Μια μέρα πριν τελειώσει ο περασμένος Ιούλιος, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, σε μια απάντησή του στον πρώην πρόεδρό της Νικολά Σαρκοζί, τον οποίο χαρακτήρισε, για τη δική του λεκτική στάση, ανυπόμονο, εξαιτίας των τρομοκρατικών επιθέσεων με ανθρώπινα θύματα στη χώρα τους, δήλωσε: «Η κυβέρνηση των Παρισίων δεν είναι αυτή που θα δημιουργήσει ένα γαλλικό Γκουαντάναμο...».

Αναρωτήθηκα αμέσως πόσα και τι ξέρουμε για το Γκουαντάναμο και τι αντιδράσεις υπήρξαν ή υπάρχουν για την ύπαρξή του.

Την προεκλογική περίοδο του 2007 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο υποψήφιος για την προεδρία Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος κέρδισε τις εκλογές και ανακηρύχτηκε Πρόεδρος το 2008, είχε υποσχεθεί ότι θα καταργούσε τις φυλακές του Γκουαντάναμο, μια υπόσχεση που την επανέλαβε τώρα τελευταία. Θα προλάβει, όμως; Τον ερχόμενο Νοέμβρη θα γίνουν εκλογές και τον Ιανουάριο του 2017 οι ΗΠΑ θα αποκτήσουν καινούριο Πρόεδρο.

Είχα διαβάσει αρκετές φορές κείμενα, όπως της Διεθνούς Αμνηστίας ή άλλων οργανώσεων, για τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν οι έγκλειστοι και τις στερήσεις που τους επιβάλλονταν.

Όντας, οι περισσότεροι, νέοι άνδρες, υπέφεραν από πολλά βασανιστήρια, και επιπλέον τους έλειπαν και οι γυναίκες και επομένως η φυσική συνεύρεση μαζί τους. Σε μια αναφορά, κάποιος φυλακισμένος είχε δηλώσει ότι σχεδόν όλοι αναγκαστικά επιδίδονταν στον αυνανισμό, όπως και ο ίδιος συχνά στο κρεβάτι του, μέχρι που μάτωνε και βαφόταν ο τοίχος δίπλα στο ράντζο του κόκκινος.

Είχα δει ντοκιμαντέρ γύρω από το Γκουαντάναμο στον Κόλπο της Κούβας, που ανήκει στις ΗΠΑ, με συρματοπλέγματα και κτίσματα και κρατούμενους να φοράνε τις ίδιες πορτοκαλί στο χρώμα καλοκαιρινές φόρμες, ποτέ τα κεφάλια τους ή το πρόσωπό τους από καμιά οπτική γωνία, ώστε οι κρατούμενοι να μην είναι αναγνωρίσιμοι από συγγενείς ή φίλους.

Ο Ολάντ μού θύμισε ένα ξαφνικό τηλεφώνημα πριν χρόνια. Από την άλλη πλευρά του τηλεφώνου ακούστηκε ο Φώντας Λάδης, δημοσιογράφος, στιχουργός, ποιητής, συγγραφέας, ενεργός πολίτης, που τον είχα γνωρίσει νεαρό φοιτητή, σ’ ένα ταξίδι μου στη Ρώμη, τα χρόνια της χούντας. Είχαμε για πρώτη φορά ξανασυναντηθεί στην Αθήνα, μετά την πτώση της, στο σπίτι της Έλλης Αλεξίου και από τότε κρατούσαμε μια κατά καιρούς επαφή αναφορικά με την πολιτική κατάσταση και τα εκδοτικά στη χώρα μας.

Μετά από τις κοινές ερωτήσεις και απαντήσεις με ρώτησε: «Τι ξέρεις για το Γκουαντάναμο;».

«Τίποτα περισσότερο από αυτά που έχει τύχει να διαβάσω ή να δω στην τηλεόραση».

«Θα ήθελες να μεταφράσεις κάποια ποιήματα γραμμένα από τους έγκλειστους εκεί;».

Πώς θα μπορούσα να αρνηθώ; Την άλλη μέρα κρατούσα στα χέρια μου το Γκουαντάναμο σε δαχτυλογραφημένες σελίδες. Άρχισα αμέσως να τις διαβάζω, όπως κάνω πάντα, ακόμα και όταν πρόκειται να μεταφράσω ένα πολυσέλιδο βιβλίο.

Εντυπωσιάστηκα από την πρώτη σελίδα, με τίτλο «Ευχαριστίες», για όσους συνέβαλαν στην έρευνα και τις πληροφορίες και με τις τρεις αράδες της τρίτης παραγράφου: «Η συλλογή των ποιημάτων στον παρόντα τόμο δεν ήταν εύκολο εγχείρημα και χρειάστηκε τη βοήθεια πολλών εξαντλημένων δικηγόρων του habeas». Ακολουθούσε μια σειρά από ονόματα και κατέληγε σε: «Σημειώσεις».

Ακολουθούσε το κεφάλαιο:

«Παρατηρήσεις για το Γκουαντάναμο
Μαρκ Φάλκοφ

Τα είκοσι δύο ποιήματα αυτού του τόμου γράφτηκαν από άντρες κρατούμενους του στρατοπέδου αιχμαλώτων των Ηνωμένων Πολιτειών στον Κόλπο του Γκουαντάναμο στην Κούβα...»

