Κι αυτή η εποχή μοιάζει να μην είναι σε θέση να ξεπεράσει την αποθέωση του μη λογικού, του αντι-λογικού: είναι σαν η τερατώδης πραγματικότητα του πολέμου να έχει αναιρέσει την πραγματικότητα του κόσμου. (Χέρμαν Μπροχ, Οι Υπνοβάτες, ΙΙΙ, σελ.53)

Ήμουν στην Ιορδανία και για λίγο στη Συρία, με τη Βασιλική και την Έλενα, το Πάσχα του 2010. Στις τοτινές ημερολογιακές μου σημειώσεις, που μεταφέρω εδώ, κατέληγα:

«Σημείωνα πληροφορίες και δεν ήξερα αν και πότε θα επιστρέψω σε αυτές για να αναθεωρήσω, να διορθώσω, να συμπληρώσω, να επεκτείνω. Δεν ξέρω καν αν έχει νόημα η διαστροφή μου για τη “γνώση”.

»Ιορδανία: Η Ιορδανία σηματοδότησε μια ανάλογη, πολύ διαφορετική ωστόσο, επιστροφή από εκείνη που είχα ζήσει στην Αίγυπτο. Επιστροφή σε ένα απώτατο παρελθόν, αλλά εξαιρετικά οικείο. Δεν ήταν οι αρχαιότητες, ελληνικές και ρωμαϊκές, ήταν η έρημος, οι μυρουδιές, οι γεύσεις, τα μάτια και τα χαμόγελα, ο χορός στο αρχαίο θέατρο της Γέρασα με τα νεαρά κορίτσια που μου κρατούσαν σφιχτά το χέρι. Η Πέτρα, η ζεστή άμμος στα γυμνά πέλματα, τα χρωματιστά βουνά, άδενδρα αλλά θεία στις αποχρώσεις των πετρωμάτων τους. Ο ουρανός και τα χρώματα της δύσης στην έρημο, ένας ήλιος γερμένος πάνω στη Νεκρά Θάλασσα, οι σκηνές των βεδουίνων, το γλυκό τσάι και ο δυνατός καφές, οι μαύρες ορχιδέες, μια μικρή άσπρη καμήλα με τους γονείς της (που είχαν ήδη περάσει στα καφετιά χρώματα που θα έπαιρνε και η ίδια με την ενηλικίωσή της), ο αέρας που έχει αφήσει πίσω του ο Λόρενς, οι μαντίλες με περίκλειστα τα πιο ομιλούντα μάτια, τα άσπρα δηλητηριώδη μανιτάρια της ερήμου, οι αντιθέσεις· Ιορδανές να μιλούν για τέχνη και να με εκπλήσσουν, και ξαφνικά μια μπούργκα που από την κίνηση και μόνο (δεν φαίνονταν ούτε τα μάτια) μου μετέδιδε την αίσθηση της ενόχλησής της ή και του θυμού της ακόμη.

»Οι αντιθέσεις! Ονόματα από την Παλαιά Διαθήκη, ιστορίες που διάβαζα από παιδί. Ο έρωτας να πλανάται παντού· δεν ήταν μόνο το Married to a Beduin της Marguerite van Geldermalsen που είχα αρχίσει τότε να διαβάζω, ήταν τα χρώματα, οι μυρουδιές, οι γεύσεις, τα αγγίγματα, τα τιτιβίσματα στην Πέτρα το σούρουπο. Το φρέσκο χούμους, οι πλαστικές πολύχρωμες λεκάνες –σωστό υπαίθριο μπακάλικο– με μπαχάρια και ξηρούς καρπούς στην άκρη του δρόμου. Ο ήχος του λαγούτου από την είσοδο ενός τάφου, το αίσθημα της άκρας μοναξιάς και της άκρας πληρότητας στην απομόνωση που οδηγήθηκα πίσω από το μουσείο και πέρα από το μοναστήρι στην Πέτρα· η έρημος να κόβεται από τα γλυπτά του Θεού, οι ήχοι της σιωπής, το τσάι με δυόσμο και μια ζεστή θαλπωρή από κάπου βαθιά θα μένει από την Ιορδανία και για τις άσχημες μέρες.

