Έχω στα χέρια μου το βιβλίο Πηγές για τον ιδιωτικό βίο των Νισυρίων (1801-20ός αι.) (2009), του καθηγητή της Μεσαιωνικής Ιστορίας Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή. Είναι ένα υποδειγματικό βιβλίο για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να εκδίδονται, να μελετώνται και να σχολιάζονται τα λεγόμενα δικαιοπρακτικά έγγραφα (προικοσύμφωνα, διαθήκες, δωρητήρια, πράξεις αγοροπωλησιών, διαζυγίων, «ψυχικών» και άλλων).

Καταδεικνύεται η εξαιρετική σημασία και αξία που έχουν τα τεκμήρια αυτού του είδους για την αναστήλωση του παρελθόντος ή και, θα έλεγα, τη δραστική φιλοτέχνησή του. Ειδικότερα για το συγκεκριμένο έργο μπορώ να παρατηρήσω ότι έχει εξορίσει από τις σελίδες του ένα είδος ψυχρότητας που συνήθως συνοδεύει την παράθεση του υλικού, καθώς το πλαισιώνει με την ευαισθησία των παρατηρήσεων – πέρα από τη σπάνια διακρίβωση των στοιχείων τα οποία δίνει. Αξιολογώντας, παραδείγματος χάρη, τα προικοσύμφωνα ως πηγή ζωής παρατηρεί ότι αυτά «αποτελούν σπάνια πηγή για την ανασύσταση της καθημερινής πράξης, ανοίγουν την πόρτα στο παλαιό σπίτι, σε μεταφέρουν στα χωράφια, σε συντροφεύουν με τα ζώα, σου φοράνε τα ρούχα της δουλειάς και του γάμου, σου μεταδίδουν το βαθύ νόημα της συνέχειας της ζωής. Προσφέρουν ακόμα τη μοναδική ίσως ευκαιρία να θαυμάσεις τις λεπτομέρειες του μικρόκοσμου που δύο οικογένειες, με χαρμόσυνη διάθεση και αισιοδοξία, απλώνουν πάνω στο χαρτί. Δύο οικογένειες που συναντώνται για να φτιάξουν μια τρίτη, ν’ ανοίξουν ένα καινούργιο σπιτικό. Τελικά, χάρη στα προικοσύμφωνα από τη Νίσυρο, διασώθηκε ο ανεκτίμητος υλικός πολιτισμός της, του οποίου βαλσαμωμένα σπαράγματα βλέπουμε στις μουσειακές προθήκες».

Εξάλλου ο συγγραφέας μπορεί όχι μόνο να εκτιμήσει, αλλά και να προβάλει τα χαρίσματα (πλαστικότητα, ανεξάντλητη παραγωγική δύναμη) της λαϊκής λαλιάς. Κατηγοριοποιώντας το υλικό που αποθησαύρισε –από τα προικοσύμφωνα εν προκειμένω– γράφει για μιαν από τις υποκατηγορίες: «ιδιαίτερη υποκατηγορία απαρτίζουν τα προικιζόμενα ζώα. Πολύ λίγα είναι τα προικοσύμφωνα που δε μνημονεύουν την προίκιση ενός ζεύγους βοδιών, τόσο απαραίτητων στις γεωργικές δουλειές· ενίοτε εκφράζεται η προτίμηση προς τις αγελάδες και τα δαμάλια τους. Από τα άλλα ζώα περιζήτητα φαίνεται πως ήταν τα γαϊδούρια (ιδίως το θηλυκό και το πουλάρι του) και οι χοίροι, σε όλες τις εκδοχές τους: σκρόφες, σκροφακίδες, σκροφακίδια ή σκροφακιδάκια, χοιράκια ή χοιρίδια, γουρούνες, γουρούνια, γουρουνάκια, γουρουνόπουλα ή γουρουνοπούλες, γρουλιά ή βρουλάκια. Η πλούσια ονοματολογία υποδηλώνει, νομίζω, τη στενή σχέση και διατροφική εξάρτηση των Νισυρίων από τον οικόσιτο (τότε) χοίρο…» Θυμάμαι εδώ τον Παλαμά που, γράφοντας για τον Κρυστάλλη, για ένα ποίημά του γεμάτο από κύρια ονόματα βοσκών, ανδρών και γυναικών, παρατηρούσε πως και τα ονόματα αυτά, καθώς έρχονται από «βάθη όχι χρόνων αλλά τόπων σαν ξένων από μας», προσδίδουν «κάτι ηρωικό»…

Twitter