Γιώργος Βέης: «Εκεί»
Δεν υπάρχει εδώ ή εκεί. Η αιωνιότητα βρίσκεται μπροστά μας.
(Σεγκ Τσαν, Γ. Βέης, Ασία, Ασία, σελ.43)
Για να μπαίνει στη διαδικασία ο Σεγκ Τσαν να καταργήσει την απόσταση του εδώ από το Εκεί σημαίνει ότι στη μικροαντίληψη του χώρου, με τα κοινά μέτρα προφανώς, είναι εφικτή. Και η απόδειξη είναι ο συγκεκριμένος τίτλος του ένατου βιβλίου του είδους –Μαρτυρία– του πολυταξιδεμένου και πολυβραβευμένου πρέσβη και ποιητή Γιώργου Βέη. Και είναι αυτή μια κλασική εισαγωγή, η διπλή «επίσκεψη» σε έναν πρέσβη και έναν ποιητή ή απλώς η αναφορά της διπλής ιδιότητας, η οποία, όσο και αν είναι αναμενόμενη, είναι απαραίτητη, επειδή η μία ιδιότητα επηρεάζει την άλλη. Και η πλατιά βεντάλια χωρών, στις οποίες ως πρέσβης έζησε και ως συγγραφέας έγραψε, νιώθοντας βαθιά τη σάρκα, το αίμα και το πνεύμα των λαών που του έδωσαν το έναυσμα, ανοίγει.
Εκεί, λοιπόν. Πού Εκεί; Εκεί στο Βιετνάμ, στην Ινδονησία, στην Ιαπωνία, στην Κίνα, στο Καμερούν, στη Γερμανία. Δηλαδή Παντού, όπως έλεγε στο προπροηγούμενο βιβλίο του είδους, βραβευμένο με το Κρατικό Βραβείο 2016.
Κατ’ αρχάς, το όμορφο βιβλίο των Εκδόσεων Κέδρος μάς σταματά να θαυμάσουμε το λείο και απαλό εξώφυλλό του, κοσμημένο με μια σύνθεση που φιλοτέχνησε η Ξένια Τρύφων, πάνω σε έναν πίνακα της Κλάρας Πεκ-Βέη, όπου εικονίζεται μια ωραία κόρη, σαν γκέισα, με τα χρώματα του ροδάκινου και τα μάτια σεμνά χαμηλωμένα. Τα γράμματα του τίτλου –Εκεί– έχουν και αυτά κάτι από τη γεωμετρία της ιαπωνικής γραμμής. Σαν να αποβλέπουν σε μια οπτική εντύπωση και προσομοίωση της απωανατολίτικης γραμματοσειράς. Εκεί.
Το μότο του βιβλίου, ένα απόσπασμα από τον Φαίδρο του Πλάτωνα, μας προϊδεάζει θετικά για τα οφέλη του ταξιδιού: «Συμπάθα με, καλέ μου φίλε. Μου αρέσει να μαθαίνω· τα τοπία και τα δέντρα … δεν έχουν τίποτα να με διδάξουν, ενώ έχουν οι άνθρωποι μέσα στην πόλη. Εσύ όμως […] βρήκες το φάρμακο που θα με βγάλει έξω… κρατώντας μπροστά μου καλογραμμένα λόγια, μπορείς να με κάνεις να φέρω γύρω όλη την Αττική κι όπου αλλού θέλεις». Αυτό το «όπου αλλού» είναι ήδη στον ορίζοντα.
