«Μνήμες»
Έχω πολλές φορές αναρωτηθεί αν οι μνήμες μπορούν να προσδιοριστούν επιστημονικά, αν είναι επιλεκτικές ή απωθημένες και τι τις ανασύρει ή τις απωθεί περισσότερο. Πόσο σχετίζονται με τον χρόνο, τις εμπειρίες, τις εμμονές, τις αναβολές, τις επαναλήψεις ή ποιες λειτουργίες του εγκεφάλου συνεργάζονται ή συμβάλλουν να παραμένουν αναλλοίωτες, να φθείρονται ή να εξαφανίζονται.
Έχουν δοθεί όροι, όπως αμνησία –αλλά δεν θυμάμαι αν δόθηκαν οι αιτίες–, το Αλτσχάιμερ, που για μένα παραμένει μια διατύπωση. Μάλλον δεν ασχολήθηκα να μάθω περισσότερα, πιθανόν γιατί δεν συνέτρεξε λόγος, ούτε καν οικογενειακός.
Μικρή είχα δει στον κινηματογράφο άνδρες να κακοποιούν τις γυναίκες και η ίδια σκηνή να επαναλαμβάνεται με τα ίδια πρόσωπα, γυναίκες με μαυρισμένα μάτια και στην ερώτηση «τι έπαθες;» να απαντάνε ότι χτύπησαν σε μια καρέκλα ή στρώνοντας το κρεβάτι και, μεγαλύτερη, στις ξένες ταινίες να βλέπω γυναίκες σε χώρους γυμναστικής ή παρόμοιους χώρους να έχουν σε διάφορα σημεία του σώματός τους σημάδια κακοποίησης και να προσπαθούν να τα κρύψουν.
Αν έχω μια μνήμη που με βασανίζει, είναι η ερώτηση που έκανα στη μητέρα μου, δεκάδες χρόνια πριν.
«Μαμά, ήσασταν ευτυχισμένοι με τον μπαμπά;»
«Ο μπαμπάς σας ήταν καλός», μου απάντησε.
Πέρασαν χρόνια να καταλάβω τι εννοούσε.
Ανατρέχω στα περασμένα, που ίσως να είναι και τωρινά ή διαφορετικά στο είδος. Ο μπαμπάς μου δεν τη χτυπούσε, δεν έπινε, δεν έπαιζε χαρτιά, δεν πήγαινε στον Ιππόδρομο, από την Καλλιθέα έφτανε στις Τζιτζιφιές με τα πόδια, δεν ξενυχτούσε, που ίσως να σήμαινε ότι δεν ήταν γυναικάς, δεν της αρνιόταν να φιλοξενήσει συγγενείς που έρχονταν από το Διαβολίτσι Άνω Μεσσηνίας, στο οποίο είχε γεννηθεί η ίδια, μερικές φιλοξενίες διήρκησαν χρόνια, δεν της έκανε παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά της απέναντί μας, ελαστική ή αυστηρή, δεν ήταν κουτσομπόλα, αλλά ένα πρόσωπο που το εμπιστεύονταν συγγενείς, φίλοι και γείτονες.
Όλα αυτά συγκροτούσαν την ευτυχία της.
Χρόνια αργότερα με πλησίαζαν πανέμορφες φοιτήτριες, σε ακριβό αμερικανικό πανεπιστήμιο, με πανάκριβα αυτοκίνητα και οικονομική άνεση, και μου εκμυστηρεύονταν:
«I am not happy». [Δεν είμαι ευτυχισμένη.]
«Why not?» [Γιατί όχι;]
«You know why». [Ξέρετε γιατί.]
«No, I don’t know, you tell me». [Όχι, δεν ξέρω. Πείτε μου εσείς.]
Αυτός ο μικρός διάλογος μ’ έβαζε σε μια συγκριτική διάθεση, που με βόηθησε να καταλάβω την απάντηση της μαμάς μου για το τι είναι η ευτυχία. Διαφορετική κατά περίπτωση, κοινωνική, οικονομική και εθνικού επιπέδου που επηρεάζεται από τη θρησκεία ή την πολιτική.
