«Η ζωή και το παραμύθι» του Μ. Γ. Μερακλή
Ένας από τους πιο γνωστούς μελετητές του λαϊκού παραμυθιού είναι ο καθηγητής Βασίλης Αναγνωστόπουλος. Πρόσφατα εξέδωσε ένα ακόμα βιβλίο αφιερωμένο στο ελληνικό λαϊκό παραμύθι. Περιλαμβάνει κείμενα που κατά καιρούς δημοσίευε σε εφημερίδες της Θεσσαλίας (από πολύ παλιά στον Πρωινό Τύπο της Καρδίτσας, μετέπειτα και σε άλλες εφημερίδες και περιοδικά), κινούμενος από αφορμές που του έδιναν τα παραμύθια. Αλλά και η ίδια η ζωή τού έδινε αφορμή να πάει, αυτός πλέον, στα παραμύθια, βρίσκοντας ενδιαφέροντα κοινά σημεία σε παραμύθια και στη ζωή.
Ελεύθερος, στην προκειμένη περίπτωση, από πιεστικές ενίοτε δεσμεύσεις μιας επιστημονικής μεθοδολογίας, αλλά και χάρη στο αφηγηματικό χάρισμα που τον διακρίνει (έχει δημοσιεύσει και λογοτεχνικό έργο, ποίηση και προπάντων πεζογραφία), προσφέρει εδώ ένα ιδιαίτερα ελκυστικό βιβλίο, όπως γίνεται φανερό, από το πρώτο κιόλας κείμενο. Ο τίτλος του: «Θα τον ακούω, σου λέω...». Είναι η κραυγή που βγάζει μια μικρούλα μέσα στη νύχτα από ένα διπλανό διαμέρισμα της πολυκατοικίας, στη οποία κατοικεί ο συγγραφέας. Το κοριτσάκι απευθύνεται στη μαμά του και την παρακαλεί να πει στον μπαμπά να τη βάλει μέσα, γιατί στη βεράντα όπου την έκλεισε θα τη φάνε οι κατσαρίδες. Έντρομο λέει στη μαμά του (που φαίνεται ανένδοτη, γιατί συμμερίζεται την «παιδαγωγική» του συζύγου της, ή και γιατί, που είναι πιθανότερο, επίσης κι αυτή τον φοβάται): «Θα τον ακούω, σου λέω...». Θυμάμαι τώρα ένα από τα πιο ωραία συγγράμματα Παιδαγωγικής που έχω διαβάσει, του καθηγητή Αθανασίου Παπά, Η αντιπαιδαγωγικότητα της Παιδαγωγικής, 1985 (τρίτη έκδοση). Ο τίτλος του είναι ήδη εύγλωττος.
Ο Αναγνωστόπουλος έδωσε διέξοδο στην ταραχή που ένιωσε την εφιαλτική, όπως ο ίδιος τη χαρακτηρίζει, εκείνη νύχτα, καταφεύγοντας στο παραμύθι της «Δαφνοκουκουσίτσας». Ανήκει στα λεγόμενα μαγικά παραμύθια, που όμως δεν παύουν, με τον συμβολικό τους τρόπο, να αντικαθρεφτίζουν και την πραγματικότητα. Μιλά το παραμύθι για μια σκληρή μητέρα, που αφήνει την όμορφη κόρη της έξω από το σπίτι, στη διάθεση ενός βασιλόπουλου «που πιάνει το κορίτσι και το φιλάει. Τρέχει αυτό στη δαφνοκουκουσιά και χτυπώντας τον κορμό φωνάζει δυνατά: Άνοιξε, μάνα, να μπω μέσα... Άνοιξε, μάνααα. Καμιά όμως απάντηση [...] Παρακάλεσε, παρακάλεσε το δέντρο, μα τίποτε. Κι άρχισε τότε η περιπλάνησή του μακριά από το σπίτι του, ζητώντας να βρει μόνο του την τύχη...». Βέβαια, η μάνα της όμορφης κόρης κάθε φορά που αυτή ήθελε να βγει έξω την προειδοποιούσε: «Κόρη φιλημένη, κόρη τσιμπημένη, μες στη δαφνοκουκουσιά δεν μπαίνει». Και η κόρη απαντούσε: «Προσέχω, μάνα».
Το λαϊκό παραμύθι, όπως συμβαίνει συχνά και με το προσωπικό λογοτεχνικό έργο, προσφέρεται για περισσότερες από μία ερμηνείες. Είναι λογικό να σκεφθούμε ότι το συγκεκριμένο παραμύθι αρχικά αποβλέπει στο να προφυλάσσονται τα παιδιά από επικίνδυνα παραστρατήματα. Αυτό το σημειώνει ο Αναγνωστόπουλος σε άλλο κείμενο του βιβλίου του. Πάντως ο ίδιος, στο «Θα τον ακούω, σου λέω...», που το παραθέτει ολόκληρο, παραβλέπει, ως δευτερεύον εδώ, το στοιχείο αγνόησης της συμβουλής της μητέρας στην κόρη της και στρέφει το ενδιαφέρον του στην άκαμπτη γυναίκα, που αποτελεί μια περίπτωση «αντιπαιδαγωγικότητας της Παιδαγωγικής». Το μητρικό συναίσθημα εδώ νικιέται από μιαν υπέρμετρην ακαμψία, δεν μπόρεσε να αρθεί στο ύψος της τέλειας αγάπης, η οποία «τα πάντα υπομένει», όπως είχε πει ο Παύλος.
