Η γραφή είναι μια πολιτική πράξη, κι επομένως και η ανάγνωση είναι το ίδιο.

Στα σκληρά χρόνια της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας, όταν επέστρεφα στον οίκο μου, κατέφευγα στους τρεις φίλους που μου κρατούσαν συντροφιά, χωρίς απαιτήσεις.

Πρώτος ήταν ο Μπετόβεν με την Πέμπτη του συμφωνία, δεύτερος ήταν ο Σεφέρης και τρίτος ο Τ. Σ. Έλιοτ.

Ανακάλυπτα μια καινούργια γλώσσα. Ύστερα από την πρώτη τους ανάγνωση περίμεναν οι βαθύτερες έννοιες, που έπρεπε να τις ψάξω. Ηρεμούσα.

Ύστερα από χρόνια, τώρα που μπορεί κάποιος να αναλογίζεται εκείνα τα χρόνια με κάποια ψυχραιμία, μου έρχονται στο νου διάφορες σκηνές.

Αρχικά, αναρωτιέμαι πόσο θα μπορούσα να συγκρίνω ή να αντιπαραθέσω εκείνη την εποχή με αυτή που περνάμε τώρα. Βέβαια, δεν υπάρχουν φυλακές για πολιτικούς κρατούμενους, εννοώ συλλήβδην (υπάρχουν κάποιοι στα κελιά), ούτε εξορίες και σωματικά βασανιστήρια. Τα βάσανα των ανθρώπων είναι διαφορετικά. Νιώθουν λεηλατημένοι, απογοητευμένοι, διαψευσμένοι, που τα πρόσωπά τους αντανακλώνται σ’ έναν ακαθόριστο σκοτεινό ορίζοντα, σε βάθος χρόνου.

Μέσα στις διάφορες σκηνές, συζητήσεις, αναζητήσεις, αμφισβητήσεις και υιοθετήσεις ιδεών και στρατηγικών, στο νου μου επιστρέφει μια εικόνα.

Είχαν περάσει αρκετά χρόνια μετά την πτώση της χούντας και περπατούσα μ’ ένα νεαρό φιλαράκι (θυμάμαι ακριβώς το σημείο – στη γωνία της 2ης Λεωφόρου και της 30ής Οδού), που δεν είχε προσωπικές εμπειρίες από τη δράση των Ελλήνων στη Νέα Υόρκη, όταν γύρισα εντελώς απρόσμενα, χωρίς κανένα προηγούμενο, στο πλάι και είπα:

«Ποιος είναι ο τρίτος που περπατάει πάντα δίπλα σου;

»Όταν μετράω, είμαστε μόνο εσύ κι εγώ».

Ήταν η σειρά του να γυρίσει το πρόσωπό του. «Δεν καταλαβαίνω τι λες», είπε με ειλικρίνεια.

«Είναι από το παρελθόν», απάντησα.

«Από πότε;»

«Από παλιά, είναι ένα κομμάτι από την Έρημη χώρα».

Ο διάλογος δεν οδηγούσε πουθενά. Έκανα μια ετεροχρονισμένη προσπάθεια να του μιλήσω για τους τρεις πιστούς μου φίλους.

Έμεινε για λίγο σκεφτικός και μετά μου είπε αργά: «Τουλάχιστον είσαι ευχαριστημένη, και ευτυχώς. Γιατί την άλλη φορά που θα υπάρξει κρίση στην Ελλάδα, θα είσαι μεγάλη για αγώνες».

Δε σκέφθηκα εκείνη τη στιγμή αν θα έπρεπε να προσβληθώ κοκέτικα ή να τρομάξω για μια τυχόν επόμενη κρίση, γιατί είχε ακουστεί τόσο προφητικό.

Επέστρεψα στην παρούσα στιγμή, έβαλα την Πέμπτη του Μπετόβεν, πήρα στα χέρια την Έρημη χώρα και άρχισα να διαβάζω.

Μέσα στα χρόνια που πέρασαν η γλώσσα είχε βαρύνει περισσότερο από το φορτίο της ουσίας της.

Γνωρίζοντας ότι οι ελληνικές μεταφράσεις είναι στην Αθήνα, διάβαζα και μετέφραζα η ίδια:

Ποιες είναι αυτές οι κουκουλοφόρες ορδές που ξεχύνονται

στις απέραντες πεδιάδες μας, σκοντάφτοντας σε κομματιασμένες γαίες,

κυκλωμένες από έναν επίπεδο ορίζοντα μόνο;

Ποια είναι η πόλη πάνω από τα βουνά,

σχισμές και ανασχηματισμοί και σκιές στον βιολετή αέρα;

Πεσμένοι Πύργοι,

Ιερουσαλήμ, Αθήνα, Αλεξάνδρεια,

Βιέννη, Λονδίνο,

φανταστικό.

Μια προφητεία από το 1922;

Μου θύμισε ένα στίχο του Ελύτη, που δεν μπορούσα να τον ανασυντάξω. Οι λέξεις του είχαν γίνει σπασμένα δόντια στο στόμα μου. Μου ήταν αδύνατον να αρθρώσω τα λόγια του ποιητή προς τον ποιητή:

Στον αιώνα σου, ποιητή, πες μας, τι βλέπεις;

Μα τι; Τόσο κακή μνήμη έχω;

Όμως το στίχο του Σεφέρη,

Αν είναι ανθρώπινος ο πόνος, δεν είμαστε άνθρωποι μόνο για να πονούμε…

τον θυμόμουν από την επανάληψή του.

Twitter