fbpx
«Οι φιλόμυθοι» της Ελένης Λαδιά

«Οι φιλόμυθοι» της Ελένης Λαδιά

Ο χαρακτηρισμός αυτού του επιθέτου στον ενικό αριθμό οφείλεται στον Κωνσταντίνο Γεωργούλη και αναφέρεται στον Αριστοτέλη: «Ο φιλόσοφος αγαπά να εξετάζη τον μύθον, είναι "φιλόμυθος", επειδή ο μύθος περιστρέφεται γύρω από θαυμαστά συμβεβηκότα».[1]

Φιλόμυθοι ήταν οι δύο μεγάλες διάνοιες της ελληνικής αρχαιότητας: ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί και παραθέτει τους μύθους ανάμεσα στους διαλόγους του. Είναι εκπληκτικός ο τρόπος με τον οποίον λειτουργεί το εναντιοδρομικό γεγονός: όταν κορέννυται και πληρούται η μία πλευρά, εμφανίζεται η αντίθετη (έννοια της εναντιοδρομίας).Έτσι, εκεί όπου ο λόγος (η λογική) φθάνει στο απόγειό του, έρχεται ο μύθος, όπως ο λόγος όταν πληρούται ο ήχος (μουσική) στην Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Μύθος και λόγος είναι δυο λέξεις που ενίοτε ταυτίζονται, όπως λόγου χάρη στον Όμηρο, όπου η λέξη μύθος ερμηνεύεται ως λόγος (φωνή). Ο μύθος κατά τα λεξικά σημαίνει λόγο, λόγια, και είναι το αντίθετο του έργου. Έχει επίσης την έννοια της διήγησης, της αφήγησης, της προσταγής, της υπόθεσης.

Αναφέρουμε ενδεικτικώς τους μύθους[2] που κοσμούν τους πλατωνικούς διαλόγους.
Στην Πολιτεία (Α, 614 κ. ε) βρίσκεται ο μύθος του Ηρός. Εκεί γίνεται μνεία και του τυράννου της Παμφυλίας Αρδιαίου, ο οποίος υπήρξε πατροκτόνος και αδελφοκτόνος. Ο θάνατός του ήταν φρικιαστικός: τον έδεσαν χεροπόδαρα, τον έγδαραν και τον τραβούσαν πάνω στα αγκάθια. Επ' ασπαλάθων... ο συνειρμός της λέξης φέρνει στην μνήμη το ποίημα του Σεφέρη «Επί ασπαλάθων». 

Με τον συνδυασμό της πλατωνικής παραδοχής των μύθων και της αριστοτελικής επεξεργασίας τους, με την διαίσθηση και την λογική, δύο αντίθετα αλλά και αλληλοσυμπληρούμενα μέρη, επιτυγχάνεται η αρμονία κατά τον ηρακλείτειο στοχασμό.

Στην Πολιτεία επίσης (Ζ, 514-520) ο μύθος του Σπηλαίου. Η αλληγορία του.

Στο Συμπόσιον (189c) ο μύθος του Ανδρογύνου από τον Αριστοφάνη. Στον μύθον εξηγείται μερικώς και το θέμα της ομοφυλοφυλίας.

Στον Τίμαιο (24, Ε) και στον Κριτία (114, c) ο μύθος της Ατλαντίδος και ο πόλεμος με την παλαιά και θαυμασία Αθήνα.

Στον Φαίδρο (259c) ο μύθος των τζιτζικιών. Για τον φιλόμουσο άνθρωπο και την λατρεία της μουσικής.

Στον Γοργία (523,d). Ο μύθος περιγράφει την σωστή άποψη για την κρίση των νεκρών.

Στον Μένωνα για την αθανασία της ψυχής, την μετεμψύχωση και την ανάμνηση.

Μουσικήν ποίει και εργάζου: η φράση στην οποία θα επικεντρωθούμε βρίσκεται στον διάλογο Φαίδων.[3] Το κυρίως θέμα του διαλόγου είναι η απόδειξη για την αθανασία της ψυχής. Επίσης, η πορεία των ψυχών στον Άδη, η τοπογραφία του Άδου με τα φοβερά του ποτάμια, Κωκυτός, Πυριφλεγέθων, Αχέρων και Στύγιος, με την μισητή λίμνη Στύγα και την σκοτεινή Αχερουσία. Στον διάλογο όμως υπάρχει το θαυμάσιο και προφητικό όνειρο του Σωκράτους.