Ενότητα πρώτη, Βιετνάμ. Από το δικό της μότο απομονώνω τη φράση: «δεν έγραψα αυτά τα βιβλία απλά για να περιγράψω ένα τοπίο, αλλά για να παραμείνω μέρος του» (Ντανί Λεφεριέρ). Ιδού η αιτία που ο Γιώργος Βέης, αν και έχει αφυπηρετήσει από τον διπλωματικό κλάδο τόσον καιρό, κάθε βιβλίο του είναι μια επιστροφή Εκεί που με το ένα κομμάτι του εαυτού του έχει γίνει μέρος του, είναι το Hà/ποτάμι, που αρχίζει, επιστρέφει και ξεκινάει από την πρωτεύουσα, το Ανόι, Hà Nôi, και το Nôi που σημαίνει εντός. «Μικρός στοματικός άθλος» να το προφέρεις. Ένα όνομα που ονειρεύτηκε το 1831 ο βασιλιάς Μιν Μανγκ. Ο Βέης θα ασχοληθεί εκτενώς με την ανάσα στο Hà, που είναι η πρώτη συλλαβή στο έπος του Βιετνάμ, με τη σημασία του νερού για την πόλη. Η διορατική ματιά του συλλαμβάνει τέσσερις άντρες, σαν «αναπτυγμένο ιδεόγραμμα», σαν παλαίμαχους αθλητές ή σαν παλαιών χρόνων πολεμιστές που εξαφανίστηκαν στο δάσος κυνηγώντας τους εχθρούς, την ώρα που οι σύγχρονοι νέοι είναι βουτηγμένοι στη «φαντασίωση του Εποχικού», του έξω από το Ανόι Δυτικού κόσμου.
Η ιστορία της αποικιοκρατίας στα κτήρια της πόλης είναι αισθητή και αντιπαραβάλλεται στα τωρινά μικρά κουτάκια, που μοιάζουν σαν «ρυθμοί κουκλοθεάτρου σε μεγέθυνση». Το άγαλμα του Λένιν μιλάει για τον πολιτικό προσανατολισμό της χώρας, το πρόσωπο του καθισμένου στο παγκάκι Βιετναμέζου είναι σελίδα ιστορίας, από την οποία ο Βέης αναμεταδίδει φανερές και αφανείς εικόνες και σκέψεις που ξεσηκώνουν το νοητικό επιθήλιο, όπως το «τσάι από αγκινάρα» (να είναι άραγε μια έμμεση αναφορά στο τσάι του Προυστ και στο πώς κέντρισε το δικό του συγγραφικό επιθήλιο;).
Η Αριάδνη με τον μίτο της, αόρατη αλλά υπαρκτή, συνέχει το πάνω με το κάτω ημισφαίριο.
Διακόσια χιλιόμετρα από το Ανόι βρίσκεται το Hà Long Bay, ο κόλπος του Δράκου, με τα χίλια οχτακόσια νησιά που προστατεύονται από την UNESCO. Σύμφωνα με τον μύθο, ή ο Δράκος ξέρασε τα νησιά ή η Δράκαινα τα γέννησε. Κάτι από τον μύθο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας αχνοφέγγει εδώ, αλλά στον ελληνικό μύθο από τις πέτρες γεννήθηκαν άνθρωποι, ενώ από τον Δράκο ή τη Δράκαινα γεννήθηκαν πέτρες. Πάντως, σ’ αυτά τα σωτήρια νησιά, σ’ αυτές τις πέτρες, οι εχθρικοί στόλοι Κινέζων και Μογγόλων την έπαθαν, όπως οι Πέρσες στη Σαλαμίνα. Μερικά έχουν και ονόματα, τα περισσότερα δεν έχουν, δύο κατοικούνται και ένα το λένε Ποίημα. Πώς παρουσιάζει ο Βέης αυτό το θέαμα; «Επίμονη στίξη ενός απέραντου, ανοιχτού μηνύματος ναυτίλων ψαράδων». Θυμάμαι μια ανάλογη διατύπωση του Γιώργου Σεφέρη: τα νησιά σταθμοί στην απεραντοσύνη του πελάγου. Οι πέτρες αναδεικνύονται σε συντρόφους της έμπνευσης «μιας Φύσης Γλυπτικής… Ο χρόνος το αλάτι του σταλαγμίτη… πρόσωπο γυναίκας, χαίτη αλόγου».
