Φωτεινή Καϊμάκη: «Με τη φτερούγα του ταξιδιού»
Αν ο αναγνώστης διαβάσει το βιβλίο της Φωτεινής Καϊμάκη με τον τίτλο Με τη φτερούγα του ταξιδιού (Εν πλω, 2017), θα διαπιστώσει ότι η γνώση του για ό,τι ονομάζεται Μεγάλη Ελλάδα στην Κάτω Ιταλία θα διευρυνθεί, αφού θα μάθει για τον πολιτισμό των Ελληνόφωνων κατοίκων αυτής της περιοχής, για τα ήθη και τα έθιμά τους. Και αυτό θα συμβεί γιατί η φιλόλογος και φωτογράφος Φωτεινή Καϊμάκη ανέπτυξε μια σχέση ζωής με την Κάτω Ιταλία, το φυσικό της περιβάλλον, τα μνημεία, τους ανθρώπους, τη γλώσσα τους και τα τραγούδια τους. Αυτή η μελέτη απέφερε ήδη δυο βιβλία αναφοράς: την Ελληνόφωνη Καλαβρία, από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο μέχρι σήμερα (Μίλητος, 2007) και την Ελλάδα του Σαλέντο (Μίλητος, 2008). Στο τελευταίο της βιβλίο, Με τη φτερούγα του ταξιδιού, η συγγραφέας ανατρέχει απολογιστικά στον δεσμό που ανέπτυξε με τη Μεγάλη Ελλάδα στην Κάτω Ιταλία, μέσα από τη συνολική καταγραφή της εμπειρίας της σε ημερολογιακή γραφή, όπως εξάλλου δηλώνεται στον υπότιτλο: Τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας 1994-2015.
Η προσοχή μας πρέπει να προσηλωθεί στη χρονική διάρκεια: 1994-2015. Είκοσι ένα χρόνια. Το πρώτο ταξίδι πραγματοποιείται την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 1994 και το τελευταίο, δέκατο πέμπτο στη σειρά, την Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου 2015 μέχρι το Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου 2015. Δηλαδή δέκα ημέρες. Η ημερολογιακή γραφή έχει μια τεράστια παράδοση στην ελληνική γλώσσα, αλλά η αίσθηση του αναγνώστη είναι ότι η συγγραφέας αναζωογονεί παλαιότερα γραπτά περιηγητών, που περιδιάβαζαν έναν τόπο και έγραφαν γι’ αυτόν με την αίσθηση του ευλαβικού προσκυνητή. Το μεγαλύτερο μέρος της ύλης του ημερολογίου αναφέρεται στον ελληνόφωνο πολιτισμό της Πούλιας και της Καλαβρίας. Μαθαίνουμε για τις πόλεις, τις κωμοπόλεις, τα χωριά, τους ναούς, τα κτίσματα και τους ανθρώπους. Αυτό που αποκομίζουμε διαβάζοντάς το είναι η συγκίνηση, η χαρά, το ξάφνιασμα, ο θαυμασμός και η ανθρώπινη ζεστασιά που βιώνει η συγγραφέας και τη διέσωσε στο ημερολόγιό της. Σε μια συνέντευξη που μου παραχώρησε για την εφημερίδα Μαχητής Άρτας, στις 26 Ιανουαρίου 2018, η συγγραφέας μού εκμυστηρεύτηκε ότι: «Το τεράστιο υλικό των ημερολογίων απαιτούσε από μόνο του να γίνει βιβλίο, να πάει στην κοινωνία, να σώσει τη μνήμη ενός λαού από κει κι ενός λαού από δω. Έξι χρόνια χρειάστηκαν για να γραφτεί Η φτερούγα του ταξιδιού, στην πραγματικότητα όμως γραφόταν 23 χρόνια, αφού κάθε μέρα στη διάρκεια του ταξιδιού έγραφα στα μπλοκάκια-ημερολόγια καθετί που έβλεπα, άκουγα, βίωνα, μαζί και τα συναισθήματα που γεννιούνταν. Μα κι όταν επέστρεφα στην Αθήνα, συμπλήρωνα τα ημερολόγια με τα διαβάσματα και τη θέαση των συμβάντων από μακριά».