Ο Εχεκράτης παρακαλεί τον Φαίδωνα να του εξιστορήσει τις τελευταίες στιγμές του Σωκράτους στην φυλακή. Ο Φαίδων τού αναφέρει τα πρόσωπα που ήταν κοντά στον φιλόσοφο, καθώς και την συζήτησή τους. Η εκτέλεση της θανατικής ποινής είχε καθυστερήσει για τριάντα ημέρες, διότι μεσολάβησε η εορτή προς τιμήν του Απόλλωνος, τα Δήλια. Το ιερό πλοίο θα πήγαινε στην Δήλο για την εορτή και θα επέστρεφε στην Αθήνα. Κατά την διάρκεια αυτού του ταξιδιού έπρεπε η πόλη να ήταν καθαρή και μην εκτελείται καμία θανατική ποινή. Ο Σωκράτης, ευγνώμων γι' αυτήν την καθυστέρηση, συνέθεσε έναν ύμνο προς τιμήν του Απόλλωνος και μετέτρεψε τους μύθους του Αισώπου από πεζό λόγο σε στίχους. Ο Κέβης ο Θηβαίος, πυθαγόρειος φιλόσοφος, ένας από τους παρευρισκόμενους στο κελί, μετέφερε την απορία του ποιητή Ευήνου γι' αυτήν την αιφνίδια απόφαση του Σωκράτους να ασχοληθεί με τους μύθους. Το ερώτημα ήταν: τι είχες στον νου σου, Σωκράτη, όταν μπήκες στην φυλακή και συνέθεσες αυτούς τους στίχους, μολονότι δεν είχες ασχοληθεί ποτέ με την ποίηση; Ο Σωκράτης απάντησε πως προσπαθώντας να εξιχνιάσει την σημασία ενός ονείρου και από θρησκευτικό χρέος. Το όνειρο που έβλεπε στο παρελθόν, το είδε και τώρα με κάποιες ελαφρές παραλλαγές, αλλά πάντοτε με την ίδια προσταγή: «Μουσικήν ποίει και εργάζου».

Ο στίχος μπερδεύει με την σημασία της λέξης «μουσική». Το όνειρο πρόσταζε τον Σωκράτη να κάνει μουσική; Η βοήθεια από τα λεξικά (Σταματάκου, Σκαρλάτου Βυζαντίου, Πάπε, Liddell-Scott, Δημητράκου, Γιάνναρη, κ.ά.) έδωσε τον ορισμό πως μουσική σημαίνει λυρική ποίηση, γράμματα, καλλιτεχνία και επιστήμες, το ρήμα μουσοποιέω σημαίνει στιχουργώ, γράφω ως ποιητής, και ο μουσοποιός είναι ο λυρικός ποιητής. Στα νεότερα χρόνια, μουσική είναι η τέχνη της ρυθμικής συναρμολόγησης των ήχων.

Επομένως, το όνειρο πρόσταζε τον Σωκράτη να στιχουργήσει, ενώ ο ίδιος νόμιζε πως επρόκειτο για εκείνο που έκανε σε όλη του την ζωή, δηλαδή να συνθέτει μουσική, εφόσον η φιλοσοφία ήταν γι' αυτόν η μεγαλύτερη μουσική. Το παρόν όμως όνειρο διευκρίνιζε πως έπρεπε να ασχοληθεί με την δημώδη μουσική, αυτή που λέγει ο λαός. Επειδή, λοιπόν, σύμφωνα με τα λόγια του ο αληθινός ποιητής πρέπει να πλάθει μύθους, κι αυτός δεν είχε το χάρισμα, χρησιμοποίησε τους μύθους του Αισώπου μετατρέποντάς τους από πεζό λόγο σε ποίημα.