Ινδονησία. Στο σπίτι του Ιάπωνα πρέσβη, ο Βέης βρίσκει τον ταλαντούχο καλλιτέχνη Νισιούρα Κιχασίρο να επιθεωρεί τα μελάνια του και τα πινέλα του. Ο λόγος για την καλλιγραφία θα δώσει στον δικό μας πρέσβη την ευκαιρία να αναπτύξει όλη την ιστορία του κεραμικού και της διακόσμησής του, να επισημάνει την «ιερότητα του σταματημένου χρόνου», still life, όση ώρα ο καλλιτέχνης επικεντρώνεται στο έργο του, σαν να λέμε περιμένει τη στιγμή που μια σκέψη οξεία, ουρανοκατέβατη θα του πιάσει το χέρι για να εγγράψει στον χώρο τη θαυματουργή πινελιά, η οποία θα αναδείξει την «αφθαρσία του εικαστικού ινδάλματος… γραφή μυσταγωγία».
Κάνω άλμα πίσω, πάω στο Τόκιο. Στην περιοχή Arisugawa, εκεί, ένα πυκνοφυτεμένο πάρκο μέσα στην τσιμεντένια υπερβολή δείχνει σαν να έγινε από αναγνωρισμένο έμπειρο τεχνίτη «ό,τι δηλαδή διέκρινε τους δασκάλους της ζωγραφικής με πενάκι» (Από το Τόκιο στο Χαρτούμ, σελ.89). Κάνοντας τις αναγκαίες συγκρίσεις, στεκόμαστε στην παρατήρηση του συγγραφέα για τη διάταξη των δέντρων του πάρκου, η οποία παραπέμπει στη σύνθεση ενός χαϊκού ή τάνκα. Κάπως έτσι παρομοιαζόταν και ένας αγώνας σούμο (Παντού, σελ.240). Σαν να λέμε πως Εκεί, που ο χώρος δόθηκε λίγος, ο άνθρωπος μεγαλούργησε σε μικρά κομψοτεχνήματα, κινήσεις, λόγια, πάρκα.
Και από το μίνιμαλ αντιστικτικά περνάμε στο εκ του αντιθέτου μάξιμουμ. Πρόκειται για το κεφάλι του Κέμπο Γουίβο στα νησιά του Δράκου. Το περίφημο κεφάλι χωρίς σώμα, ριζωμένο στο χώμα, στο χωριό Μπλαμπατού, όπου απολαμβάνει τον μύθο του πάνω από 1.100 χρόνια. Ένα καλοταϊσμένο παιδί που πολέμησε για την πατρίδα του, αγωνίστηκε για τους συμπολίτες του, θάφτηκε ζωντανό και αναστήθηκε και τώρα απολαμβάνει την αιώνια ζωή στον τετραγωνισμένο ασβεστόλιθό του. Πιο πέρα η Ντούργκα, θεά του θανάτου με τα έξι χέρια, και ακόμα πιο πέρα το παλάτι του 16ου αιώνα και οι ορχιδέες. Αφή, όραση, όσφρηση σε διέγερση.
Αν τώρα δείτε τους ανθρώπους ακίνητους, σχεδόν αδιάφορους από την παρουσία σας, μην ενοχληθείτε· είναι η Μέρα της Σιωπής, η πρώτη μέρα του Σάκα, του νέου έτους του Βισνού, του Μπράχμα και του Σίβα. Ούτε βεγγαλικά ούτε λόγια· βλέμματα μόνο, αμάτι λελουγκάν και αμάτι τζένι. Νηφάλιοι και με απόλυτη ησυχία περνούν την ημέρα τους, γιατί έτσι θα εξαφανιστούν τα κακά δαιμόνια. Αυτό Εκεί, γιατί εδώ στη χώρα μας τα τρομάζουμε με εκκωφαντικούς θορύβους. Το 2016 η Ημέρα της Σιωπής συνέπεσε με την έκλειψη ηλίου. Η φύση έκανε υπακοή και με τον τρόπο της επέβαλε σιωπή.
Μπάλι. Στο θέατρο Σκιών, «Τα πρόσωπα… θα τεθούν στην υπηρεσία των άψυχων ομοιωμάτων τους», ο χώρος μοιάζει «περίληψη του Θεάτρου της Επιδαύρου»· νοσταλγικά μια νότα ελληνική πάει κι έρχεται από εδώ Εκεί.
