«Θα τα ξαναπούμε στο Πάλε…» του Πέτρου Γκάτζια
Η πόλη καίγεται σαν ένα κομμάτι θυμίαμα. Στον καπνό βρυχάται η συνείδησή μας.
Ράντοβαν Κάρατζιτς
Ο Μπόμπαν δακρύζει όταν του ζητούν να πει δυο λόγια στον παλιό του γείτονα, τον Εμίρ, μπροστά σε μια κάμερα. Τους χώρισε εδώ και πολλά χρόνια ο εμφύλιος στη Βοσνία. Σέρβος εκείνος, Μουσουλμάνος ο γείτονας. Ο Μπόμπαν αρχίζει να μιλάει με λόγια απλά, που δείχνουν ότι θέλει να ξεχάσει τη φρίκη και να δώσουν τα χέρια με τον Εμίρ, εάν και εκείνος το θέλει. Ο Εμίρ όμως δεν είναι στη Βοσνία. Έφυγε τότε και δεν ξαναγύρισε. Εάν δει το βίντεο, μπορεί να απαντήσει. Έπειτα είναι και η Μελίσα. Υπήρξε κάποτε ερωτευμένη με τον Ντάρκο, αλλά τώρα δεν ξέρει αν ο «Σέρβος» της ζει.
Η ιδέα είναι απλή, γράφεις στο βίντεο αυτά που θέλεις να πεις σε κάποιον που έχεις καιρό να δεις και επιζητάς επανασύνδεση. Εκείνος ή εκείνη βλέπει αυτά που του λες και αποφασίζει. Εάν αυτοί οι δύο άνθρωποι ξαναβρεθούν, τότε η κάμερα είναι εκεί για να καταγράψει τη στιγμή. Ο Μπρεκ και η Καταρίνα, ένα ζευγάρι κινηματογραφιστών, ξεκίνησαν πριν από χρόνια από την Ολλανδία για να αποτυπώσουν την κατάσταση στην πρώην Γιουγκοσλαβία, μετά τον εμφύλιο που ρήμαξε τη χώρα. Κάπως έτσι άρχισαν τα Βιντεο-γράμματα.
Ο αποστολέας χαλαρώνει και αφήνει τις λέξεις να ξεχυθούν για να μιλήσουν στην καρδιά του άλλου. Το ζευγάρι φροντίζει να εντοπίσει τον παραλήπτη, ο οποίος βλέπει το «γράμμα». Μετά είναι στο χέρι του εάν θα υπάρξει συνέχεια. Τα Βιντεο-γράμματα τιμήθηκαν σε φεστιβάλ και προβλήθηκαν στις κρατικές τηλεοράσεις των χωρών που ενεπλάκησαν στον εμφύλιο.
Θυμήθηκα την ιστορία τους, όταν διάβασα για τις αντιδράσεις που προκάλεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης η πρόσφατη απόφαση της Βουλής της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας να τιμήσει τρεις καταδικασμένους για εγκλήματα πολέμου από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης: Τον άλλοτε ηγέτη των Σέρβων της Βοσνίας Ράντοβαν Κάρατζιτς, τη διάδοχό του Μπιλιάνα Πλάβσιτς, αλλά και τον πρώην πρόεδρο του Κοινοβουλίου Μόμτσιλο Κράισνικ.
Κάποτε, ο Κάρατζιτς, εκτός από πρόεδρος και ψυχίατρος, υπήρξε και ποιητής. Σ’ αυτόν ανήκουν οι στίχοι της αρχής. Ο ρόλος της Τέχνης όμως, σκέφτομαι, είναι να ενώνει τους λαούς και όχι να τους διχάζει. Όπως στην περίπτωση του Flotel Europa, του βραβευμένου ντοκιμαντέρ του Βλάντιμιρ Τόμιτς, του Δανού –βοσνιακής καταγωγής– κινηματογραφιστή, το οποίο καταγράφει αυτό το μωσαϊκό ανθρώπων που προέκυψε μετά τον εμφύλιο, χρησιμοποιώντας ακόμη και οπτικό υλικό που είχαν φέρει μαζί τους οι πρόσφυγες. Ο ίδιος ήταν μόλις 12 ετών όταν αντίκρισε για πρώτη φορά στο λιμάνι της Κοπεγχάγης το τεράστιο πλοίο με τα κοντέινερ που θα ήταν για καιρό το σπίτι του, όπως και εκατοντάδων άλλων που είχαν ζητήσει άσυλο στη Δανία.
Τώρα, πολλοί άνθρωποι από την πρώην Γιουγκοσλαβία βγάζουν μια νοσταλγία για το παρελθόν, για τη ζωή πριν από τη μεγάλη σφαγή. Οι ιστορίες τους μπλέκονται. Οι πρωταγωνιστές, είτε στα Βιντεο-γράμματα είτε στο Flotel Europa, δεν κρύφτηκαν όπως οι ηγέτες τους. Είναι άνθρωποι που εξακολουθούν να δακρύζουν όταν βλέπουν το πρόσωπο ενός παλιού φίλου και η φράση ανεβαίνει ασυναίσθητα στα χείλη: «Θα τα ξαναπούμε στο Πάλε...».
