Ένα ημερολόγιο αλλιώτικο, διαφορετικό από τα άλλα που συνήθως εκδίδονται κάθε χρόνο από εκδοτικούς οίκους, διάφορα σωματεία και δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς, ήρθε από τη Χίο. Ένα εκδοτικό καλλιτεχνικό επίτευγμα πανέμορφο εξωτερικά, ως προς την τυπογραφική του εμφάνιση, έντυπο με την καλλιτεχνική σφραγίδα των εκδόσεων Άλφα Πι (Χίος, 2018), και εσωτερικά, όσον αφορά το περιεχόμενό του, άρτιο, είναι το Ημερολόγιο 2019 – Αφιέρωμα στον Φρίξο Αριστέα, συλλογικό έργο αξιόλογων πνευματικών ανθρώπων που υπογράφουν τα κείμενα.

Πρόκειται για επιτραπέζιο ημερολόγιο, βιβλίο-κόσμημα, συλλεκτικό έντυπο, έκδοση της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής», το εξώφυλλο του οποίου κοσμεί εξαιρετικός πίνακας του σπουδαίου Χίου ζωγράφου Φρίξου Αριστέως: Κωδωνοστάσιον Ταξιαρχών Μεστών, 1936, με την ιδιότυπη υπογραφή του καλλιτέχνη: «Φ άριστεύς», ενώ το οπισθόφυλλο κοσμεί το χαρακτηριστικό βιβλιόσημο Φ.Π. Αργέντη, που εικονίζει μέρος της πρόσοψης του περίφημου αρχοντικού της διάσημης οικογένειας Αργέντη στον κάμπο της Χίου. Το βιβλιόσημο αυτό περιέχει σε μικρογραφία όλα τα στοιχεία ενός παλιού «καμπούσικου», τυπικού αρχοντικού και της βιβλιοθήκης του.

Η Άννα Χατζίρη, βιβλιοθηκονόμος Π.Ε., προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης «Κοραής», στο εξαιρετικά κατατοπιστικό προλογικό της κείμενο δίνει σαφείς πληροφορίες για την ιστορικότητα της Βιβλιοθήκης, που θεωρείται μία από τις σημαντικότερες της χώρας, για την αξία και τη σημασία του πολύτιμου θησαυρού της. Γράφει: «Στο ιστορικό νησί της Χίου, σε έναν πανέμορφο τόπο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με γοητευτικά καστροχώρια, τον μοναδικό μαστιχοφόρο σκίνο, τα περιβόλια [...], τα αρχοντικά εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής, απομεινάρια επιρροών, συνυφασμένα με τις διαφορετικές εναλλαγές πολιτισμών, αποκαλύπτεται ένας πνευματικός και ιστορικός θησαυρός αμύθητης αξίας...»

Όπως πολύ σωστά επισημαίνει, η ίδρυση της Μεγάλης Δημόσιας Σχολής Χίου το 1792, με χρηματοδότηση και φροντίδα σημαντικών προσωπικοτήτων της αστικής τάξης και αδιάκοπης φροντίδας του Αδαμαντίου Κοραή, αποτέλεσε σταθμό στην εκπαιδευτική ιστορία της Χίου. Συνοπτικά γράφει για την ιστορία της Βιβλιοθήκης, που είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία της νήσου, αναφέρει τους θησαυρούς με τους οποίους φρόντισαν Χίοι ευπατρίδες να την πλουτίσουν: σπάνια βιβλία, μοναδικά έργα τέχνης, δωρεές συλλογών βιβλίων, χειρογράφων, χαρτών, κωδίκων, εφημερίδων: «[…] Ξεχωρίζουν η Μεγάλη Χάρτα του Ρήγα, που εκδόθηκε το 1797 στη Βιέννη με χρηματοδότηση του Ευστράτιου Αργέντη, αλλά και η Νέα Χάρτα της Βλαχίας του Ρήγα, που εκδόθηκε το 1797 στη Βιέννη και αποτελεί το ένα από τα δύο διασωθέντα πρωτότυπα αντίτυπα του έργου». Στα αξιολογότερα εκθέματα συγκαταλέγεται, επίσης, Η περιγραφή της Αιγύπτου, ένα δεκατετράτομο έργο μεγάλων διαστάσεων και 20 επεξηγηματικοί τόμοι, δώρο του ίδιου του Ναπολέοντα στον Αδαμάντιο Κοραή. Στη Βιβλιοθήκη φυλάσσονται, επίσης, κειμήλια του Ψυχάρη, του Κοραή, του Θεοτοκά, του Αργέντη, όλα «τοποθετημένα σε θήκες. Στο Αναγνωστήριο εκτίθεται «η πρώτη σημαία που υψώθηκε κατά την απελευθέρωση του νησιού, το 1912», που έφτιασε ένα κοριτσάκι, «η Ευγενία Μαδιά με κομμάτια από άσπρο σεντόνι και γαλάζιο ρούχο που προοριζόταν για φούστα».

