Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, η 104 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού είχε την έδρα της στο ανεμόεν Πολύκαστρο του Νομού Κιλκίς. Οι περισσότεροι ίσως από τους στρατευόμενους άνδρες είχαν χαρακτηρισθεί ως μη εμπνεόμενοι από υγιή πατριωτικά φρονήματα και ως εκ τούτου, καλού κακού, δεν φύλασσαν σκοπιά στις αποθήκες πυρομαχικών, που βρίσκονταν μερικά χιλιόμετρα μακριά από το στρατόπεδο. Ο αποκλεισμός των μιασμάτων ήταν συνάμα και ένα προνόμιο, επειδή το φυλάκιο εκεί «ἔγεμε φθεῖρας ἀμυγδαλάτας», όπως θα έλεγε ο Πτωχοπρόδρομος. Στην κατηγορία αυτή των προνομιούχων, κατά κάποιον τρόπο, μιασμάτων ανήκε και ο υποφαινόμενος και ο Νίκος Γκροσδάνης και ο τρίτος της συντροφιάς, ο Αργύρης Χατζηνικολάου, ο αποκαλούμενος Φάρμακος, επειδή είχε την ειδικότητα του νοσοκόμου και τραυματιοφορέα.

Η γνήσια φιλία, διδάσκει ο Αριστοτέλης στα Ἠθικὰ Νικομάχεια, απαιτεί από τους συμβαλλομένους την ισότητα και την ομοιότητα, νοουμένη ως ομοήθεια. Η χρησιμότητα και η ηδύτητα είναι βεβαίως ευπρόσδεκτες, αλλά δεν είναι και απαραίτητες. Κάτι ακόμη υπογραμμίζει ο μέγας Σταγειρίτης, επικαλούμενος μια παροιμία που διατεινόταν ότι δεν γίνεται να γνωριστούν οι άνθρωποι σε βάθος, αν δεν καταναλώσουν μαζί «τοὺς λεγομένους ἅλας», δηλαδή, όπως λέμε σήμερα, αν δεν φάνε ψωμί κι αλάτι μαζί. Στην περίπτωσή μας η παροιμία κυριολεκτούσε, γιατί ο Νίκος ως μάγειρας που ήταν μας ψώμιζε καθημερινά εξασφαλίζοντας για μας τις καλύτερες μερίδες από το σπαρτιατικό σιτηρέσιον. Σημειωθήτω ότι, παρά τα ευτελή υλικά που είχε στη διάθεσή του, η επινοητικότητα και η εκλέπτυνσή του κατόρθωναν να παρασκευάσουν εδέσματα εφάμιλλα σε γευστικότητα των δημιουργιών ενός Πολ Μποκίς.

Κλειστοί καιροί, περίκλειστοι, ιδίως όταν με την επιβολή της δικτατορίας ανέτειλε παγερός ο μαύρος ήλιος της μελαγχολίας. Εθνικόφρονες και μιάσματα, ακόμη και οι μουσουλμάνοι συστρατιώτες μας, φτωχά παιδιά από τη Δυτική Θράκη, σέρναμε τα βήματά μας κατηφείς, όλοι εκτός από έναν, τον Νίκο. Αυτός γαλήνιος και ευόμιλος, όπως πάντα, επέμενε να ελευθεροστομεί, να αναμεταδίδει ή και να επινοεί σπαρταριστά ανέκδοτα, να σατιρίζει και να λοιδορεί. Το ατάραχο ήθος του και η συνεπακόλουθη παρρησία μάς έδιναν κουράγιο και μας ενεψύχωναν. Πίστευα τότε, και ακόμη πιστεύω, ότι η γαλήνη αυτή οφειλόταν εν μέρει στην άδολη αφοσίωσή του στην Τέχνη, ιδίως στη μουσική, στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Ναι, ήταν ένα παιδί «φανατικό για γράμματα», όπως λέει ο ποιητής.

Τα επόμενα χρόνια, βαδίζοντας σταθερά στην τραχεία και ανάντη οδό της καλλιτεχνικής έκφρασης, κυρίως της αφήγησης, θεμελίωσε ένα έργο που εγείρει σε μας τον θαυμασμό και στους κοινωνιολόγους της λογοτεχνίας την απορία πώς στάθηκε δυνατόν ένα παιδί της επαρχίας με πιεστικά πρακτικά προβλήματα και βιοποριστικές μέριμνες να διαλάμψει ως δημοσιογράφος, ως λόγιος και ως συγγραφέας στη λίαν απαιτητική «Δημοκρατία των γραμμάτων». Το ταλέντο, λοιπόν, συνεπικουρούμενο από λεγεώνα ολόκληρη έμφυτων και επίκτητων αρετών, όπως η ανιδιοτέλεια και η εργατικότητα, η καλοσύνη και η παρατηρητικότητα, ερμηνεύουν το παράδοξο.