Στα αλλεπάλληλα ταξίδια της, ταξίδια περιήγησης, έκανε προσκύνημα, όχι τουρισμό, φορτωμένη με ένα σακίδιο και βαριές φωτογραφικές μηχανές έψαχνε γυρίζοντας όλη μέρα με το αυτοκίνητο χωρίς ξεκούραση, πολλές φορές χωρίς φαΐ, να ανακαλύψει τις ατέλειωτες κρύπτες, βραχώδεις εκκλησίες, λαμπρά μοναστήρια – αντιγραφεία αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ερείπια σήμερα. Κατέβαινε χαράδρες, ανέβαινε ραχούλες, έμπαινε σε σκοτεινές σπηλιές για να αποτυπώσει στον σκοτεινό θάλαμο των αναλογικών φωτογραφικών μηχανών της εξαίσια πρόσωπα αγίων, πολύχρωμα βυζαντινά φορέματα, ταπεινούς προσκυνητές. Αποτύπωνε ανθρώπους, μνημεία, τοπία, με πάθος, λες και ήθελε να σταματήσει τον χρόνο και την ανελέητη φθορά.
Οι περισσότεροι αναγνώστες θα γοητευτούν διαβάζοντας τα ταξίδια και τις περιηγήσεις. Η μαγεία που εκπέμπει ο πολιτισμός της Κάτω Ιταλίας προέρχεται από το ότι τον νιώθουμε λίγο οικείο, δικό μας, βρίσκουμε να μας μοιάζει, ακούμε τη φωνή του να έρχεται από τα βάθη των αιώνων και να μας μιλά ελληνικά. Είναι δίπλα μας και όμως τον αγνοούμε, χρόνια τώρα ακούμε την ανάσα του κι όμως δε στρέψαμε το κεφάλι, εκτός από κάποιους ρομαντικούς, για να του δώσουμε σημασία και αξία. Έπειτα, νιώθουμε το ψυχορράγημά του και αυτό τον κάνει συμπαθή στα μάτια μας και μας ωθεί να τον πλησιάσουμε και να τον γνωρίσουμε, πριν μας φύγει. Και τι θα γίνει μετά τη φυγή των τελευταίων ανθρώπων που ασχολούνται με τη μελέτη της Κάτω Ιταλίας, θα έχουμε ερευνητές; Θα υπάρξει μέλλον;
Και πάλι η συγγραφέας θα μας απαντήσει: «Οι επιστήμονες που μελετούν τη γλώσσα και τον πολιτισμό έχουν απομείνει λίγοι και στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Το μεγάλο και σπουδαίο έργο έκαναν οι πρώτοι μελετητές, Morosi, Parlangeli, Γ. Χατζιδάκις, Τσοπανάκης, Καψωμένος, Καρατζάς, Καραναστάσης και άλλοι, που συγκέντρωσαν από το στόμα των απλών ανθρώπων τη γλώσσα, γιατί ήταν προφορική, οι άνθρωποι που τη μιλούσαν ήσαν αγράμματοι. Την κατέγραψαν και τη μελέτησαν, για να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι αποτελεί αδιάσπαστη συνέχεια της γλώσσας της Μεγάλης Ελλάδας. Μια μικρή συμβολή στη συντήρηση αυτού του πολιτισμού, τη διάσωση της μνήμης για τις επόμενες γενιές αποτελούν και τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας από το 1994 μέχρι το 2015».