Τόκιο. Μια πόλη φυσικό ντεκόρ για φρίκη και θρίλερ και τουριστικό αξιοθέατο συγχρόνως για τους λάτρεις του vivere pericolosamente.
Ο αναγνώστης του Βέη είναι ο τυχερός που, χωρίς να κινηθεί από το σπίτι του, μαθαίνει όλα εκείνα που σαν τουρίστας δεν θα μάθαινε ποτέ.
Η ενενηντάχρονη Γιαγιόι Κουσάμα, διάσημη γλύπτρια και κήρυκας της Ειρήνης, μπήκε μόνη της στο ψυχιατρείο και βρήκε την ησυχία της, γιατί, όπως λέει και ο Βέης, μέσω του Νικαμούρα Φουμινόρι, η διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους δεν είναι μεγάλη, πιο μεγάλη είναι ανάμεσα στον άνθρωπο και στον πίθηκο. Η Γιαγιόι Κουσάμα άραγε ποιον από τους δύο φοβάται; Τα έργα της πάντως τα εκθέτει στη Νέα Υόρκη, στην Ουάσινγκτον και στο Λονδίνο και αντιστέκεται στη βαρβαρότητα από την αναπηρική καρέκλα της. Η εμμονή της είναι να δοξάσει το πουά, την κουκκίδα, το στίγμα της κατάθλιψης, να αναδείξει του Εγώ την αυθεντική καταγωγή.
Πάσχα στο Χονγκ Κονγκ, στον «Αρωματικό λιμένα», μοσχοβολάει το όνομά του στη γλώσσα του. Εκεί κοντά ο Άγιος Λουκάς, πιο πέρα η παρακείμενη οδός Χόλιγουντ, μετά ο ναός του Θεού της Λογοτεχνίας (Man) και του Θεού του Πολέμου (Mo). Πολυπολιτισμικός συμφυρμός καθ’ όλα νόμιμος. Μακριά Εκεί κανείς δεν ενοχλείται από την ετερότητα.
Στην ιερότητα του Αρωματικού Λιμένα ο Βέης με τον Οδυσσέα Ελύτη. Αποφαίνεται επί του Άξιον Εστί και του ποιητή «από στήθους»: Ποίημα με απόκρυφες ποιότητες. Ποιητής από εκείνους που «αποκρυπτογραφούνε το άσπιλο», πορεία προς τα άστρα ατομική αλλά και συλλογική, εθνική μοίρα.
Πεκίνο. «Η Όπερα του Πεκίνου […] δείκτης διαπολιτισμικού γίγνεσθαι της χώρας… Σινιάλα από το παρελθόν […] λέξεις σινιάλα του σώματος […] αλλεπάλληλες μονομαχίες του άγραφου δίκαιου και του όντως πολυμήχανου αδίκου». Έτσι και Εκεί, το θέατρο στηρίζεται στη σύγκρουση. Ο κύκλος κλείνει με το Καμερούν και το ποδόσφαιρο. Αναστροφή. Βερολίνο· μια γεύση από την Ευρώπη του σήμερα και η περιήγηση στον κόσμο του Εκεί τελείωσε.
Φυλλομετρώντας το βιβλίο, από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, βλέπουμε, στην κορυφή της σελίδας, μια ταινία με στίχους της Έμιλι Ντίκινσον: A letter is a joy of Earth/ it is denied the Gods, σαν μαρκίζα, η οποία μας ενημερώνει με το πανομοιότυπο τρέχον μήνυμα ότι έχουμε γράμμα της Κ. Δημουλά, του Α. Φωστιέρη, του Γ. Βαρβέρη, του Δ. Παπαδίτσα, του Γ. Μαρκόπουλου, του Α. Ίσαρη, του Θ. Νιάρχου, του Μ. Μαρκίδη, του Κλ. Κύρου, του Φ. Τερζάκη, του Μ. Μερακλή. Στο κομποσκοίνι του χρόνου, οι επιστολές δίνουν την ψευδαίσθηση της κατάργησης της απόστασης. Η Αριάδνη με τον μίτο της, αόρατη αλλά υπαρκτή, συνέχει το πάνω με το κάτω ημισφαίριο.
