fbpx
«Το λαϊκό παραμύθι» του Μ. Γ. Μερακλή

«Το λαϊκό παραμύθι» του Μ. Γ. Μερακλή

Δίδασκα, σε ιδιαίτερο μάθημα της Λαογραφίας, το Λαϊκό Παραμύθι στους φοιτητές. Και γινόμουν και εγώ μαθητής του. Το μάθαινα ολοένα πιο καλά το παραμύθι. Φίλος της Λογοτεχνίας, αισθανόμουν πως έμπαινα χάρη στο παραμύθι στη μαγεία της αισθητικής, με τα πολυσήμαντα σύμβολα και τις μεταφορές του. Και με συγκινούσε ακόμα περισσότερο το γεγονός, ότι τα παραμύθια τα έπλαθε ο λαός, οι λαϊκές παραμυθούδες και οι παραμυθάδες, δημιουργοί της δικής τους πολύτιμης ποίησης.

Διάβαζα αυτές τις ημέρες μια συλλογή παραμυθιών από την Όλυμπο της Καρπάθου, φροντισμένη από την κυρία Κανάκη-Πρωτόπαπα, διδασκάλισσα μετεκπαιδευμένη και στη Γερμανία, όπου επίσης δίδαξε σε Σχολείο Μητρικής Γλώσσας. Συνόδευε την έκδοση με εκτενή αναφορά στο «Παραμύθι γενικά» και μια παρουσίασή της από τον παιδαγωγό καθηγητή Αθανάσιο Ε. Παπά.

Όσο απλό είναι το λαϊκό παραμύθι, τόσες αφορμές δίνει για να κινητοποιηθεί η σκέψη και η βαθύτερη πιστοποίηση ποιητικών στοιχείων εκ μέρους του ενήλικου, οπωσδήποτε ώριμου αναγνώστη. Το παιδικό κοινό κατ’ ουσίαν τελείωσε πλέον. Αλλά, αν η πρώτη σκέψη μετά το τέλος αυτό είναι, ότι τελείωσε η ζωή του παραμυθιού εν γένει, δεν συμβαίνει έτσι. Υπάρχουν οι ενήλικες. Ο βαθυστόχαστος Κωστής Παλαμάς, γράφοντας συχνά για το παραμύθι, δεν έλεγε λόγια χωρίς νόημα, όπως: «το παραμύθι, σύμβολο του αξεχώριστα, και απλοϊκού και βαθυστόχαστου, που είναι ακέρια η ποίηση» (Άπαντα, τόμος 8, 342). Και μπορεί κάποιος να προσδοκά, ότι ενήλικοι αναγνώστες της λογοτεχνίας θα στραφούν κάποια στιγμή και στο λαϊκό παραμύθι ως ποιητικό ανάγνωσμα. Η μόδα επιφυλάσσει τέτοιες ευκαιρίες.

Μια από τις κεντρικές συνιστώσες του παραμυθιού είναι η έννοια της αντίθεσης, μπορώ να πω, ότι είναι θεμέλιος λίθος του. Και το χτίζουν μια σειρά μοτίβα κάθε φορά. Τα μοτίβα δεν είναι απαραίτητα σταθερά, είναι ευκίνητα, μετακινούνται από τύπο σε τύπο. Και γι’ αυτό προκύπτουν διάφορες παραλλαγές κάθε παραμυθιακού τύπου. Το χτίσιμο του παραμυθιού έχει τη λογική του.

Η ιδιαίτερα συχνή μεταμφίεση των προσώπων (οι παραμυθιολόγοι συνήθως καλούν τα κύρια πρόσωπα ήρωες και ηρωίδες) είναι ήδη μια έκφραση της αντίθεσης. Ένας βασιλιάς, θέλοντας να δει και ν’ ακούσει τι λένε γι’ αυτόν οι υπήκοοί του, ντύνεται ζητιάνος και γυρίζει στους δρόμους. Όταν έμαθε τη γνώμη του κόσμου, ο βασιλιάς «εξέσκισε» τα ρούχα του ζητιάνου που φορούσε, «κι από μέσα είταν ντυμένος βασιλιάς».

Όσο απλό είναι το λαϊκό παραμύθι, τόσες αφορμές δίνει για να κινητοποιηθεί η σκέψη και η βαθύτερη πιστοποίηση ποιητικών στοιχείων εκ μέρους του ενήλικου, οπωσδήποτε ώριμου αναγνώστη.

