Φεύγουν ή μας διαφεύγουν.

Αναρωτιέμαι αν τα χρόνια μετριούνται προσθετικά ή αφαιρετικά. Και καθώς τα σκέφτομαι, γεννιούνται περισσότερα ερωτηματικά. Αν τα ζούμε συνειδητά ή επιπόλαια.

Αυτά μου ήρθαν στο νου, για πολλοστή φορά, ενώ διάβαζα στους New York Times ένα εκτεταμένο αφιέρωμα για την αγωνίστρια υπέρ των δικαιωμάτων της Γυναίκας, την όμορφη ακτιβίστρια Γκλόρια Στάινεμ (Gloria Steinem) με ένα περίγραμμα ολόκληρης σελίδας του προσώπου της, που μια εβδομάδα μετά την Ημέρα της Γυναίκας, στις 8 Μαρτίου, δήλωνε ότι έγινε ογδόντα χρόνων. Η Γκλόρια Στάινεμ ήταν από τις πρώτες γυναίκες που, εξήντα χρόνια πριν, λιγότερα ή αργότερα, έσπασαν το φράγμα της δεύτερης δεκαετίας γυναικών και άρχισαν να δηλώνουν την πραγματική τους ηλικία. Από τότε και κάθε επέτειο που συμπλήρωνε μια δεκαετία, την τρίτη, την τέταρτη, την πέμπτη και μέχρι την ογδόη δήλωνε στον Τύπο, με συνεντεύξεις της, για το πόσο όμορφη είχε υπάρξει η δεκαετία που είχε συμπληρώσει και πως κάθε δεκαετία είχε τα δικά της ενδιαφέροντα. Τα δώρα που της προσφέρονταν τα χάριζε σε άλλες γυναίκες που τα χρειάζονταν ή τα εκποιούσε και έστελνε τα χρήματα σε γυναίκες τριτοκοσμικών χωρών.

Τώρα δηλώνει ότι τα ογδόντα της χρόνια δεν την εμποδίζουν να είναι, με τον έναν τρόπο ή τον άλλο, δραστήρια, να ταξιδεύει, να συναντάει οργανωμένους φορείς ή μεμονωμένα άτομα που έχουν τις δικές τους εμπειρίες, να τις αναλύει και να συνεχίζει τις δικές της εξερευνήσεις πάνω στα γυναικεία θέματα. Αυτόν τον καιρό είναι έτοιμη για ένα ταξίδι στην Μποτσουάνα.

Αναφερόμαστε συχνά στη δεκαετία των '60, γνωστή ως The Sixties, και τον Μάη του '68 στη Γαλλία, κυρίως στο Παρίσι, όπου έγινε η μεγάλη ειρηνική –ας την πούμε– επανάσταση της νεολαίας για την παιδεία και άλλα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά θέματα. Ήταν μια έκρηξη, αλλά ως αυθόρμητη είχε μεν την φρεσκάδα της νιότης και τα επιτυχημένα συνθήματα, που δεν είχε συνέχεια.

Και, όσο κι αν αντιδρούμε στην οργανωτική σημασία για την επιτυχία των πιο πάνω αιτημάτων, τόσο κάποια από αυτά θα συνεχίσουν να αιωρούνται. Αναφερόμαστε, για παράδειγμα, στον Μάη του '68, με το κίνημα των νέων, αλλά ξεχνάμε πως οι περισσότεροι από τους διαδηλώνοντες τότε, ακόμα και αν ήταν στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου ή πρωτοετείς φοιτητές, θα διανύουν τώρα την έκτη, την έβδομη ή την όγδοη δεκαετία τους. Μακάρι.

Και ακόμα πιο πολύ μακάρι αν εξακολουθούν να αγωνίζονται, αναγνωρίζοντας πως οι στόχοι δεν επιτυγχάνονται πάντα και πως τα προβλήματα δεν εξαλείφονται ποτέ, απλώς δημιουργούνται άλλα, οποιασδήποτε σημασίας και άμεσης επίλυσης.

Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στους λαούς του Δυτικού κόσμου, που συνήθως γι' αυτόν μιλάμε ή αυτόν ξέρουμε, αλλά για τον άνθρωπο και στην περίπτωσή μας για τις γυναίκες, αφού σε όλες τις κλίμακες της ανθρώπινης δράσης υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στη γυναίκα και τον άνδρα.