Αξιόλογο είναι το Λαογραφικό Μουσείο Αργέντη, όπου εκτίθενται ενδυμασίες εποχής, οικιακά σκεύη καθημερινής χρήσης ξύλινα και πήλινα, αντικείμενα λαϊκής τέχνης και τεχνικής, υφαντά, κορμοί δέντρων που χρησίμευαν ως χώροι αποθηκευτικοί γεωργικών προϊόντων. Ξεχωριστή θέση κατέχει το μοναδικό, ίσως, ξύλινο «κάθισμα της γέννας» του 16ου αιώνα.

Με το κύριο θέμα του Ημερολογίου, το αφιέρωμα στον σημαντικό Χίο ζωγράφο Φρίξο Αριστέα, ασχολείται ο Πρόεδρος του Ε.Σ. της Δ.Κ.Ι.Β. «Κοραής», ο φιλόλογος Κώστας Μερούσης. Ως πηγές πληροφοριών που χρησιμοποίησε για τη σύνταξη του αφιερώματος αναφέρει την Αυτοβιογραφία του Φρίξου Αριστέως και τις συλλογές της Βιβλιοθήκης «Κοραής», όπως και άρθρα των Καββάδα, Σαρρή, Ζαχαρού, Λουτράρη.

Χίος, ως προς την καταγωγή, ο Φρίξος Αριστεύς γεννήθηκε στην Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 1879, στην περιοχή Κάνιγγος, όπου ήταν η πατρική του οικία, και μεγάλωσε στο κέντρο της Αθήνας. Ο ίδιος γράφει σχετικά: «...η πατρική μου οικία επί των οδών Κάνιγγος και Σολωμού. Η οικία είναι τριώροφος, ημείς δε εμέναμεν τότε εις τον μεσαίον όροφον μετά αυλής και κήπου και πλυντηρίου...», δίνοντας παράλληλα και μια εικόνα των μεσοαστικών σπιτιών της Αθήνας την εποχή εκείνη.

Συνελόντι ειπείν, πρόκειται για σημαντική, μνημειακή έκδοση, για ένα έντυπο με μεγάλη συλλεκτική αξία.

Ωστόσο, η βιωματική σχέση του με τη Χίο οφείλεται στο έργο που του είχε αναθέσει ο Φίλιππος Αργέντης. Ο ίδιος στην Αυτοβιογραφία του, που εκδόθηκε από τη σύζυγό του Λίντα Κοέν το 1955, μετά τον θάνατό του, γράφει χαρακτηριστικά: «Η Χίος θα παραμείνει ανεξάλειπτος από τη μνήμη μου, διότι δεν έζησα εκεί ως απλούς επισκέπτης, αλλά είχα την ευκαιρίαν να παρακολουθήσω τον τρόπον ζωής των Χίων».

Το ταλέντο του Φρίξου Αριστέως στη ζωγραφική εκδηλώθηκε από πολύ νωρίς. Σε ηλικία δεκατριών ετών γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών με ξεχωριστούς δασκάλους: Βολανάκη, Προσαλέντη, Ροϊλό, Λύτρα και άλλους. Ακολούθως, δεκαοκτώ ετών έφυγε για περαιτέρω σπουδές στην Ευρώπη. Ταλαντούχος, χαρισματικός καλλιτέχνης και με εξαιρετικές σπουδές, εξαιτίας των αναγκών βιοπορισμού δεν είχε τη δυνατότητα να επιβληθεί με το εικαστικό του έργο και να αναγνωριστεί ως σπουδαίος καλλιτέχνης στην Ελλάδα.

Το αφιέρωμα του Ημερολογίου στον άγνωστο σημαντικό Χίο ζωγράφο αποτελεί πράξη δικαίωσης ενός δημιουργού, ο οποίος έχει συνδέσει τον κορμό του έργου του με τον τόπο της καταγωγής του. Την ευκαιρία να δημιουργήσει το σημαντικότερο μέρος του καλλιτεχνικού του έργου και να συνδεθεί με τη Χίο βιωματικά του την έδωσε ο πλούσιος ευπατρίδης Φίλιππος Αργέντης, όταν του χτύπησε ο ίδιος την πόρτα του σπιτιού του στην Αθήνα και του ζήτησε να ζωγραφίσει για λογαριασμό του πενήντα πίνακες διαφόρων χωριών της νήσου αντί αδρής χρηματικής αμοιβής και παροχής δωρεάν στέγης στο ίδιο το αρχοντικό του στον Κάμπο Χίου για δύο μήνες και καθημερινής δωρεάν διατροφής. Επίσης, είχε στη διάθεσή του δυο γαϊδουράκια και αγωγιάτη για τις μετακινήσεις στα χωριά. Στο ένα φόρτωνε τα εργαλεία της δουλειάς του και το άλλο μετέφερε τον ίδιο. Έτσι ήρθε σε άμεση επαφή με τους απλούς ανθρώπους των χωριών και βίωσε τον τρόπο ζωής τους.

