«Χειροκροτήματα»

Τώρα που θα φύγω και θα πάω στα ξένα,
και θα ζούμε μήνες, χρόνους χωρισμένοι,
άφησε να πάρω κάτι κι από σένα
γαλανή πατρίδα, πολυαγαπημένη
[...]
μόνο λίγο χώμα, χώμα ελληνικό.

Η δασκάλα άπλωνε τα χέρια της να με κατεβάσει από την έδρα που με είχε ανεβάσει για να με βλέπουν τα παιδιά του Δημοτικού, οι γονείς τους και όλοι όσοι βρίσκονταν στη μεγάλη αίθουσα των εορτών. Το ακροατήριο ξεσπούσε σε χειροκροτήματα κι εγώ έβαζα τα κλάματα. Φοβόμουν όχι από το νόημα των στίχων, τους αποστήθιζα χωρίς να τους καταλαβαίνω, ούτε επειδή φανταζόμουν, στη Δευτέρα Δημοτικού, ότι κάποτε θα έφευγα μακριά από τη «γαλανή πατρίδα», όπως είχε γράψει ο Δροσίνης στο ποίημά του «Χώμα ελληνικό»· γιατί χτυπούσε ο κόσμος παλαμάκια, όπως οι άνθρωποι στη μάντρα του Καραγκιόζη, στου Χαροκόπου, στη γωνία της Σιβιτανιδείου.

Το χειροκρότημα είχε μείνει μέσα μου σαν ερωτηματικό: τι το παρήγε; ο ενθουσιασμός, η χαρά, οι ωραίες λέξεις, οι περίπατοι στο φεγγάρι, τα αγριολούλουδα στον κάμπο, οι υποσχέσεις;

Η πρώτη προβληματική επαναφορά της απορίας μου συνέβη στην Πανεπιστημιούπολη Λουντ, της Σουηδίας, την ημέρα που θα ερχόταν να μιλήσει ο τότε πρωθυπουργός Ούλοφ Πάλμε, στο Πανεπιστήμιο. Θα ερχόταν με το τρένο από τη Στοκχόλμη.

Ρώτησα μερικούς φοιτητές ή μετανάστες και άλλους Σουηδούς αν θα πηγαίναμε στον σταθμό να τον υποδεχτούμε. Οι Έλληνες απαντούσαν αόριστα, θα δούμε, οι Σουηδοί, δεν υπάρχει λόγος.

Πήγα μόνη μου, έστω από περιέργεια. Το τρένο ήρθε στο δευτερόλεπτό του, δεν ήταν καθόλου περίεργο. Ο Πάλμε περπάτησε μόνος του, ίσως κάποιοι με πολιτικά να ήταν οι άνδρες ασφαλείας, κρατώντας έναν χαρτοφύλακα.

Η αίθουσα ήταν γεμάτη. Μπήκα, σχεδόν τελευταία, βρήκα ένα κάθισμα επίσης στην τελευταία σειρά έχοντας μια γενική θέα. Κάποιοι σηκώθηκαν όταν είδαν τον Πρωθυπουργό να μπαίνει στην αίθουσα, οι περισσότεροι έμειναν ακίνητοι και ανέκφραστοι.

Το σκεπτικό ήταν πως οι ηθοποιοί και όλοι οι συντελεστές του θεάτρου εκτελούν το επαγγελματικό τους έργο. Όπως δεν χειροκροτούμε τον γιατρό μας, αλλά αν είναι καλός επιστήμονας επιστρέφουμε σε αυτόν για την ολοκλήρωση της ίασής μας, έτσι πρέπει να συμβαίνει και με το θέατρο.

Ρώτησα έναν Σουηδό, δίπλα μου:
– Θα χειροκροτήσουμε;
– Για ποιο λόγο;
– Μα είναι ο Πρωθυπουργός της χώρας.
– Ναι, αλλά δεν ξέρουμε τι θα πει. Ας τον ακούσουμε πρώτα.

Τον ακούσαμε. Τα χειροκροτήματα ήταν διασκορπισμένα, δεν προέρχονταν από μια πτέρυγα ή κάποιες σειρές. Αναρωτήθηκα αν αυτό σήμαινε ότι το ακροατήριο δεν ήταν μιας συγκεκριμένης πολιτικής γραμμής.

Με τη σχολή μας, Θεωρητικών Λογοτεχνίας, Θεάτρου και Κινηματογράφου, θα ταξιδεύαμε στη Στοκχόλμη να δούμε τον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ και δυο έργα του Στρίντμπεργκ, σε σκηνοθεσία Ίνγκμαρ Μπέργκμαν.

