μαγική επενέργεια του λόγου, ο κήπος του σπιτιού σε γωνιά παραδείσου.

Αλλά και στα δοκιμιακά της κείμενα η Ανθούλα απαλλάσσει τη γραφή της από την ακινησία ενός ακαδημαϊσμού και μιας στατικής κριτικογραφίας, εμφυσώντας σ’ αυτά τη μαγική πνοή της Ποίησης. Το ίδιο και στα επικαιρικής αφετηρίας κείμενα του βιβλίου στα οποία εγγράφεται –μεταξύ άλλων– και η έννοια για το μέλλον των ανθρωπίνων σχέσεων, όπως αυτές κινδυνεύει τελεσίδικα πια να τις διαμορφώσει η πανδημία.

Η Ανθούλα βγάζει βόλτα την ποίηση του κόσμου καθώς την παίρνει μαζί της σε μαγευτικούς αθηναϊκούς περιπάτους, στα μουσεία του Παρισιού ή σε εξαίσιες βραδιές πανσελήνου πλάι στη θάλασσα. Με τις λυρικές περιγραφές του αθηναϊκού τοπίου στο Ψηφιδωτό, όλες γραμμένες με ξεχωριστή στοργή για την Αθήνα, μια πόλη που έχει στερηθεί την αγάπη των κατοίκων της, συνεχίζει και ανανεώνει την παράδοση των παλιών αθηναιογράφων. Η αγάπη αυτή για την πόλη και τα μνημεία της εξάλλου αποτυπώνεται εμβληματικά και στο εξώφυλλο του βιβλίου με τον Παρθενώνα να υψώνεται περήφανος πάνω στον Ιερό Βράχο, αιώνιο μνημείο, συνυφασμένο, όπως επισημαίνει ο Πικιώνης, με την ταυτότητα της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η Ανθούλα ξορκίζει συνεχώς το κακό και την ασχήμια, όταν τα συναντά στο κλεινόν μας άστυ, με το μυστικό μιας εσωτερικής ομορφιάς, η οποία αποδεικνύεται νικηφόρα και παντοδύναμη. Συχνά ένας καταιγισμός συνειρμών εκπορευόμενων από ένα ελεύθερο πνεύμα, το οποίο ὅπου θέλει πνεῖ, δραπετεύει ολοένα από την ασχήμια για να εξάρει ό,τι είναι αληθινά ωραίο, ακόμα και όταν ενυπάρχει στο ελάχιστο:

«Στη γωνία δύο κάδοι συνήθως ξέχειλοι –ένας μπλε και ένας πράσινος–, αλλά αυτό το “αλλά” αλλάζει όλη την ατυχία της γωνίας. Μια τεράστια μουριά έχει κατεβάσει τα κλωνιά της τόσο ώστε σχεδόν σκεπάζει τους κάδους. Μας χαρίζει την ομορφιά της και τον ίσκιο της. Ο Θεός να βάλει το χέρι του να μη ξυπνήσει κανείς και αποφασίσει ότι τον εμποδίζει να παρκάρει. Πέρασα και για τα λίγα δευτερόλεπτα ένιωσα ότι ήμουν στον παράδεισο.» (σ. 197).

Το Ψηφιδωτό της Ανθούλας Δανιήλ διαθέτει ως συνδετική ουσία των ψηφίδων του τη βαθιά γνώση και τη μεγάλη αγάπη, που αγκαλιάζει τη διαχρονικότητα του ελληνικού πολιτισμού αλλά και την daniil anth2οικουμενικότητα του παγκόσμιου. Η Ανθούλα καταφέρνει να είναι πολίτης του τόπου και του κόσμου, κυρίως όμως ενός νοητού πνευματικού παραδείσου στον οποίο εγκάρδια φιλοξενεί τους αναγνώστες της.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Α’: Των Κήπων, Της Αθήνας, Της Μουσικής, Της Καραντίνας, Της Εικονικής Πραγματικότητας, και Β’: Ανταποκρίσεις-Συνομιλίες και Της Μυτιλήνης.

 

Ψηφιδωτό, προ πάντων
Ανθούλα Δανιήλ
Πρόλογος: Κωνσταντίνος Μπούρας
Νίκας
σ. 304
ISBN: 978-960-296-297-8
Τιμή: 17,00€
001 patakis eshop

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΔΙΑΦΟΡΑ
Anne Plantagenet: «Η μοναδική Μαρία Καζαρές»

Υπάρχει η νιότη. Υπάρχει το γήρας. Επέλεξα να γεράσω στο μεσουράνημά μου. Μαρία Καζαρές Βιβλίο-βιογραφία μιας σπουδαίας γυναίκας, που έζησε πλάι αλλά και στη σκιά του Αλμπέρ Καμύ. «Η φωνή της είναι σκοτεινή,...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΔΙΑΦΟΡΑ
«Προσωπικό αρχείο αρχηγού ΕΔΕΣ στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα (περιόδου 1942-1944)»

Ο Ναπολέων Ζέρβας (Άρτα, 1891 – Αθήνα, 1957), στρατιωτικός, κινηματίας, ιδρυτής-αρχηγός του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ) και πολιτικός, υπήρξε ένα από τα πλέον συζητημένα πρόσωπα του 20ού...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΔΙΑΦΟΡΑ
Κατερίνα Τσιρίδου – Τάσος Κακλαμάνης: «Μαρίκα Νίνου / Ευαγγελία Αταμιάν: “Σαν άστρο εβασίλεψα”»

Είναι ένα βιβλίο με θέμα τη ζωή της Μαρίκας Νίνου, που συνέγραψαν η Κατερίνα Τσιρίδου και ο Τάσος Κακλαμάνης με τη βοήθεια της Ευαγγελίας Αγαπητού, μεγαλοπρεπές, τέτοιο που να αξίζει στη μεγάλη...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.