John Stuart Mill: «Αυτοβιογραφία»

Δεν υπήρξε ούτε ένα ζήτημα που να απασχόλησε τον εκρηκτικό 19ο αιώνα και στο οποίο να μην πρωτοστάτησε ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των εργατών που εκείνη την εποχή βρίσκονταν σε επαναστατικό αναβρασμό, στάθηκε αρωγός με κάθε τρόπο στην προσπάθεια εξάλειψης του αισχρού θεσμού της δουλείας, διακήρυξε την ανάγκη κατάργησης της θανατικής ποινής, υπήρξε ένθερμος οπαδός της γυναικείας ψήφου, πρωτοστάτησε στην παροχή αυτονομίας στους κατοίκους της Ιρλανδίας και, όταν δέχτηκε απειλές από το συντηρητικό κατεστημένο, δεν δίστασε να πληρώσει το κόστος της υπεράσπισης των απόψεών του.

Η αυτοβιογραφία του ιδρυτή του σύγχρονου φιλελευθερισμού είναι ένα πολύ σημαντικό κείμενο, καθώς καταγράφει την πορεία εξέλιξης της σκέψης του, που διαμορφώθηκε από μια εκπαίδευση εντελώς ασυνήθιστη και πολύ υψηλού επιπέδου με κύριο καθοδηγητή τον πατέρα του, ενώ στη συνέχεια καθοριστική υπήρξε η επαφή του με λαμπρούς επιστήμονες, στοχαστές και φιλοσόφους όπως ο Ντέιβιντ Ρικάρντο, ο Αύγουστος Κοντ κι ο Σεν Σιμόν, όμως δεν αρκέστηκε στη θεωρία, χρησιμοποίησε στον πολιτικό στίβο όλη τη σοφία που αποκόμισε είτε με την αρθρογραφία του στην Westminster Review, ένα έντυπο που απηχούσε τις σύγχρονες τάσεις της εποχής, είτε ως βουλευτής όταν συνεργάστηκε με τους σπουδαιότερους πολιτικούς της Βρετανικής Αυτοκρατορίας που δέσποζε ανά τον κόσμο, όπως ο λόρδος Πάλμερστον, ο Γουίλιαμ Γκλάντστοουν κι ο Μπένζαμιν Ντισραέλι.

Το κείμενο του Άγγλου στοχαστή αποτελεί ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά τον ταραχώδη 19ο αιώνα τόσο στην κοινωνία, όσο και στο επίπεδο των ιδεών.

Ο 19ος αιώνας όπως φωτίζεται απ’ αυτό το βιβλίο είναι ασφαλώς η περίοδος των μεγάλων συγκρούσεων και ανακατατάξεων, βασικό στοιχείο των οποίων αποτελεί η εμφάνιση στο προσκήνιο των μαζών που για αιώνες και χιλιετίες δέχονταν ως αυτονόητη την κυριαρχία των ανώτερων τάξεων του πλούτου και της ολιγαρχίας. Η εργατική τάξη αναδυόταν δυναμικά εκείνη την εποχή και μέσω των συνδικαλιστών ηγετών της ήταν συχνά σε θέση να προκαλεί εφιάλτες στους φρουρούς των παλιών καθεστώτων και της μοναρχίας. Η αγγλική κοινωνία και ιδιαίτερα οι κυρίαρχες τάξεις της ζουν αυτή την εποχή υπό τον φόβο μιας εξέγερσης που θα μπορούσε να ξεσπάσει κάθε στιγμή στο πρότυπο των επαναστάσεων που σάρωναν τη γειτονική Γαλλία, επαναστάσεις που θαύμαζε ο μεγάλος διανοητής του φιλελευθερισμού, καθώς αποτελούσαν γι’ αυτόν το ξεκίνημα μιας προσπάθειας διαμόρφωσης μιας νέας κατάστασης, όπου οι θεσμοί της κληρονομιάς και της ιδιοκτησίας θα έπαυαν να αποτελούν τους στύλους διατήρησης της καθεστηκυίας τάξης. Η θεωρία του Μάλθους για τον υπερπληθυσμό είχε ασκήσει βαθύτατη επιρροή στους στοχαστές εκείνου του καιρού και οι πιο προοδευτικοί από αυτούς, ανάμεσά τους φυσικά κι ο Μιλ, πίστευαν ακράδαντα ότι ο μόνος δρόμος βελτίωσης των κοινωνιών περνούσε μέσα από την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού που καταδίκαζε στο σκοτάδι τα χαμηλότερα στρώματα, την πλήρη απασχόληση, τον περιορισμό των ανεξέλεγκτων γεννήσεων και κυρίως μέσα από την πλήρη ελευθερία του λόγου και τον θεσμό της πραγματικά αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης.

photo John Stuart Mill Το κείμενο του Άγγλου στοχαστή αποτελεί ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά τον ταραχώδη 19ο αιώνα τόσο στην κοινωνία, όσο και στο επίπεδο των ιδεών. Και για τον φιλομαθή αναγνώστη, που θέλει να εντρυφήσει στις ρίζες διαμόρφωσης των σύγχρονων κοινωνικοοικονομικών ρευμάτων σκέψης, αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία για πιο βαθιά μελέτη μιας συναρπαστικής εποχής, όπου τα πάντα έμοιαζαν πρωτόγνωρα κι έπρεπε να προσδιοριστούν από την αρχή. Διαβάζοντας την –σε ορισμένα σημεία– πραγματικά απαιτητική γραφή του Τζον Στιούαρτ Μιλ, αυτό που κυρίως εισπράττει κανείς είναι η εκπληκτική ταύτιση λόγων και έργων καθώς και η ευθύτητα που τον χαρακτήριζε, γεγονός που αποδείχτηκε περίτρανα όταν προκλήθηκε σε κάποια συγκέντρωση για μια παλιότερη δήλωσή του, όπου είχε χαρακτηρίσει ψεύτρα την εργατική τάξη της Αγγλίας, για να απαντήσει: «Ναι, το έκανα!» κερδίζοντας τα χειροκροτήματα των σκληροτράχηλων εκπροσώπων των εργατών.