Η περίπτωση του Πέτρου Στ. Μακρή-Στάικου μόνο τυχαία δεν μπορεί να θεωρηθεί. Γεννημένος το 1949, σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με μεταπτυχιακά στη Γερμανία και εργάστηκε ως δικηγόρος από το 1975 στο δικηγορικό γραφείο του Αλ. Λυκουρέζου. Καταγόμενος από καλές και ιστορικές οικογένειες των Αθηνών, θα μπορούσαμε να τον κατατάξουμε στην τάξη των μεγαλοαστών. Γεγονός που θα καθιστούσε «ύποπτη» την πρόθεση της συγγραφής των βιβλίων του. Φευ, όμως, τα ιστορικά στοιχεία που κι ο ίδιος παραθέτει από τη μια στο βιβλίο του σχετικά, αλλά και η απογοήτευση που δοκίμασε όταν βρέθηκε στα δικαστήρια για την αποκάλυψη του σκανδάλου του «γιουγκοσλάβικου καλαμποκιού», μας κάνουν να πιστέψουμε για το αντικειμενικό των προθέσεων και των γραπτών καταθέσεών του. Όπως ο ίδιος άλλωστε έχει γράψει και δηλώσει: «…όταν ήμουν στην ηλικία των 21 έκανα ένα σχέδιο με τέσσερις εφάμιλλους κύκλους. Στον πρώτο κύκλο ήμουν εγώ. Ο δεύτερος κύκλος αφορούσε τη βελτίωση του εαυτού μου. Στον τρίτο κύκλο είχα τοποθετήσει τη βοήθεια προς την οικογένειά μου. Και στον τέταρτο, τη βοήθεια στην πατρίδα μου. Αυτό ήταν το σκαρί της ζωής μου».

Ο λόγος γίνεται για το βιβλίο Κίτσος Μαλτέζος, Ο αγαπημένος των θεών σε β’ έκδοση αναθεωρημένη (2019), από τις Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Ο Κίτσος Μαλτέζος ήταν το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα, που εκδόθηκε πρώτη φορά το 2000 από τις Εκδόσεις Ωκεανίδα. Και όπως την πρώτη φορά έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και συγκλόνισε τα λιμνάζοντα νερά της σύγχρονης νεοελληνικής ιστοριογραφίας και έρευνας, το ίδιο συνέβη και με την αναθεωρημένη έκδοση, σε τέτοιο σημείο που οι καθ’ ύλην αρμόδιοι να κάνουν λόγο για τη δημιουργία σχολής περί τούτου.

Πρόκειται για μια βιογραφία –δοσμένη με αφηγηματική χάρη μυθιστορήματος– του Κίτσου Μαλτέζου (1921-1944), του τελευταίου απόγονου του στρατηγού Μακρυγιάννη, που εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ έπειτα από εντολή του ΕΑΜ Σπουδάζουσας διά χειρός αδελφών Κουρουνιώτη και με τη σύμπραξη πολλών άλλων, είτε ως βοηθητικών στελεχών είτε ως ηθικών αυτουργών. Τα ονόματα που θα βρείτε να παρελαύνουν στο βιβλίο με τη δράση τους θα σας εκπλήξουν τουλάχιστον. Αίφνης όμως δημιουργούνται κάποια ερωτήματα. Γιατί η επιλογή του Κίτσου Μαλτέζου και όχι κάποιου άλλου, από τους τόσους δολοφονημένους από την ΟΠΛΑ;

Τι δικαιώνει, λοιπόν, τον φόνο ενός φίλου καρδιακού από την παιδική ηλικία, παλιού συμμαθητή και νυν συμφοιτητή;

Ο Κίτσος Μαλτέζος ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα της εποχής, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Από πολύ μικρός φαινόταν πως θα γίνει κάτι πολύ μεγάλο – ίσως και ο μετέπειτα κυβερνήτης της Ελλάδας. Φαινόταν να προορίζεται για κάτι τέτοιο. Καταγόμενος από μεγαλοαστική τάξη της εποχής, τελευταίος απόγονος του Μακρυγιάννη, μεγάλωσε μακριά από τους γονείς του που είχαν χωρίσει, υπό τη σκέπη των παππούδων του –πανεπιστημιακός ο παππούς Μαλτέζος– που φρόντιζαν να υποδαυλίζουν με τον τρόπο τους αυτό το ιδιαίτερο της προσωπικότητας του νεαρού Κίτσου (η γιαγιά του τον αποκαλούσε από πολύ μικρή ηλικία «Κύριε υπουργέ»). Διάβαζε πολύ – ιστορία, φιλοσοφία, λογοτεχνία, ενώ έγραφε ποίηση και πεζά. Ιδιαίτερα αγαπητός στους συμμαθητές του, πάντα ο αρχηγός στα παιχνίδια στο Ζάππειο με συνομηλίκους από τα σημαντικότερα εκπαιδευτήρια της εποχής, εντάχθηκε στη Μεταξική ΕΟΝ ως μαθητής και αργότερα που εισήχθη στη Νομική Αθηνών στην ΕΠΟΝ και στον ΕΑΜ Σπουδάζουσας, μαζί με την πλειονότητα των μεγαλοαστών γόνων της εποχής. Η αποχώρησή του από την τελευταία οργάνωση σήμανε και την αρχή του τέλους του με τη δολοφονία του την 1η Φεβρουαρίου 1944, μόλις στα είκοσι τρία του χρόνια, μπροστά στο άγαλμα του Βύρωνα, στο κέντρο της Αθήνας, λίγα μέτρα από το σπίτι του, από παλιούς συμμαθητές, φίλους και νυν συμφοιτητές του, που είτε έδωσαν την εντολή είτε την οργάνωσαν είτε την εκτέλεσαν. Και κάπου εδώ γεννάται το έτερο σημαντικό ερώτημα: Τι ήταν εκείνο που ώθησε τους γόνους μεγαλοαστών να ενταχθούν στον ΕΑΜ Σπουδάζουσας, ήτοι στο ΚΚΕ, ενώ πρώτα είχαν περάσει από την ΕΟΝ του Μεταξά και ύστερα στην ΕΠΟΝ;