Τηλεφώνησα στον Πολ Νορ –θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, συνεργάτης της Μαρίκας Κοτοπούλη και του Σπύρου Σκούρα–, της 20th Century Fox, και στη σύντροφό του Αλίκη –ηθοποιό, κόρη της Κυβέλης– ότι θα τους επισκεπτόμουν. Εκείνοι κι εγώ, χωρίς να το έχουμε αναφέρει οι μεν σ' εμένα ή εγώ σε αυτούς όταν ζούσαμε στη Νέα Υόρκη, είχαμε μεταναστεύσει στα χρόνια της δικτατορίας στη Σουηδία.

Πήγαμε μαζί στο θέατρο στις προγραμματισμένες παραστάσεις. Από την πρώτη φορά μάς πληροφόρησαν, όπως τώρα για τα κινητά τηλέφωνα, ότι ο σκηνοθέτης μάς παρακαλεί στο τέλος της παράστασης να μη χειροκροτήσουμε. Ξαφνιαστήκαμε.

Το σκεπτικό ήταν πως οι ηθοποιοί και όλοι οι συντελεστές του θεάτρου εκτελούν το επαγγελματικό τους έργο. Όπως δεν χειροκροτούμε τον γιατρό μας, αλλά αν είναι καλός επιστήμονας επιστρέφουμε σε αυτόν για την ολοκλήρωση της ίασής μας, έτσι πρέπει να συμβαίνει και με το θέατρο.

Ρώτησα τον Πολ Νορ και την Αλίκη τι σκέφτονταν γι' αυτή την πρόταση. Οι απαντήσεις τους δεν ήταν πρόχειρες, θα συζητούσαμε το θέμα αργότερα.

Πριν από λίγα χρόνια, η αδελφή μου, πολύ σοβαρά, μου είπε: «Δεν θα ξαναχειροκροτήσουμε πολιτικούς και κοκορευόμενους ηγέτες» και ίσως είπε περισσότερα, προσθέτοντας το σκεπτικό της. Θα πρέπει να ξέρουμε το πρόγραμμά τους και τις δυνατότητας για την πραγματοποίησή τους.

Τους τελευταίους μήνες, είδαμε όλοι πολιτικούς που είχαμε χειροκροτήσει στις προπροηγούμενες εκλογές, ως υποψήφιους κάποιου κόμματος που προτιμούσαμε για οποιονδήποτε λόγο, τους επαναλάβαμε το χειροκρότημά μας στις προηγούμενες εκλογές, που είχαν ένα θλιβερό ή θλιβερότερο αποτέλεσμα, τώρα τους βλέπουμε σ' ένα τρίτο ή τέταρτο ή πέμπτο κόμμα και περιμένουν το χειροκρότημά μας όταν τελειώνουν τα επαναλαμβανόμενα λόγια τους για κάτι που δεν έκαναν ενώ το είχαν αναγγείλει ή υποσχεθεί ή για τις καινούργιες υποσχέσεις.

Και τις τρεις ή περισσότερες φορές είχαν μετακινηθεί από κόμμα σε άλλο κόμμα ή είχαν... ανεξαρτητοποιηθεί . Ανεξήγητα ή επεξηγηματικά, αλλά χωρίς να ρωτήσουν τους ψηφοφόρους τους, είχαν επιλέξει τον άλλο πολιτικό χώρο και σχηματισμό ή το κενό. Όμως, αυτές οι μετακινήσεις πιθανόν να επέφεραν με τις εξαγγελίες τους άλλες τροποποιήσεις και διαστρεβλώσεις του κοινωνικού ή τεμαχισμένου ιστού, ιδιαίτερα μετά την Παγκοσμιοποίηση, με δυσάρεστα επακόλουθα και συμβάντα.

Ο Χανς από τη Λουντ, μη σοσιαλιστής, που είχε ψηφίσει ΝΑΙ στο δημοψήφισμα για την είσοδο της Σουηδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προς χάρη των μελαχρινών, δεν μου τηλεφώνησε ούτε για Χρόνια Πολλά για τον καινούργιο χρόνο 2015. Διαισθάνομαι τον λόγο. Ντρέπεται. Ποτέ πριν δεν θυμάμαι στη Σουηδία να κάψουν ένα κτίριο επειδή στέγαζε ένα θρησκευτικό, πολιτιστικό ή αλλοεθνοτικό φορέα.

Θυμάμαι, όμως, τον δολοφονημένο πρωθυπουργό Ούλοφ Πάλμε, πρόεδρο των Σοσιαλιστών-Δημοκρατών, που όταν την Πρωτομαγιά γέμιζε με ξανθά κεφάλια η πλατεία για τον εορτασμό, άρχιζε πρώτος να τραγουδάει τη «Διεθνή».

Πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στον Διεθνισμό και την Παγκοσμιοποίηση;