Εδώ έχουμε τις γνώμες των δύο μεγάλων μυθογράφων για τον μύθο. Ο Πλάτων έλεγε πως το χαρακτηριστικό του ποιητή είναι «μύθους ποιείν» (Φαίδρος 61b), ενώ για τον Αριστοτέλη οι μυθολογικές διηγήσεις δίνουν μόνον το υλικό, και σημασία έχει η διαμόρφωσή του, η μορφή.[4]

Ο μυθογράφος Αριστοτέλης δεν χρησιμοποίησε στα έργα του τον μύθον, όπως ο Πλάτων, αλλά ασχολήθησε πολύ με την συλλογή και την διερεύνησή του. Δυστυχώς όμως αυτά τα συγγράμματά του με τον τίτλο Νόμιμα και Δικαιώματα πόλεων έχουν χαθεί. Παρόμοιο υλικό υπήρχε και στις Πολιτείες που έχουν επίσης απολεσθεί. Όμως, όπως γράφει ο μελετητής του Κ. Γεωργούλης[5], τα αποσπάσματα από τα έργα του Μετά τα φυσικά (995, α3 και 1074β10) και Ηθικά Νικομάχεια (1173α1) αποδεικνύουν την αγάπη του για τον μύθο, διότι αυτός διατηρεί την συλλογική μνήμη, κυοφορεί την γνήσια σοφία και αλήθεια, ενώ το μυθικό του στοιχείο εξαιτίας της συνήθειας, του έθους, έχει μεγαλύτερη δύναμη από την γνώση. Ο φιλόσοφος θεωρεί πως υπάρχει συγγένεια μεταξύ μύθου, νόμου και έθους, και γι' αυτό ο νομοθέτης οφείλει να αντλεί από την «εθιμική μυθολογική παράδοση». Μεγάλη είναι επίσης η συγγένεια του μύθου και της φιλοσοφίας, διότι κοινή αφετητία και των δύο είναι η απορία και ο θαυμασμός.

Με τον συνδυασμό της πλατωνικής παραδοχής των μύθων και της αριστοτελικής επεξεργασίας τους, με την διαίσθηση και την λογική, δύο αντίθετα αλλά και αλληλοσυμπληρούμενα μέρη, επιτυγχάνεται η αρμονία κατά τον ηρακλείτειο στοχασμό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης, κεφ. Λαογραφικαί έρευναι, 2000 Θεσσαλονίκη.
[2] Πλάτων, Μύθοι, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Ηλίας Σ. Σπυρόπουλος, εκδ. Ζήτρος 2003 Θεσσαλονίκη.
[3] Πλάτωνος Φαίδων, απόδοση Βασίλη Μοσκόβη, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη.
[4] Αριστοτέλους Περί ποιητικής, μετάφραση Σίμου Μενάρδου, εισαγωγή, κείμενον και ερμηνεία υπό Ι. Συκουτρή, εκδ. Εστία.
[5] Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης, κεφ. Λαογραφικαί έρευναι, 2000 Θεσσαλονίκη.


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΑΠΟΨΕΙΣ
«Για “Τα γενέθλια” της Ζωρζ Σαρή: Μικρή βιωματική ανάγνωση» της Εριφύλης Μαρωνίτη

Αν ζούσε εκείνος –ο νονός, ο μπαμπάς– θα έκλεινε φέτος τον Απρίλη τα 95. Η Άννα, η βαφτισιμιά, θα γινόταν 65. Στη ζωή και στο βιβλίο. Το νήμα, ωστόσο, των κοινών γενεθλίων στις 22 Απριλίου των...

ΑΠΟΨΕΙΣ
«Η “εφαρμοσμένη” διαλεκτική επιστήμης και “ποίησης” στο έργο του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη» της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού

Για τον γλωσσολόγο ως φορέα επιστημονικού λόγου με αντικείμενο τη γλώσσα, εν αρχή ην ο Λόγος. Αν αναρωτηθούμε πότε και με ποια κυρίαρχη συνθήκη γεννιέται συνειδητά το ανθρώπινο πλάσμα, η απάντηση...

ΑΠΟΨΕΙΣ
«Χουάν Χέλμαν (1930-2014), η φωνή και η συνείδηση της Αργεντινής» του Πάνου Νιαβή

Τον περασμένο Νοέμβριο, το Diastixo.gr δημοσίευσε δυο ποιήματα του Χουάν Χέλμαν (Juan Gelman) σε δική μου απόδοση στα ελληνικά (δείτε εδώ). Μ’ εκείνη τη δημοσίευση, επιχείρησα να συστήσω στους λάτρεις της ποίησης έναν από τους...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.