Δεν χάνονται όμως μόνο οι άνθρωποι, η γλώσσα, οι συμπεριφορές τους, αλλά και τα μνημεία, ζωντανοί πάντα μάρτυρες της ζωής. Το πέρασμα του χρόνου, οι επεμβάσεις των ανθρώπων, οι καταστροφές που έκαναν στις βυζαντινές εκκλησίες οι Λατίνοι, όταν τις πήραν στα χέρια τους μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών από την Ιταλία το 1071, δημιούργησαν τεράστιες φθορές. Αλλά και στα νεότερα χρόνια, ιδίως τη δεκαετία του ’60 στην ύπαιθρο γκρέμιζαν εκκλησίες για να πάρουν επιδότηση να χτίσουν καινούργιο σπίτι. Πρέπει όμως να αναφέρουμε και την αδιαφορία για την προστασία τους ακόμη από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, όταν σπουδαίες τοιχογραφίες 9ου και 10ου αι. βρίσκονται σε σπηλιές εκτεθειμένες σε οποιονδήποτε βανδαλισμό. Επίσης, έγινε κακή συντήρηση από υπεύθυνους, υποτίθεται, συντηρητές. Δείγματα-μαρτυρίες της κακής συντήρησης υπάρχουν στο βιβλίο της συγγραφέως. Έπειτα από όλα αυτά μπορεί, νομίζω, να φανταστεί κανείς το μέλλον αυτού του πολιτισμού, που φωνάζει γοερά, καλεί σε βοήθεια και δεν υπάρχει γιατρός για να τον γιάνει. Το μέλλον θα βρίσκεται στο παρελθόν του μέσα στα βιβλία.
Είκοσι ένα χρόνια πολύμοχθης και παθιασμένης έρευνας της συγγραφέως. Κάθε μέρα, κάθε βήμα, κάθε συνάντηση, κάθε αφήγηση, κάθε μύθος και ιστορία, πρόσωπα, μνημεία, περιπέτειες, ποίηση, ένας ολόκληρος κόσμος, ένας μοναδικός πολύπτυχος πολιτισμός, φωνάζει γοερά, ζητά βοήθεια, τη διάσωση της μνήμης...
Το βιβλίο συνοδεύεται και από CD. Η συγγραφέας, εκτός από τη φωτογραφική μηχανή και το μπλοκάκι της, είχε και ένα κασετόφωνο όπου κατέγραψε τις συναντήσεις της με απλούς ανθρώπους, τις λαλιές, τις συνομιλίες με σπουδαία άτομα που κατέθεσαν τις εμπειρίες και τα βιώματά τους, τις μουσικές, τα γλέντια, τις ταραντέλες. Όλα αυτά (54 αρχεία διάρκειας πάνω από 5 ώρες) θέλησε η Φωτεινή Καϊμάκη να τα προσαρμόσει στο βιβλίο με ένα CD, διότι τεκμηριώνουν όσα περιέχει το βιβλίο και διότι δεν ήθελε να μείνει στην αφάνεια ή να χαθεί το σπουδαίο αυτό ζωντανό υλικό, που διασώζει ό,τι ήδη χάθηκε και ό,τι χάνεται.
Γι’ αυτό και το βιβλίο Με τη φτερούγα του ταξιδιού είναι ένα ντοκουμέντο πολιτισμού. Εκατοντάδες κρύπτες, βραχώδεις εκκλησίες, λαμπρά μοναστήρια, αντιγραφεία αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Δεκάδες οι άγιοι και οι ερημίτες στις Θηβαΐδες της Καλαβρίας κι ένας λαός που βάστηξε στους αιώνες τη γλώσσα του την ελληνική, βάστηξε την πίστη του για έξι αιώνες, μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών.
Είκοσι ένα χρόνια πολύμοχθης και παθιασμένης έρευνας της συγγραφέως. Κάθε μέρα, κάθε βήμα, κάθε συνάντηση, κάθε αφήγηση, κάθε μύθος και ιστορία, πρόσωπα, μνημεία, περιπέτειες, ποίηση, ένας ολόκληρος κόσμος, ένας μοναδικός πολύπτυχος πολιτισμός, φωνάζει γοερά, ζητά βοήθεια, τη διάσωση της μνήμης...
Με τη φτερούγα του ταξιδιού
Τα ημερολόγια της Πούλιας και της Καλαβρίας 1994-2015: Πρόσωπα, μνημεία, γλώσσα, λαϊκός πολιτισμός
Φωτεινή Καϊμάκη
Εν πλω
752 σελ.
ISBN 978-960-619-008-7
Τιμή €38,00