Τον Ιούνιο του 2000 είχε πραγματοποιηθεί στις αίθουσες των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη, το Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών με Πρόεδρο την Μαργαρίτα Παπανδρέου. Επίσης, είχε προσκληθεί και η πρώην ευρωβουλευτής Άννα Καραμάνου, γνωστή για τη δράση της και τις δημοσιεύσεις της υπέρ των γυναικών. Είχα παρακολουθήσει αρκετές συνεδριάσεις – ήταν πολύ δύσκολο να προλάβεις όλες τις εκδηλώσεις των αντιπροσώπων, από την Ινδία και μόνο είχαν έρθει δυο χιλιάδες γυναίκες.

Από κάποιες συζητήσεις είχα παρατηρήσει ότι μερικές κοινωνικές συμπεριφορές υπήρχαν, χωρίς διαφοροποιήσεις, σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας ή αλλού. Το πρώτο ήταν ότι οι εκλεγμένες αντιπρόσωποι των γυναικών της χώρας τους, ή κάποιας διοικητικής περιφέρειάς της, της επίσημης θρησκείας τους, αίρεσης ή δόγματος, της κοινωνικής ή επαγγελματικής τους ταυτότητας ή του σωματείου τους ήταν πολύ ή περισσότερο μορφωμένες γυναίκες – εκπαιδευτικοί, γιατροί, δικηγόροι, του Τύπου και του πολιτισμού, που παρίσταντο και μιλούσαν με στοιχεία και αληθινά γεγονότα.

Αυτό, ασφαλώς, έχει την εξήγησή του. Είναι, ακριβώς, η υπάρχουσα θέση της γυναίκας, στην οποία σε πολλές κοινωνίες τούς απαγορεύεται η είσοδος στο σχολείο ή η εξωτερική εργασία, είναι προαποφασισμένος ο γάμος τους, επιτρέπεται ο λιθοβολισμός τους, ο βιασμός τους, η μη δυνατότητα προσαγωγής του θύτη, ή περισσότερων του ενός, σε δίκη, απαγορεύεται ο έλεγχος της σύλληψης μιας άλλης ζωής, της εγκυμοσύνης τους για το δέκατο ή το δέκατο ένατο παιδί τους. Αμφιβάλλω αν ορισμένες ήξεραν έστω και τις λέξεις. Και αν τις ήξεραν, δεν είχαν το δικαίωμα να τις προφέρουν.

Μια αντιπρόσωπος κάποιας από εκείνες τις χώρες, προτιμώ να μην την αναφέρω, είπε με στοιχεία και απλά λόγια: Κατηγορούμαστε ως αγράμματες και είναι αλήθεια, αλλά...

Τα αλλά της ήταν πολλά: Στέλνουμε τα κοριτσάκια μας στο σχολείο και από τα δέκα τους χρόνια, λίγο πριν ή λίγο μετά, αντί να φέρνουν σπίτι βιβλία και τετράδια και στοιχειώδεις, αρχικές, βασικές γνώσεις αλφαβητισμού, φέρνουν μια κοιλιά με έμβρυα αγνώστων. Πιθανόν να είναι του διευθυντή του σχολείου, του δάσκαλου, του φύλακα, του ιερέα και τα κοριτσάκια, αφού γεννήσουν και μεγαλώσουν λίγο και τους γίνουν κάποιες σχετικές ερωτήσεις, με μια εξακολουθητική άγνοια, απαντούν ότι τους είχε ειπωθεί πως η σεξουαλική παρενόχληση –δεν είχαν χρησιμοποιήσει, προφανώς, αυτές τις λέξεις– ήταν άλλο ένα μάθημα.

Όσα είχαν ακουστεί σ' εκείνο το Παγκόσμιο Συνέδριο προκαλούσαν αισθήματα ντροπής και αγωνίας για το μέλλον – όχι μόνο της γυναίκας, αλλά του ανθρώπου, ερωτηματικά για τον πολιτισμό, τους τρόπους να πλησιαστούν διοικήσεις, πολιτικοί και πολιτικά κόμματα, θρησκευτικοί ηγέτες και άλλοι στην ιεραρχία.

Τα τελευταία χρόνια, με την οικονομική κάμψη, παρατηρείται και μια άλλη υποβάθμιση της γυναίκας – όχι μόνο όσον αφορά τους ατομικούς και ομαδικούς βιασμούς, που αναφέρονται χωρίς αιδώ σε κάθε δημοσκόπηση, αλλά όσον αφορά την ανεργία της, που σε όλα τα επαγγέλματα και σε όλες τις ηλικίες κινείται ανοδικά.

Μια νέα μού είπε: «Μας κλέβουν τα χρόνια μας».

Twitter