Η κακοποίηση της γυναίκας επεκτείνεται στην κακοποίηση του παιδιού, του ανθρώπου, μιας ομάδας, μιας τάξης, ενός λαού.
Διαβάζοντας, έμαθα τη λέξη enabler, η οποία χρησιμοποιείται στην ψυχολογία, σχετικά με την κακοποίηση. Αν ένας άνδρας, για παράδειγμα, χτυπάει μια γυναίκα και αυτή εξακολουθεί να συμβιώνει μαζί του, του δίνει τη δυνατότητα να την ξαναχτυπήσει, γίνεται enabler. Το «ξανά», όμως, δεν απαριθμείται, ούτε διακρίνεται στο μέγεθος, στην ποιότητα, στο είδος, αν είναι γροθιά ή ανοιχτή παλάμη, ή κλοτσιά, ή κάψιμο με το τσιγάρο, ή χτύπημα με τη λωρίδα, αν φοράνε ακόμα.
Και όλα αυτά τα σκέφτομαι σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση και διαβίωση, αν η ακολουθία κοινωνία-οικονομία-πολιτική είναι σωστή και επιβεβαιωμένη. Τι συμβαίνει στην κοινωνία μας; Ταλαιπωρείται από τις κρατικές και τις δημοτικές Αρχές σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας, υπεύθυνες για τις συγκοινωνίες, τις παροχές δημόσιου φωτισμού, ύδρευσης, καθαριότητας, πάρκων για μεγάλους και παιδιά, παιδικής χαράς, αθλητικών εγκαταστάσεων, βιβλιοθηκών και άλλων γενικών μέσων, που διαμορφώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις.
Οικονομικά, από τα οποία εξαρτώνται η υγεία, η παιδεία, η εργασία, η αμοιβή του εργαζόμενου, η ασφάλεια, η σύνταξη του υπερήλικα που έζησε δουλεύοντας και καταθέτοντας το καθιερωμένο ποσοστό από τον μισθό του στο συγκεκριμένο ταμείο, η σίτισή του, η ένδυσή του, η κατοίκησή του, ο τρόπος της ζωής του, της ανάπτυξής του και του εξελισσόμενου πολιτισμού.
Πολιτική. Αυτή που καθορίζει τα ανωτέρω προς τα πάνω ή προς τα κάτω και που απαρτίζεται από μια ομάδα ανθρώπων, από ένα κοινοβούλιο, στην περίπτωση της Ελλάδας με καθεστώς Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, που οι πολίτες επιλέγουν στις εκλογές, και επιπλέον το χρέος να διαφυλάττει τα γεωγραφικά σύνορα, τη ζωή των πολιτών, τις συμμαχίες και να διαπραγματεύεται τις διακρατικές συμφωνίες, που υποτίθεται ότι δεν υπογράφονται αν δεν είναι υπέρ του συνόλου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα είναι εις βάρος του εταίρου, αλλά με δίκαιους όρους.
Αν η πολιτική που βρίσκεται στην εξουσία έχει αποβεί επανειλημμένα το λιγότερο δυσάρεστη και αντιλαϊκή, ποιος είναι υπεύθυνος ή, κατά την ψυχολογία, enabler; Το θύμα, δηλαδή ο κακοποιημένος, ασχέτως φύλου και ηλικίας, επιτρέπει στην επανεκλεγόμενη πολιτική, που τη σχεδιάζουν και την εκφράζουν άνθρωποι, να τον κακομεταχειρίζεται.
Πόσο είμαστε, ο καθένας χωριστά και ως σύνολο, υπεύθυνοι να κακοποιούμεθα ως μαθητές χωρίς δασκάλους, ως ασθενείς χωρίς γιατρούς και θεραπευτικά μέσα, χωρίς δουλειά και μεροκάματο, ως συνταξιούχοι, ως έθνος που του απαγγέλλουν επίσημα τη μείωσή του, εξαιτίας της υπογεννητικότητάς του, που οφείλεται στην οικονομία και την κοινωνία που φτωχαίνει, μεταναστεύει, παραμένει αδιαμαρτύρητη και παθητική;
