fbpx
«Γεώργιος Σκληρός»

«Γεώργιος Σκληρός»

του Μ. Γ. Μερακλή

Ένα βιβλίο για τον Γεώργιο Σκληρό (1879-1919), ο οποίος θεωρήθηκε ο πρώτος εισηγητής των μαρξιστικών ιδεών στην Ελλάδα με το μικρό βιβλίο του Το κοινωνικό ζήτημα (1907), έδωσε στη δημοσιότητα, με πολλές προσθήκες στα γνωστά, συμπληρώσεις και νέες εξακριβώσεις σε βιογραφικά δεδομένα, ο ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Χρίστος Α. Τέζας, που ταξίδεψε για λόγους αυτοψίας στα αρχεία του Πανεπιστημίου της πόλης, στην Ιένα, όπου ο Σκληρός ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική (τις είχε ξεκινήσει, ανεπιτυχώς, στη Μόσχα και ύστερα στην πόλη Dorpat της Εσθονίας, που αποτελούσε μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας). Ο Σκληρός γεννήθηκε στην Τραπεζούντα, εκεί έζησε τα πρώτα χρόνια του, αλλά έξι στη Ρωσία στη συνέχεια, αρχίζοντας το οδοιπορικό του από την Οδυσσό. Τελικά εγκαταστάθηκε στη Γερμανία.

Ο συγγραφέας εξετάζει τα τέσσερα βιβλία του Σκληρού (με έμφαση στο πρώτο), αλλά και τα άρθρα που δημοσίευσε στο περιοδικό «Νουμάς», από τη στιγμή που η εμφάνιση του Κοινωνικού Ζητήματος προκάλεσε αρκετό ενδιαφέρον στο σχετικά προβληματισμένο κοινό.

Ο Σκληρός ομολογούσε ότι πνευματικός του οδηγητής είταν ο πολύ γνωστός σύγχρονος του Γεώργιος Πλεχάνωφ, που υπήρξε και ο πρώτος ηγέτης του Ρωσικού Μαρξιστικού Κόμματος, αλλά είχε και μια προσωπικότερη θέση απέναντι σε σοβαρά ιδεολογικά ζητήματα. Φανερή είταν ωστόσο η διάθεση του Σκληρού να δείχνει, σε όσα υποστήριζε, ότι ταυτίζεται με τη θεωρία του Καρλ Μαρξ. Έλεγε εξάλλου, ότι είχε επηρεαστεί ιδίως και από το διάσημο τότε φυσιολόγο Ε. Χαίκελ (παρακολούθησε μαθήματά του στην Ιένα), οπαδό και συνεχιστή της δαρβίνειας θεωρίας.

Στο σημείωμά μου αυτό θέλω να σταθώ σε μια πλευρά του έργου του, αλλά και του ανθρώπου που εκφράζεται σ’αυτό. Ο καθηγητής Τέζας, σε διάφορα σημεία, αλλά και σε προς τούτο γραμμένες σελίδες, επισημαίνει ορισμένες «Αντιφάσεις» του Σκληρού. Δίνω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Είπα, πως ο Σκληρός ακολουθεί πιστά τη μαρξιστική θεωρία. Ήδη όμως στο Κοινωνικόν Ζήτημα γίνεται μια παρέκκλιση από τον αμετάθετο μαρξιστικό ντετερμινισμό, όσον αφορά το ζήτημα της ιστορικής εξέλιξης και προόδου. Παρατηρεί ο Σκληρός ότι «πράγματι εις όλας τας τάξεις επέρχεται βαθμιαία φυσική και ηθική διαφθορά», κάνοντας στη συνέχεια την απαισιόδοξη, αντίθετη προς την ακλόνητη αισιοδοξία του Μαρξ, σκέψη, ότι «εάν η κατάστασις αυτή εξακολουθήση επί πολύ ακόμα, ουδόλως παράξενον να εκφυλισθή η ανθρωπότης». Αμετακίνητος ντετερμινισμός δεν υπάρχει ακόμα ούτε στο ζήτημα της σχέσης «βάσης»-«εποικοδομήματος»: ο Σκληρός φρονεί ότι το εποικοδόμημα μπορεί να επιμένει, έστω και αν η βάση μεταβάλλεται. Σημειώνει ο Τέζας: «Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι (...) παρέχεται η εντύπωση ότι κατά τον Σκληρό το «εποικοδόμημα» εμπερικλείει κάποιαν δυναμική για αυτοπροσδιορισμό και –εν συνεχεία- για επηρεασμό της «βάσης». Η διαλεκτική λοιπόν βάσης και εποικοδομήματος χαλαρώνει.

Κάποιοι που άσκησαν κριτική στο έργο του Σκληρού απέδωσαν τις αντιφάσεις του στο ότι αυτός δεν μπόρεσε να αφομοιώσει τις επιδράσεις που δέχτηκε απο τον Μαρξ. Είναι πάντως δυνατό να δοθεί και μια διαφορετική εξήγηση. Οι αντιφάσεις ενδέχεται να υπήρξαν αυθόρμητες αντιδράσεις, οφειλόμενες σε μια βαθύτερη αίσθηση της πραγματικότητας, με βάση την πείρα της Ιστορίας, που αποκαλύπτει τη φύση του ανθρώπου περισσότερο σύνθετη, περίπλοκη, δύσπλαστη, απ’ όσο την αντιλαμβανόταν ο Μαρξ.

Είπε ο Σκληρός και κάτι άλλο, που έχει ζωηρή απήχηση μέσα μου, κι ακόμα μου δίνει κάποια ελπίδα σ’ αυτούς τους ποικιλοτρόπως ανώμαλους καιρούς που ζούμε. Ο Σκληρός πίστευε ότι υφίσταται κάποια «περίεργη βιολογική ιδιότητα της ανθρώπινης φύσεως, να μη χάνη τόσο εύκολα τον εσωτερικό πολιτισμό, όπως τον εξωτερικό». Τον πρώτο ονόμαζε culture, τον δεύτερο civilization. Αυτή η ανόμοια, ετερόρυθμη κίνηση εξέλιξης και προόδου εσωτερικού και εξωτερικού πολιτισμού μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, ο πρώτος με τη δική του λειτουργία, βαθύτερα ριζωμένη σε κάποιους αρχετυπικούς πυρήνες της ανθρώπινης ύπαρξης, να ανακόψει την, μολονότι με τον ορθολογισμό και τις θετικές επιστήμες εξοπλισμένη, εν πολλοίς εντούτοις άλογη και καταστροφική, στο φρενήρες τρέξιμό της, civilization.

 

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.