Από την πρώτη αράδα άρχισα να διαβάζω και να υπογραμμίζω:

«Οι συνεργάτες μου κι εγώ, όλοι εθελοντές δικηγόροι, επισκεφτήκαμε για πρώτη φορά το Γκουαντάναμο τον Νοέμβριο του 2004, έχοντας πάρει από το FBI άδεια ασφαλείας σε επίπεδο απόρρητο... Αυτά που μάθαμε από τους πελάτες μας σ’ εκείνο το ταξίδι ήταν συγκλονιστικά... Ταπεινώνονταν σεξουαλικά, καθώς εισέβαλλαν στο χώρο τους γυναίκες ανακρίτριες που τους χλεύαζαν, γνωρίζοντας καλά ότι αυτό είναι προσβολή για τους αφοσιωμένους μουσουλμάνους...
...Πράγματι δεκάδες φυλακισμένων επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν με απαγχονισμό...
...Καθώς δεν είχαν γραφική ύλη, χάρασσαν τις λέξεις ή ιχνογραφούσαν γράμματα με μικρή ποσότητα οδοντόπαστας και στη συνέχεια περνούσαν τα κύπελλα-ποιήματα από κελί σε κελί...
...και καθώς οι πολιτικοί φιλονικούν για το αν θα πρέπει να επεκτείνουν στους κρατούμενους τις προστασίες της Συνθήκης της Γενεύης, ίσως τα ποιήματα των κρατουμένων τους κεντρίσουν τη συνείδηση ενός έθνους...».

Ακολουθεί ένα κεφάλαιο αρκετών σελίδων: «Μορφές πόνου στη μουσουλμανική ποίηση της φυλακής», Φλαγκ Μίλερ.

Από τις πρώτες σειρές που άρχιζαν «Η ποίηση γεννιέται από τον πόνο, όπως λέει ένα αραβικό ρητό...», όσο προχωρούσα τόσο ένιωθα την επιθυμία να παραθέσω, αν ήταν δυνατόν, όλο το κείμενο, όπως:

«Οι ποιητές μπορούσαν επίσης να γίνουν φοβεροί αντίπαλοι...
...Σε ένα άλλο επίπεδο τα εθνικιστικά κινήματα προσέφεραν νέα εργαλεία για την προσέγγιση της καταπίεσης και των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων πληθυσμών. Η ποίηση ήταν καθοριστικής σημασίας, ιδίως τα ομοιοκατάληκτα δίστιχα...
...Οι μαρξιστές προώθησαν τη χρήση τοπικών διαλέκτων...
...Επιπλέον, αυτά τα επιχειρήματα διαψεύδουν τις ίδιες τις καταθέσεις των ποιητών του Γκουαντάναμο για τη λογοκρισία που τους εμποδίζει να εκφραστούν για όσα συμβαίνουν μέσα στο στρατόπεδο...
...Στο Γκουαντάναμο, οι κρατούμενοι προετοιμάζουν τα επιχειρήματά τους όχι σε εκλεπτυσμένη νομική ορολογία, την οποία άλλωστε οι περισσότεροι αγνοούν...
...Αν τα ποιήματα μάς ξαφνιάζουν με τη χρήση ενός πολιτικού λεξιλογίου του παρελθόντος, συγχρόνως μας θυμίζουν την παντοτινή ισχύ της διαπολιτισμικής αντίδρασης στις παγκόσμιες ανισότητες...
...Αν μη τι άλλο, τα ποιήματά τους δίνουν φωνή σε ένα νέο μουσουλμανικό κίνημα αντίδρασης στους ισχυρισμούς των ΗΠΑ περί παγκόσμιας κυριαρχίας του νόμου».

Σε αυτά τα εισαγωγικά, μάλλον διαφωτιστικά κείμενα, υπάρχει ακόμα ένα, το τελευταίο, με τίτλο: «Εκεί που καίει η θαμμένη φλόγα», Άριελ Ντόρφμαν. Ξαφνιάστηκα από την πρώτη παράγραφο:

«Πριν από τρεις δεκαετίες, όταν ήμουν στη χώρα μου, τη Χιλή, που ταλανιζόταν από τη δικτατορία, γνώρισα μια γυναίκα, η οποία είχε συλληφθεί από πράκτορες της μυστικής αστυνομίας του Πινοσέτ και η οποία βασανίστηκε ατέλειωτες ώρες σε ένα κελί στο Σαντιάγκο...
...Είναι επαίσχυντο, αλλά συγχρόνως εκπληκτικό το ότι αμέσως έφερα στο νου μου εκείνη τη γυναίκα μόλις άρχισα να διαβάζω τα ποιήματα των εγκλείστων του Γκουαντάναμο...
...Επαίσχυντο επειδή είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, μια δήθεν δημοκρατική χώρα, που μεταχειρίζεται τους κρατούμενούς της το ίδιο βάναυσα όπως η δικτατορική Χιλή και αναρίθμητες άλλες άθλιες κυβερνήσεις σε όλη τη γη...
...Εννοώ ότι η πρωταρχική πηγή αυτών των ποιημάτων από το Γκουαντάναμο είναι η απλούστερη, σχεδόν αρχέγονη, αριθμητική πράξη εισπνοής και εκπνοής...».

Και τα επεξηγηματικά, με πολλαπλές πληροφορίες κεφάλαια, τελειώνουν με την τελευταία παράγραφο:

«...Μέχρι τότε, αντί του επαίσχυντου κέντρου κράτησης στον Κόλπο του Γκουαντάναμο, το πραγματικό τους σπίτι θα είναι τα πικρά ποιήματα που έγραψαν ενάντια στη μοναξιά και το θάνατο».

Όσο διάβαζα τόσο δυνάμωνε και ο θαυμασμός μου για την υπέροχη μετάφραση των κειμένων, με την υπογραφή «Οδυσσέας Κακαβάκης», που δεν συνάντησα ποτέ.

Twitter