Με είχε προκαλέσει ο τίτλος: Να φύγω ή να μείνω; Ακουγόταν τόσο επίκαιρος. Επιπλέον, στα ονόματα που συναποτελούσαν το θίασο αναγνώρισα εκείνο της Σοφίας, μιας φίλης που είχα γνωρίσει αρκετά χρόνια πριν στο Βερολίνο.

Παρακολουθούσα το έργο επί σκηνής, μάλλον μια σειρά από μονολόγους προσωπικών εμπειριών, που παρομοιάζουν με άλλες που έχομε βιώσει ή ακούσει από συγγενείς ή φίλους οι οποίοι ξενιτεύτηκαν στις πέντε ηπείρους, ή που διαβάσαμε ή είδαμε στον κινηματογράφο.

Υπήρχε κάποια χρονολογική σειρά ή και μια διαλεκτική απόπειρα, ωστόσο αυτή η συρραφή ήταν ενδιαφέρουσα και επανέφερε το θέμα της μετανάστευσης ως δίλημμα: Να φύγω ή να μείνω;

Για μέρες σκεφτόμουν τη λέξη δίλημμα ως πολυεδρική: με σκέψη, αμφιβολία, συναίσθημα, και στην περίπτωση αυτή προκαλούμενη από μια σειρά εικόνων από τη γενέθλια πόλη, τις παιδικές αναμνήσεις, όπου και αν αυτές στοιχειοθετήθηκαν, το νόστο, την πάλη με μια ξένη γλώσσα για καθημερινή χρήση, για τη συνέχιση σπουδών, την κουλτούρα της φιλόξενης ή αφιλόξενης χώρας και όλα όσα επακολουθούν, εξομαλύνονται, υιοθετούνται ή επαυξάνουν τη νοσταλγία καθώς και το δίλημμα: να φύγω ή να μείνω.

Από τη γλώσσα μας υποθέτω ότι πολλές λέξεις έχουν περιέλθει σε αχρηστία, καθώς η μια γενιά διαδέχεται την άλλη ή διάφορα αντικείμενα, ακόμα και οικιακά σκεύη, παύουν πια να είναι σε καθημερινή χρήση, οπότε και αυτή της γλώσσας.

Πιθανόν αυτό να συμβαίνει και σε άλλες εθνικές γλώσσες.

Ωστόσο, κρατώ στη μνήμη μου δυο πρόσφατα μικρά, ασήμαντα γεγονότα.

Στέκομαι μπροστά στο περίπτερο απ’ όπου παίρνω την καθημερινή μου εφημερίδα και κουβεντιάζω με τον περιπτερά, αφού με τα χρόνια έχει αναπτυχθεί ανάμεσά μας μια μικρή οικειότητα. Παραμερίζω για να εξυπηρετηθεί μια κυρία κάποιας ηλικίας, που δε θυμάμαι τι ζήτησε, αλλά θυμάμαι τα εξής λόγια της: «Το εγγονάκι μου δεν ξέρει τι θα πει σπίρτα, ούτε τα έχει δει. Ο γιος μου έχει μετατρέψει την κουζίνα σε ηλεκτρονική και κανένας στο σπίτι δεν καπνίζει».

Στα γενέθλια της Τζέσικα, η αδελφή μου της δώρισε ένα όργανο, μια πρόταση για εκμάθηση πιάνου. Συσκευασμένο είχε αρκετά μεγάλες διαστάσεις, σε μήκος και πλάτος. Επιπλέον, είχε και κάποιο βάρος.

«Αχ, θεία Σούλα, μου πήρες σκαφάκι;» Εννοώντας μικρό σκάφος.

Ανοήτως, εμείς οι μεγάλοι γελάσαμε. Η Τζέσικα, φοιτήτρια τώρα, ακόμα δεν έχει δει σκάφη.

Το δίλημμα, ως προνόμιο του έλλογου όντος, εξακολουθεί να υπάρχει και νομίζω θα μας ακολουθεί στη ζωή μας πάνω σε πολλές επιλογές.

Μερικές ημέρες μετά την έναρξη του Να φύγω ή να μείνω; έγινε μια αρκετά εκτεταμένη και ενδιαφέρουσα συζήτηση ανάμεσα στους συντελεστές και το πολυπληθές ακροατήριο, παρόντες νέοι και νέες από την Αφρική ή αλλού, που γεννήθηκαν στην Ελλάδα ή όχι, στο Ινστιτούτο Γκαίτε.

Τέθηκαν ερωτήματα, εκφράστηκαν απόψεις, αναφέρθηκαν εμπειρίες, δόθηκαν απαντήσεις και γενικά έγινε μια γόνιμη συζήτηση, που μου πρόσθεσε περισσότερα ερωτήματα.

Για παράδειγμα, πώς γίνεται ένας πολίτης μιας χώρας η οποία ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση να ταξιδεύει με διαβατήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ως πολίτης της να θεωρείται μετανάστης όταν αποχωρεί από την οριοθετημένη πατρίδα, ως Ιταλία, Ισπανία ή Βέλγιο ή Γαλλία ή οποιαδήποτε άλλη, και εγκαθίσταται σε μια άλλη, αδελφή χώρα;

Πώς έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης η μισή Κύπρος όταν δεν είχαν γίνει μέλη κεντρικές ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ουγγαρία, η Τσεχία, η Σλοβακία ή κάποια άλλη;

Όσον αφορά στους εισελθόντες στην Ελλάδα με χαρτιά ή χωρίς χαρτιά (τα χαρτιά δε φτιάχνουν τον άνθρωπο, αλλά αυτός φτιάχνει τα χαρτιά) ή που γεννήθηκαν σε μια άλλη χώρα, είναι ή όχι μετανάστες;

Αν ένας καπετάνιος κάποιου υπερπόντιου πλοίου ή μηχανικός ή κάποιος άλλος από το πλήρωμα έχει το δικαίωμα να έχει φέρει μαζί του τη γυναίκα του, και αυτή φέρνει στον κόσμο σ’ ένα λιμάνι της Κίνας ένα παιδί, το παιδί που γεννήθηκε εκεί είναι Κινέζος; Ή θα γινόταν τέτοιος προς χάρη της παιδείας, ή της γενικότερης κουλτούρας ή της συμμόρφωσής του με τους νόμους και κανόνες της χώρας, αν παρέμενε στην Κίνα;

Το θέμα δεν εξαντλείται με αυτά τα απλά ρητορικά παραδείγματα, ούτε ενέχουν κάποιες υποψίες ρατσισμού, παρά μόνο καταθέτουν μια σκέψη ότι θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν λέξεις και όροι περασμένων χρόνων ή και αιώνων.

Ο άνθρωπος, ως νοήμον ον, έχει την ικανότητα να περπατάει και το δικαίωμα να διαλέγει τον τόπο όπου θα προτιμούσε να χτίσει τον οίκο του.

Νομίζω πως και τα χελιδόνια διαλέγουν τον τόπο όπου θα χτίσουν τη φωλιά τους, όπως τώρα την άνοιξη.

Twitter