Η δικηγορική ιδιότητα βοήθησε πάρα πολύ τον συγγραφέα να γράψει ένα εξαιρετικό ιστορικό βιβλίο, με βάση αρχεία και μαρτυρίες από συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών εκείνης της περιόδου, που πρόλαβε να πάρει. Πέραν της βιογραφίας του Κίτσου Μαλτέζου, το βιβλίο αποτελεί μια εξαιρετική ανασύσταση της εποχής αυτής. Απαλλαγμένο από την όποια κλίση προς τη μια ή την άλλη κομματική μεριά, μας παραθέτει τα γεγονότα έτσι όπως ο ίδιος τα ανακάλυψε από αρχειακό υλικό και τα συνδύασε με τις συνεντεύξεις που πήρε, έτσι όπως ο ίδιος τα διάβασε από εκείνους που έγραψαν γι’ αυτά, προερχομένους από τη μια ή την άλλη μεριά. Διόλου τυχαίο πως από την πρώτη του κιόλας έκδοση το χαιρέτισαν εξέχουσες προσωπικότητες του ΚΚΕ, όπως ο Γρηγόρης Φαράκος, και της Αριστεράς γενικότερα. Ίσως κι αυτό να δηλοί κάτι παραπάνω ακόμα.

Θα μείνουμε σε δύο ακόμα στοιχεία εκ των πολλών του βιβλίου. Σε αυτό που επισημαίνεται ξεκάθαρα από τον συγγραφέα, πως ο Eμφύλιος που επήλθε, διαφαινόταν καλύτερα πως θα επισυμβεί, ύστερα από τις συνεχώς εντεινόμενες παραταξιακές συγκρούσεις μεταξύ των φοιτητών στο πανεπιστήμιο, που έφταναν στα όρια του ξυλοδαρμού, αλλά και από τη φράση ορόσημο του ΕΑΜ προς τα στελέχη του, που αφορούσαν όλους τους μη ενταγμένους σε αυτό ανεξαιρέτως: «Σπάστε τους τα κόκαλα! Τσακίστε τους στο ξύλο!». Και από την άλλη, στην ξεκάθαρη φύση του ΕΑΜ, που ήταν η αφομοίωση των πάντων, όλων δηλαδή των υπόλοιπων οργανώσεων, εξαιτίας του ότι δεν ανεχόταν τίποτα εκτός του. Γι’ αυτό και ή τα αφομοίωνε ή τα διέλυε. Αυτή η αφομοίωση ή η διάλυση επιτυγχανόταν με την παρείσφρηση μέσα στις τάξεις της αντίπαλης οργάνωσης στελεχών του ΕΑΜ, ως φράξιες, με αυτόν τον σκοπό. Όποιος αφομοιωνόταν και εντασσόταν στις τάξεις του ανένιπτε και αγιοποιείτο, υπό συνθήκες. Όποιος δεν αφομοιωνόταν, έφτανε μέχρι και να εκτελεστεί από την ΟΠΛΑ αργότερα, όπως έγινε με τον Κίτσο Μαλτέζο. Άρα σκοπός του ΕΑΜ, εν ολίγοις, ήταν πώς θα φτάσεις να σκοτώσεις τον άλλο όχι μόνο δίχως ενοχές, μα και δίχως τιμωρία.

Τι δικαιώνει, λοιπόν, τον φόνο ενός φίλου καρδιακού από την παιδική ηλικία, παλιού συμμαθητή και νυν συμφοιτητή; Με άλλα λόγια, τι ήταν αυτό που υποσχόταν η Αριστερά, ενώπιον του οποίου μπορούσαν να γίνουν τα πάντα, από το γράψιμο ενός συνθήματος στον τοίχο με κόκκινη μπογιά μέχρι τον φόνο ενός αγαπημένου προσώπου; Τέτοια και παρόμοια ερωτήματα γεννά η ανάγνωση του βιβλίου, που μέχρι σήμερα είτε δεν είχαν τεθεί είτε βρίσκονταν στο περιθώριο. Εν μέρει απαντώνται αρκετά εξ αυτών.

Κίτσος Μαλτέζος
Ο αγαπημένος των θεών
Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος
επιμέλεια σειράς: Ν.Ε. Καραπιδάκης
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
372 σελ.
ISBN 978-960-05-1739-2
Τιμή €18,00

Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.

Άλλα κείμενα:

• Damon Galgut: «Αρκτικό καλοκαίρι»
• «Για το cine-theatre “Έξι στα Δώδεκα” (Β’ κύκλος) της Τατιάνας Λύγαρη» του Θανάση Λιακόπουλου
• Carson McCullers: «Ρολόι χωρίς δείκτες»
• Cormac McCarthy: «Ο επιβάτης» και «Stella Maris»
• James Ellroy: «Πανικός»

Twitter