»Συρία: Την τελευταία ημέρα του ταξιδιού επιχειρήσαμε το πέρασμα στη Συρία για να επισκεφτούμε την Bosra (Bozrah ή Bostra και στα αραβικά Busra ash-Sham), κυρίως το ρωμαϊκό θέατρο. Αν και το ελληνικό διαβατήριο ήταν από τα καλοδεχούμενα, η καθυστέρηση με τις διαδικασίες στα σύνορα ήταν μεγάλη· καθόλου αδιάφορη και η οικονομική επιβάρυνση. Ωστόσο, η αναμονή ήταν ενδιαφέρουσα. Οι πολύ φθηνότερες τιμές στη Συρία προκαλούν το λαθρεμπόριο, που οργιάζει. Μάρτυρας η φωτογραφία, που κατάφερα να τραβήξω χωρίς να γίνω αντιληπτή, με το αυτοκίνητο που ξηλώνουν οι αστυνομικοί και είναι γεμάτο από τσιγάρα. Αγριεμένοι τελωνειακοί υπάλληλοι, χαλάκια προσευχής να στρώνονται κοντά στη στάση του λεωφορείου και οι γυναίκες σε ξεχωριστούς πάγκους από τους άνδρες να καπνίζουν το ένα τσιγάρο μετά το άλλο.

»Η ιστορία της Μπόσρα συνδέεται με εκείνη της Πέτρας, κι αυτός ήταν ο λόγος της επίσκεψής μας, πέρα από τη γειτνίαση με το Αμμάν. Πόλη των Ναβαταίων, καταλήφθηκε από τον Τραϊανό και έγινε πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Αραβίας. Χριστιανική επισκοπή κατά τον 4ο αιώνα, κερδήθηκε από τους μουσουλμάνους (634-635)· σταυροδρόμι στον δρόμο τους για το προσκύνημα στη Μέκκα και τη Μεδίνα. Οι σταυροφόροι την κατέλαβαν τον 12ο αιώνα, οι σεισμοί και οι επιθέσεις των Τούρκων συνετέλεσαν στην παρακμή της. Σήμερα η σύγχρονη πόλη έχει να επιδείξει το ρωμαϊκό θέατρο, που οι αναστηλώσεις το έχουν καταστήσει εξαιρετικά καλοδιατηρημένο. Το ανταμώσαμε γεμάτο από μαθητές και μαθήτριες διαφορετικών ηλικιών και διαφορετικών σχολείων. Για τα παιδιά, μάλλον το περισσότερο αξιοθέατο ήμαστε εμείς. Ακόμη και οι δάσκαλοί τους τα παρότρυναν να μας μιλήσουν, να μας σφίξουν το χέρι και να μας υποβάλουν σε μια μικρή ανάκριση ως προς την καταγωγή μας. Δεν είπαμε πολλά, αλλά όταν εγκατέλειψαν το θέατρο, μπορούσα να διαπιστώσω τις γευστικές τους προτιμήσεις, αφού οι κερκίδες ήταν γεμάτες από τα σκουπίδια τους».

Τώρα εύχομαι να μπορέσω να ξαναδώ το θέατρο, κι ας είναι γεμάτο με σκουπίδια. Δεν ξέρω κι αν ακριβώς θέλω να ξαναδώ το θέατρο, γιατί για μένα το ερώτημα που τίθεται παραμένει ζοφερό: «Θα θρηνούμε τα μνημεία κι όχι την ανθρώπινη ζωή;» Όταν ρωτήθηκε ο Τζιακομέτι (Alberto Giacometti, 1901-1966) τι θα προτιμούσε να διατηρηθεί, ένα έργο του ή μια ανθρώπινη ζωή, δεν διαπραγματεύτηκε καθόλου την ανθρώπινη ζωή· και χωρίς δισταγμό απάντησε: «Τη ζωή μιας γάτας αντί του έργου μου».

Twitter