Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος αναπτύσσει μια κοινωνιολογία με ισχυρές θεωρητικές βλέψεις. Η κοινωνιολογία αυτή δεν φοβάται όμως να περάσει από τη βάσανο των γεγονότων. Βασίζεται συνήθως σε έρευνες πεδίου και συνεντεύξεις. Αυτό δείχνει μια ταπεινότητα, μια επιστημονική αρετή που διαλύει την αυταπάτη της έμφυτης επιστήμης. Δείχνει επίσης ότι δεν φοβάται μήπως δεν την πάρουν στα σοβαρά, μήπως τη δουν αφ’ υψηλού όσοι θαυμάζουν μόνο τη συχνά στείρα καθαρότητα της θεωρίας για τη θεωρία. Δείχνει ακόμα ότι δέχεται το χάσιμο χρόνου. Αυτοί οι δύο κίνδυνοι μπορεί να κοστίζουν από την άποψη της καριέρας. Σημαίνουν, όμως, προπάντων ότι τάσσεσαι υπέρ τού να ακούς τα άτομα που είναι αντικείμενα μελέτης. Ότι παίρνεις στα σοβαρά αυτά που λένε και τους κάνεις συνεργάτες στην έρευνα της αλήθειας. Δεν υπάρχει άλλη πραγματική επιστήμη εκτός από εκείνη που δίνει όλη την εξηγητική της δύναμη στη βιωμένη εμπειρία του κοινωνικού κόσμου.

Το δεύτερο στοιχείο της δουλειάς του Νίκου Παναγιωτόπουλου που με ενδιαφέρει είναι ότι αναπτύσσει μια κριτική κοινωνιολογία. Έχει καταλάβει καλά αυτή την ιδέα του Μπουρντιέ, που κι αυτός την είχε υιοθετήσει από τον Μαρξ και από άλλους: μια άνιση κοινωνία δεν μπορεί να αναπαραχθεί παρά μόνο αν μένουν κρυφοί οι μηχανισμοί κυριαρχίας που τη διαπερνούν. Μία από τις λειτουργίες της κριτικής κοινωνιολογίας είναι να καταγγέλλει αυτές τις ανισότητες κατανοώντας την οπτική αυτών που τις υπομένουν – και ακριβώς γι’ αυτό μπορούν να βοηθήσουν την επιστήμη να συλλάβει την αλήθεια του κοινωνικού κόσμου και τους μηχανισμούς αναπαραγωγής. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος δεν δυσκολεύτηκε να κατανοήσει αυτή την οπτική των καταπιεσμένων, γιατί υπέφερε και ο ίδιος από αυτές τις κοινωνικές ανισότητες.

Είναι επείγον να συμμαχήσει η κριτική κοινωνιολογία με τον κόσμο των καλλιτεχνών και της λογοτεχνίας, για να διευρύνει το κοινό της και να ενισχύσει τον αντίκτυπό της. Ο κόσμος της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας μπορεί επίσης να κερδίσει έτσι, βρίσκοντας έρεισμα στη σύγχρονη κοινωνία.

Ως ερευνητής, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος δείχνει σπάνιο ζήλο και δύναμη για δουλειά. Κατάφερε να κάνει τις δικές του έρευνες αλλά και να εκδώσει σημαντικά βιβλία. Την ίδια στιγμή, μετέφρασε ή φρόντισε για τη μετάφραση και την έκδοση έργων άλλων συγγραφέων. Αφιέρωσε πολύ χρόνο σε αυτή τη δουλειά εκδημοκρατισμού της πρόσβασης στη γνώση. Αυτό δείχνει αληθινή πνευματική γενναιοδωρία και αληθινή αίσθηση ευγνωμοσύνης. Από όλες αυτές τις άλλες δραστηριότητές του, θα ήθελα να τονίσω τη σημασία του περιοδικού Κοινωνικές Επιστήμες. Αυτό το περιοδικό υψηλού επιπέδου, που γράφεται σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά και αγγλικά), έλειπε από την Ελλάδα.

Και η πιο πρόσφατη εκδοτική προσπάθεια όπου συμμετέχει, το συλλογικό έργο Mirrors: Πολυφωνικές αφηγήσεις για έναν κόσμο σε κρίση, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι έχει ίσως μοναδική αξία στην Ελλάδα σήμερα. Πράγματι, για να γίνει κατανοητή η σοβαρότητα της σημερινής κρίσης, ήταν σημαντικό να ρωτηθούν αυτοί που την υπομένουν και που είναι οι μόνοι που μπορούν να δείξουν το βάθος των συνεπειών της στους ανθρώπους. Ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Ήταν λοιπόν σημαντικό να συγκριθούν οι συνέπειες της κρίσης που προκάλεσε ο καπιταλισμός σε διαφορετικές χώρες. Όλοι υποφέρουμε από την κρίση, και αυτή η κοινή μοίρα μάς καλεί σε αλληλεγγύη, ιδίως με όσους είναι τα κύρια θύματά της.

Το τρίτο βιβλίο είναι μιας γλύπτριας, της Βένιας Δημητρακοπούλου. Για τους δύο κοινωνιολόγους, τον Νίκο Παναγιωτόπουλο και Φραντς Σούλταϊς [Franz Schultheis], είναι ένα ρίσκο και την ίδια στιγμή μια εξαιρετική ιδέα. Ρίσκο, γιατί ο ανταγωνισμός στο επιστημονικό πεδίο κάνει τους επιστήμονες να αποφεύγουν κάθε πρακτική που θα μπορούσε να φανεί μη επιστημονική – και έτσι να συγχέουν το επιστημονικό πνεύμα με τη σοβαροφάνεια. Όμως η φαντασία της επιστήμης δεν είναι άσχετη με τη φαντασία της τέχνης. Οι συγγραφείς ξαναπιάνουν εδώ ένα από τα σημαντικά πιστεύω του Πιερ Μπουρντιέ. Είναι επείγον να συμμαχήσει η κριτική κοινωνιολογία με τον κόσμο των καλλιτεχνών και της λογοτεχνίας, για να διευρύνει το κοινό της και να ενισχύσει τον αντίκτυπό της. Ο κόσμος της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας μπορεί επίσης να κερδίσει έτσι, βρίσκοντας έρεισμα στη σύγχρονη κοινωνία.

Ο Bernard Vernier είναι Ομότιμος Καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Lyon II και Επίτιμος Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Mirrors: Πολυφωνικές αφηγήσεις για έναν κόσμο σε κρίση
Η οικονομία της αθλιότητας: Ελλάδα 2010-2015
Η αθλιότητα της οικονομίας: Η αθέατη σκέψη του γερμανικού «θαύματος»
Διάλογοι
Νίκος Παναγιωτόπουλος, Franz Schultheis & Βένια Δημητρακοπούλου
Αλεξάνδρεια
ISBN 978-960-221-668-2
Τιμή € 31,80

Twitter