Μια κακή μάγισσα (υπάρχουν και μάγισσες καλές, πολύ λιγότερες, αλλά υπάρχουν – η παρουσία της αντίθεσης γίνεται με τον έναν ή με τον άλλο άνθρωπο αισθητή) έχει μεταμορφώσει έναν πανέμορφο νέο (τις πιο πολλές φορές είναι βασιλόπουλο), το έχει κάνει ένα φοβερό τέρας. Ένας πατέρας τριών κοριτσιών είναι έμπορος και κάνει ταξίδια για την εργασία του. Ρωτάει τις τρεις θυγατέρες του τι δώρο θέλουν όταν γυρίσει από το ταξίδι του. Οι δυο πρώτες ζητούν ακριβά δώρα. Η τρίτη δεν θέλει παρά ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Στην επιστροφή του ο πατέρας βλέπει ένα πολύ ωραίο τέτοιο λουλούδι σε έναν κήπο και μπαίνει να το κόψει. Όμως εκεί είναι ο τόπος του θηρίου. Και εκβιάζει τον πατέρα πως, αν δεν του πάει την κόρη του, θα πάει το ίδιο στο σπίτι τους, λέει «θέννα ’ρτω εγιώ εκειά και θέννα σας φάω όλους». Αναγκάστηκε ο πατέρας να πάει στο θηρίο την κόρη του, αλλά δεν την έφαγε, όπως είχε πει. Η κόρη είναι καλή, φέρεται τρυφερά στο θηρίο που την αγαπά τόσο, ώστε δέχεται να της κάνει τη χάρη που ζητεί, να πάει στην οικογένειά της, να ιδούν πως είναι ζωντανή: «να πάεις, να σε ’ουν, αμμέ να γυρίσεις ως τις εφτά, πριχού βραδιάσει». Από τη χαρά της που την είδαν, καθυστέρησε λίγο να επιστρέψει. Βρήκε το θηρίο να ψυχομαχεί. Έτρεξε και το φίλησε. «Ως το φίλησε, γίνηκε ένα πεντάμορφο βασιλόπουλο».

Απλό το παραμύθι. Αλλά γνωρίζει, με την ολοκάθαρη απλότητά του, που αντανακλάται στο μοναδικό ύφος του, να αγγίζει τα μυστήρια της ψυχής, όπως είναι το φιλί, έως και ο τελευταίος ασπασμός στο θάνατο.

Αλλά εξίσου διεισδυτικό είναι το παραμύθι και στα συμβαίνοντα στην κοινωνία των ανθρώπων. Δεν γνωρίζει, δεν θέλει να αναγνωρίσει, κι ας υπάρχει αυτός, το ρομαντισμό. Είναι αυτό η ίδια η κατάφαση του πραγματικού, του ρεαλιστικού, του αληθινού, όσο και αν τα γλωσσικά μέσα, με τα οποία αυτό εκφράζεται, είναι μη πραγματικά, μη ρεαλιστικά, αναληθή. Αυτό είναι το μείζον ποιητικό γνώρισμά του, βασισμένο, μορφολογικά, στα σύμβολα.

Εντρυφά στα κοινωνικά ζητήματα. Μια από τις μεγάλες αντιθέσεις του είναι της πεθεράς στη νύφη, την οποία θέλει με διάφορους τρόπους να εξοντώσει. Στην αρχή ο γιος της πιστεύει στις συκοφαντίες της, αλλά στο τέλος φανερώνεται η πραγματικότητα, ο γιος της αποφασίζει να σκοτώσει, μ’ ένα σκληρό, αλλά συνήθη τρόπο, τη μητέρα του. Τη δένουν με δύο, ή και τέσσερα άλογα με τα μαλλιά, τα αφήνουν να τρέχουν και την ξεσκίζουν. Στις οικογένειες του παραμυθιού αντιγράφονται τα συμβαίνοντα της καθημερινότητας. Πολλές φορές έτσι αρχίζουν: «Μια φορά κι έναν καιρό είχε δύο αδελφούς. Ο ένας είτο πλούσιος. Ο άλλος είτο φτωχός παπουτσής. Ο πλούσιος ποτέ του δεν εσκέφτην να συνδράμει και του φτωχού». Στο τέλος οι όροι πάντα αντιστρέφονται. Υπάρχει και ένα όχι σπάνιο ζευγάρι ανδρών (ποτέ γυναικών) αδελφών, «ο ένας φρόνιμος κι ο άλλος λωλός». Κάνει πολλές λωλάδες ο τρελός, ο γνωστικός τού λέει κάθε φορά το σωστό. Στις πιο πολλές παραλλαγές εντούτοις ευνοείται, όταν προπάντων, χωρίς λόγο και σε άσχετο τόπο καίει εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα λιβανιού που βρίσκει και ευωδιάζει όλος ο γύρω τόπος, φθάνοντας μάλιστα στον ουρανό. Ευχαριστήθηκε πολύ ο Θεός και στέλνει έναν άγγελό του να ρωτήσει τον άνθρωπο τι δώρο να του κάνει ο Θεός γι’ αυτό που έπραξε. Ο αγαθός άνθρωπος δεν θέλει τίποτα. Σε παραλλαγές ωστόσο του τέλους ζητάει πρακτικά και χρήσιμα πράγματα, ίσως με την παρέμβαση του έξυπνου αδελφού…

Είναι εύκολο να συσχετιστεί ο τύπος αυτός του λωλού με τον ντοστογιεφσκικό «ηλίθιο» και να τον τοποθετήσει κανείς δίπλα στους «μωρούς» του Παύλου (Κορινθ. Α’, 1,27).


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.