Για τις εμπειρίες του εκείνης της εποχής, γράφει στην αυτοβιογραφία του: «Πολλάκις εις μερικά πτωχά χωρία ηναγκάσθην να κοιμηθώ καταγής και να δειπνήσω με ξερό ψωμί και κουκιά λαδορίγανη...». Οι χωρικοί τον καλοδέχονταν και του πρόσφεραν από ό,τι είχαν. Το ίδιο και στα μοναστήρια. Όπως μας πληροφορεί ο Κώστας Μερούσης, όταν ο Φρίξος Αριστεύς πήγε στη Νέα Μονή, του είχαν τελειώσει τα χρώματα και ζήτησε από τους μοναχούς του μοναστηριού τη βοήθειά τους σε χρώματα, γιατί «εκεί υπήρχε μεγάλο εργαστήριο αγιογραφίας...». Οι μοναχοί τού δώρισαν τα χρώματα μέσα σε... λουκάνικο(!).

Για να πραγματοποιήσει την καλλιτεχνική του παραγγελία επισκέφτηκε τη Χίο σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Τις ακουαρέλες τις μετέφερε στην Αθήνα. Σχετικά με την παράδοση των πινάκων στον Φίλιππο Αργέντη, η σκηνή ήταν περίπου ίδια μ’ εκείνη, όταν πήγε αυτοπροσώπως για την ανάθεση εργασίας. Γράφει χαρακτηριστικά ο ζωγράφος στην αυτοβιογραφία του: «...κτυπά η πόρτα, ανοίγω και εμφανίζεται εμπρός μου ο κ. Αργέντης, ο οποίος είχε έλθει αιφνιδίως αεροπορικώς... “Είμαι κατευχαριστημένος από την εργασία σας”, μου είπε, “και τα λόγια αυτά πρέπει να σας ικανοποιήσουν, διότι είμαι εξαιρετικά δύσκολος”. Παρέλαβε τις ακουαρέλες και είπε ότι αργότερα θα μου ανέθετε και άλλην παραγγελίαν...».

Στη Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη της Χίου «Κοραής» βρίσκεται το σύνολο σχεδόν του καλλιτεχνικού έργου του Φρίξου Αριστέως. Η συλλογή των έργων του καλλιτεχνικού του έργου, δωρεά του Φίλιππου Αργέντη, περιλαμβάνει: άλμπουμ με 78 σκίτσα, ακουαρέλες, άλλα έργα και δύο ελαιογραφίες. Αναφέρονται ονομαστικά 23 έργα. Ακολουθεί «Ενδεικτική βιβλιογραφία», όπως και «Δραστηριότητες της Δ.Κ.Ι.Β. Χίου “Κοραής” από 17/4/2015 έως 31/12/ 2018» και «Ημερολόγιο 2019».

Τέλος, ο βιβλιοθηκονόμος-βιβλιοδέτης Παντελής Κρομμύδας γράφει για τη δράση του Συλλόγου Φίλων της Βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής» κατά τη διάρκεια των 32 χρόνων λειτουργίας του, βάσει του καταστατικού του, το οποίο και παραθέτει.

Οι 24 ελαιογραφίες του Φρίξου Αριστέως, που κοσμούν τις σελίδες του καλλιτεχνικού εντύπου, αποτελούν εξαιρετικό δείγμα εικαστικής «γραφής» του σπουδαίου Χίου ζωγράφου, που μάλλον πρώτη φορά έρχεται στο φως της δημοσιότητας χάρη στο αφιερωματικό Ημερολόγιο 2019.

Συνελόντι ειπείν, πρόκειται για σημαντική, μνημειακή έκδοση, για ένα έντυπο με μεγάλη συλλεκτική αξία.

Ημερολόγιο 2019 – Αφιέρωμα στον Φρίξο Αριστέα
Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής»
Εκδόσεις Άλφα Πι
118 σελ.
ISBN 978-960-632-022-4
Δεν διατίθεται προς πώληση.

Η Ελένη Χωρεάνθη είναι συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια.

Άλλα κείμενα:

• Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης: «Πότες θα κάμει ξεστεριά…»
• Πολυχρόνης Κουτσάκης: «Ο αναπληρωματικός Άγιος Βασίλης»
• Κατερίνα Σέρβη: «Ο Πέτρος και η Επανάσταση του 1821»
• Στα περιθώρια της λύπης
• Τώνια Κατζουρού: «7 χρώματα πάνω σε μαύρο»

Twitter