Ο Βέης, όσο ζει Εκεί, στην Άπω Ανατολή, φοράει το μπατίκ πουκάμισο· άδηλος υπαινιγμός πως τα σχήματα και τα χρώματα της χώρας είναι όχι πάνω στο ύφασμα αλλά στο δέρμα του και πιο μέσα, στην ψυχή του. Το πουκάμισο είναι το διαπιστευτήριο της εντοπιότητάς του ή αλλιώς της νοητής ενσωμάτωσής του στη χλωρίδα του τόπου, στην κατανόηση και αποδοχή της όποιας πρόκλησης του άλλου και διαφορετικού. Χωρίς αντίσταση και χωρίς πάθος στην κραυγαλέα ιδιαιτερότητα.
Άλλωστε, ύστερα από τόσα χρόνια σ’ αυτές τις χώρες έχει αφομοιώσει την ουσία της ηρεμίας, της κατανόησης και της υπομονής, όπως αποτυπώνεται και στη γραφή του. Πουθενά η λέξη του δεν υψώνει κεφάλι, πουθενά η γραμμή του ήχου δεν διεκδικεί μεγαλύτερο ντεσιμπέλ, πουθενά δεν παραβιάζει το ιχνογράφημα που θα άφηνε αν καλλιγραφούσε με του Νισιούρα Κιχασίρο το πινελάκι.
Τα τοπία, τα νησιά του Δράκου, οι γεύσεις, το τσάι με τζίντζερ και κανέλα, τα παράξενα ονόματα από τη θάλασσα των διαβασμάτων, νησίδες, «Η νεολαία είναι το Δισκοπότηρο της συνέχειας» (σελ.105).
Οι αναφορές του σε επιφανή πρόσωπα του επιστημονικού, του λογοτεχνικού και του καλλιτεχνικού χώρου, του πάνω και κάτω ημισφαιρίου της γης, είτε στο σώμα του κειμένου είτε στο μότο, οι ενσωματωμένες επιστολές και οι αφιερώσεις δείχνουν αφενός τον σεβασμό του στους φάρους του πνεύματος, αφετέρου την αγάπη και την εκτίμησή του στους φίλους και συνοδοιπόρους, τους οποίους τιμά με την αναφορά τους στο βιβλίο του.
Κατόπιν τούτου, το βιβλίο είναι ένα πολυεπίπεδο, πολυπολιτισμικό δημιούργημα, εντυπωσιακής δομής και πυκνότητας λόγου, υψίστης πληροφορητικότητας, λαμπερής σπάνιας λέξης, εξακτινωμένης σε ποικίλα πεδία της επιστήμης και της τέχνης της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας, όπου είχε την καλή τύχη να υπηρετήσει και να επικοινωνήσει και να γνωρίσει τη βαθύτερη ουσία ενός άλλου κόσμου. Ο 
αναγνώστης του Βέη είναι ο τυχερός που, χωρίς να κινηθεί από το σπίτι του, μαθαίνει όλα εκείνα που σαν τουρίστας δεν θα μάθαινε ποτέ. Γίνεται ένας επισκέπτης εξ αποστάσεως με καθοδηγημένη τη ματιά και τη σκέψη του στο καλό και στο ουσιώδες.
Τέλος, το βιβλίο κοσμούν ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες, αληθινά έργα τέχνης και οπτικό συμπλήρωμα στην ποιητική μαρτυρία του Γιώργου Βέη, πρέσβη, ποιητή, συγγραφέα.
Εκεί
Μαρτυρίες από το Βιετνάμ, την Ινδονησία, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Καμερούν, τη Γερμανία
Γιώργος Βέης
Κέδρος
320 σελ.
ISBN 978-960-04-5047-7
Τιμή €15,50
