«Ίων και Ιππόλυτος: Μορφές θεϊκής λατρείας» της Ελένης Λαδιά
Μέχρι ποίου σημείου μπορεί να φτάσει η θεϊκή λατρεία; Έχει όριο, άραγε; Φυσικά, όλα στο σύμπαν έχουν όριο – πράγματα, αισθήματα και έννοιες, ακόμη κι ο ήλιος, ως λέγει ο Ηράκλειτος που δεν μπορεί να υπερβεί τα όριά του, γιατί ειδάλλως θα τον βρουν οι Ερινύες, οι επίκουροι της δικαιοσύνης. (Ήλιος γαρ ουκ υπερβήσεται μέτρα· ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν.)
Οτιδήποτε ξεπερνά τα όρια μεταβάλλει και την ταυτότητά του. Έτσι και η λατρεία αν τα υπερβεί, μετατρέπεται σε κυνισμό, ασέβεια ή δεισιδαιμονία. Παραδείγματα που ξεπέρασαν τα όρια της λατρείας τους αποτελούν οι δύο ήρωες του Ευριπίδου: ο Ίων και ο Ιππόλυτος. Ήταν και οι δύο πολύ ευσεβείς νέοι και αγνοί, απέχοντες από ερωτικές μείξεις. Ο Ίων ήταν υπηρέτης στον ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς: σκούπιζε τον βωμό με κλαδιά δάφνης και τον έπλενε με το καθαρό νερό της Κασταλίας πηγής από χρυσά αγγεία, γιατί όπως είπε ο ίδιος «είμαι όσιος από ερωτικά κρεβάτια». (Όσιος απ' ευνάς ων.) Το ίδιο ισχυρίζεται και ο Ιππόλυτος όταν τον κατηγορεί ο πατέρας του, Θησεύς, επηρεασμένος από τα ψεύδη της Φαίδρας, πως ο νέος επεδίωκε άνομη σχέση με τη μητριά του. «Κρατώ αγνό το σώμα μου από γάμο ως τώρα, και την πράξη του ερωτικού σμιξίματος έχω ακουστά μονάχα ή γνωρίζω από εικόνες. Κι ούτε με προθυμία τις κοιτάζω, γιατί έχω την ψυχή μου παρθενική». (Λέχους γαρ ες τόδ' ημέρας αγνόν δέμας· ουκ οίδα πράξιν τήνδε πλην λόγω κλύων/ γραφή τε λεύσσων· ουδέ ταύτα γαρ σκοπείν/ πρόθυμός ειμι, παρθένον ψυχήν έχων.)
Η οικειότητα με τους θεούς τους είναι μοναδική. Ο Ίων, λατρεύοντας υπερβολικά τον Απόλλωνα, πιστεύει πως μπορεί και να τον ελέγχει. Έτσι, όταν η Κρέουσα του διηγείται την ιστορία μιας δήθεν φίλης της, την οποία ο Απόλλων αποπλάνησε, και εκείνη γέννησε έναν γιο, ο Ίων αγανακτεί με τη συμπεριφορά του θεού. Γι' αυτό τον μαλώνει, έστω με τρυφερότητα, λέγοντάς του πως δεν πρέπει να παρασύρει τις παρθένες και να κάνει κρυφά παιδιά, που ύστερα τα εγκαταλείπει να πεθάνουν. Τον συμβουλεύει να μην κάνει τέτοια πράγματα, αφού ζητά μόνον το καλό. Και συμπληρώνει με το τρομερό ερώτημα: είναι λοιπόν δίκαιο να κάνετε άνομες πράξεις εσείς οι θεοί, που ορίσατε τους νόμους στους θνητούς;
Η οικειότητα του Ιππολύτου ξεπερνά κι αυτή τα όρια της λατρείας. Για να λατρεύει την Άρτεμη, περιφρονεί την Αφροδίτη τόσο, που εκείνη εξοργίζεται και φυτεύει το άνομο πάθος της Φαίδρας, το οποίο γίνεται αιτία του θανάτου του. Ο Ιππόλυτος είναι αφοσιωμένος στην παρθένα θεά και την υμνεί με την ακολουθία του, προσφέροντάς της ανθοστόλιστο στεφάνι από απάτητο λιβάδι για τα χρυσά της τα μαλλιά και την ευχαριστεί που ακούει τη φωνή της, το δώρο που του έλαχε από όλους τους θνητούς.
Στην περίπτωση του Ίωνος, η λατρεία του υπερβαίνοντας τα όρια γίνεται ασέβεια και κυνισμός, ενώ του Ιππολύτου μονομανία, υπερτόνιση της μίας πλευράς, που οδηγεί σε αδιέξοδο.