«Τα επόμενα χρόνια, βαδίζοντας σταθερά στην τραχεία και ανάντη οδό της καλλιτεχνικής έκφρασης, κυρίως της αφήγησης, θεμελίωσε ένα έργο που εγείρει σε μας τον θαυμασμό και στους κοινωνιολόγους της λογοτεχνίας την απορία πώς στάθηκε δυνατόν ένα παιδί της επαρχίας με πιεστικά πρακτικά προβλήματα και βιοποριστικές μέριμνες να διαλάμψει ως δημοσιογράφος, ως λόγιος και ως συγγραφέας στη λίαν απαιτητική «Δημοκρατία των γραμμάτων.»

Το προκείμενο μνημειακών διαστάσεων έργο, Θυμάμαι: 32 χρόνια Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, θα αποτιμήσουν άλλοι πολύ αρμοδιότεροι από εμένα. Διαβάζοντας όμως αυτό το παθογόνο και νευρώδες χρονικό, θυμήθηκα κι εγώ αυτές τις παλλόμενες από ενθουσιασμό και βακχική μανία ημέρες και νύχτες. Ο κόσμος έσπευδε προτροπάδην για να δει και να ακούσει, για να τον δουν και για να ακουστεί. «Της Σταυροπροσκυνήσεως γίνεται, παιδιά μου», είχε σχολιάσει μια γερόντισσα αναμιμνησκόμενη αρχαίων ημερών της βυζαντινίζουσας Θεσσαλονίκης. Στους φοιτητικούς κύκλους μια λέξη νεόκοπη κυριαρχούσε: Γκλαμουριά! Οφείλω να ομολογήσω ότι εμάς στη Φιλοσοφική Σχολή, που είχε να επιδείξει προβεβλημένους ερευνητές και διανοούμενους, το σαράκι του φθόνου μάς κατέτρωγε, γιατί αναλογιζόμαστε πως ήταν μάλλον απίθανο να έχουμε ποτέ τέτοια κοσμοσυρροή σε φιλολογικές εσπερίδες. Μια μικρή ωστόσο παρηγοριά ένιωσα χρόνια μετά, όταν σε κονιορτοβριθές λεξικό διαπίστωσα ότι η λέξη glamour, που μεταγράφηκε σε γκλαμουριά, ήταν αντιδάνειο από τα αρχαία ελληνικά. Στη μεσαιωνική Ευρώπη, ο απλός κόσμος πίστευε ότι η γραφή και η ανάγνωση ήταν μαγικές ακατανόητες τελετουργίες. Το glamour λοιπόν ήταν η μεταγραφή στα σκοτσέζικα της λατινικής grammatica, δηλαδή της γραμματικής.

Στα χρόνια της εφηβείας, ένα από τα βιβλία που μας καταταλαιπώρησαν ήταν το περιώνυμο Αναγνωστικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης του Γεωργίου Ν. Ζούκη, το κοινώς λεγόμενον «Ο Ζούκης». Το πρώτο κεφάλαιο λοιπόν είχε τον τίτλο «Ο πιστός φίλος» και άρχιζε ως εξής: «Πιστεύω τῷ φίλῳ. Πιστὸν φίλον ἐν κινδύνοις γιγνώσκεις. Ὁ φίλος τὸν φίλον ἐν πόνοις και κινδύνοις οὐ λείπει» κ.λπ. Πολύ αργότερα, όταν ήμουν πια ωμογέρων, συνειδητοποίησα ότι το πρώτο κεφάλαιο του Αναγνωστικού αλλά και τα υπόλοιπα συνιστούσαν μια λαμπρή εισαγωγή στις αξίες και στο πνεύμα της ελληνικής αρχαιότητας. Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι σε ολόκληρη την Καινή Διαθήκη η λέξη «φιλία» απαντά μόνο μία φορά, και μάλιστα σε αρνητικά συμφραζόμενα: «μοιχοὶ καὶ μοιχαλίδες! οὐκ οἴδατε ὅτι ἡ φιλία τοῦ κόσμου ἔχθρα τοῦ Θεοῦ ἐστιν;» (Ἐπιστολὴ Ἰακώβου 4,4). Η λέξη επίσης «φίλος» απαντά 29 φορές στην Καινή Διαθήκη, από τις οποίες όμως 15 στον Λουκά, τον ελληνομαθέστερο από τους ευαγγελιστές.

Αντιθέτως, η λέξη «φίλος» είναι μία από τις πιο αγαπημένες λέξεις του Ομήρου, όπου μάλιστα ενίοτε αντικαθιστά την κτητική αντωνυμία όταν συνάπτεται με συγγενικά πρόσωπα και με μέλη του ανθρωπίνου σώματος: «φίλον κῆρ», «φίλα γούνατα». Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνούμε ότι η Ἰλιάδα, η βίβλος του ελληνισμού, είναι το έπος της φιλίας και της συντροφικότητας, της camaraderie. Οι φιλίες που συνάπτουν οι νέοι άνθρωποι στον στρατό μένουν ως ακριβό θυμητάρι ισοβίως, φίλε Νίκο.

Θυμάμαι: 32 χρόνια Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Νίκος Γκροσδάνης
Επίκεντρο
512 σελ.
ISBN 978-960-458-022-4
Τιμή €23,00

Twitter